به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از تسنیم؛ غلامرضا اعوانی استاد پیشکسوت فلسفه و حکمت اسلامی عصر امروز ۵ اسفندماه، در سالروز تولد خودش در همایش «بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی» (اخلاق و عرفان) حضور یافت و با موضوع «ویژگی‌های کتاب اخلاق محتشمی» این حکیم اسلامی سخنرانی کرد.

اعوانی با بیان اینکه تنها یک نسخه از کتاب «اخلاق محتشمی» خواجه نصیرالدین باقی مانده بود، گفت: در زمان صفویه علی‌اصغر مهدوی توانسته بود این یک نسخه را خوب صحافی و حفظ کند و این گنجینه را از نابودی در امان دارد. و خدمت بزرگ‌تر را استاد دانش‌پژوه انجام داد که با تحقیقات زیاد و مفصلی به تصحیح کتاب و انتشار آن همت گذاشت و این کتاب را به دیگران رساند. اگر استاد دانش‌پژوه این کتاب را چاپ نکرده بود، این اثر بزرگ از بین می‌رفت و متأسفانه ما این آثار را نمی‌خوانیم.

وی با طرح این پرسش که چرا خواجه باید ۳ کتاب اخلاق با ۳ سبک مختلف بنویسد، توضیح داد: فیلسوف مشایی هیچ‌گاه سبک‌ها را با هم مخلوط نمی‌کند، زیرا فیلسوف مشایی به‌شدت به نظام فلسفی باور دارد و به آن پایبند است و مانند فیلسوفان امروز نیست که همه‌چیز را با هم مخلوط می‌کنند. لذا خواجه ۳ کتاب اخلاق با ۳ سبک خاص نوشت که هریک نظام و رویکرد خاص خود را دارد.

غلامرضا اعوانی ادامه داد: حتی ابن‌سینا هم بسیار به این نظام‌مندی باور داشت و در ابتدای کتاب شفا نوشت: من در اینجا می‌خواهم به‌مشرب مشائیان بنویسم و مشرب اصلی من چیز دیگری است که حکمت مشرقی است و در جای دیگر از آن حرف خواهم زد. چون ابن‌سینا حکمت مشاء را کامل کرد و به‌اعتقاد من توانست آن را «اصل‌موضوعی» کند، چون ارسطو حکمت مشاء را به‌صورت اصل‌موضوعی بحث نمی‌کرد. ابن‌سینا حتی منطق را هم اصل‌موضوعی کرد و این نکته بسیار مهمی است.

استاد پیشکسوت حکمت اسلامی درباره ۳ اثر اخلاقی خواجه نصیرالدین طوسی گفت: خواجه یکی از این آثار را به مذهب مشایی نوشته، دیگری را عرفانی و آخری را هم بر مبنای کلام عقلانی و قرآن و روایات به رشته تحریر در آورده است که این کتاب اخیر همان «اخلاق محتشمی» است.

وی خواجه نصیرالدین طوسی را بنیانگذار کلام عقلی شیعی خواند و ادامه داد: جایگاه او به‌قدری شناخته شده است که حتی در چین او را به‌نام‌های دیگری که برای ما معمول نیست می‌شناخته‌اند و در این کشور مشهور بوده است. در اخلاق ناصری خواجه که مبنای آن حکمت مشاء است، همه استدلالات عقلی و بحث‌های نظری عقلی درباره اخلاق است و چیزی از عرفان در آن دیده نمی‌شود. اما اخلاق محتشمی قرآنی و بر مبنای فهم عقلانی از قرآن است که با رساله‌های عرفانی تفاوت‌های زیادی دارد.

اعوانی خاطرنشان کرد: این کتاب در ۴۰ باب نوشته شده و در آن از بهترین آیات و روایات اسلامی استفاده شده است؛ نکته‌ای که باید برای ما مهم و محل تأمل باشد، انتخاب منحصر به فرد خواجه است. او از آیات عجیبی استفاده می‌کند، از اخبار نبوی سود می‌برد، اما چیزی که او را ممتاز می‌کند این است که از اخبار علوی و ولوی استفاده کرده که در ۲ کتاب دیگر و آثار دیگری که در آن زمان نوشته شده دیده نمی‌شود. او از نهج‌البلاغه و صحیفه سجادیه که منابع اصیل شیعی هستند استفاده می‌کند، اما نمی‌توان گفت که کتاب او یک کتاب کلامی صرف است، او کلام را عقلانی کرده به کار می‌برد و تحولی را در این علم به وجود می‌آورد. ما پیش از او در عالم شیعه کلام عقلانی و فلسفی نداشتیم.

وی افزود: حدود ۱ هزار و ۵۰۰ آیه و روایت در این اثر استفاده شده و عجیب این است که بسیاری از اهل‌سنت درباره آن شرح نوشته‌اند. او این کتاب را نه برای خواندن بلکه برای اندیشیدن نوشته است، این کتاب را به‌سفارش ناصرالدین محتشم برای داعیان اسماعیلی نوشت تا آن‌ها این کتاب را الگوی فکری و اخلاقی خود قرار دهند. بنابراین انتخاب آیات و روایات در این اثر بسیار مهم و عجیب است. این کتاب می‌خواهد نقشه راه را نشان دهد و نیاز به تعمق دارد.

این پژوهشگر عرفان و فلسفه اسلامی در ادامه به برخی از آیات و روایاتی که در این کتاب مورد انتخاب و توجه خواجه نصیرالدین طوسی در کتاب «اخلاق محتشمی» بوده اشاره کرد و درباره آن‌ها توضیح داد. «اثبات خالق»، «ولایت»، «قرب»، «فطری بودن اخلاق»، «قلب»، «عقلانیت اخلاق»، «استفاده از احادیث قدسی»، «شناخت نفس»، «حضور خدا در قلب مؤمن»، «ایمان در اخلاق»، «اخلاص در اخلاق»، «توحید اخلاقی»، «نبوت و امامت»، «حکمت در اخلاق»، «وحدت»، «جهاد» و ... از جمله موضوعاتی بود که اعوانی از کتاب خواجه ذکر کرد و آیات و روایات مربوط به آن‌ها را توضیح داد.

اعوانی با بیان اینکه اساساً برنامه دین تخلق و اخلاقی کردن انسان‌ها است، افزود: متأسفانه ما اخلاق را در مرحله پائینی قرار می‌دهیم، در حالی که اخلاق اصل دین و دیانت است. امروز بسیاری برای تحقیق و حتی الگوبرداری در اخلاق به‌سراغ غربی‌ها می‌روند، که البته کار بدی نیست و این هم در عمل خوبی است که چیز مفید و آموزنده را از دیگران هم یاد بگیریم ولی از دل آن آموزه‌های اخلاقی، اخلاق اسلامی بیرون نمی‌آید. به‌جای آن می‌توان به مسائلی که در سنت حکمی ما از جمله آثار خواجه هست رجوع کرد که در آن اخلاق اسلامی وجود دارد.

استاد پیشکسوت فلسفه اظهار کرد: مثلاً یکی از مسائلی که در کتاب خواجه آمده اشک ریختن از خوف خدا است، که این را در اخلاق یونانی نداریم، یا چشم را از حرام پوشیدن و... در مکاتب دیگر وجود ندارد. رجوع به چنین آثاری در جهان امروز، سخت مورد نیاز ما است و من همه شما را به مطالعه و تعمق در کتاب «اخلاق محتشمی» خواجه توصیه می‌کنم.

وی در پایان گفت: عده‌ای در غرب به عیسی و اخلاق مسیحی ایراد گرفته‌اند که چرا اخلاق ضعیفان است و گفته اگر کسی به یک طرف صورت تو سیلی زد، طرف دیگر را هم بیاور تا سیلی بزند؛ آموزه «بدی را با خوبی پاسخ گفتن»، در قرآن به‌صورت یک اصل اخلاقی ارائه شده و آیات زیادی به ما توصیه می‌کند که همیشه بدی را با خوبی جبران کن، زیرا باعث می‌شود دشمن تو، گرم‌ترین دوست تو شود. این مقام مقام صبر است که به‌گفته قرآن حظ و بهره عظیم می‌برد. قرآن درباره ۱۲ موضوع از واژه عظیم استفاده می‌کند که یکی از آن موارد، موضوع «اخلاق» است.

این مراسم در حالی برگزار شد که شهین اعوانی استاد فلسفه دانشگاه و خواهر غلامرضا اعوانی اجرای جلسه را به‌عهده داشت و اعلام کرد که ۵ اسفند علاوه بر روز بزرگداشت خواجه نصیرالدین طوسی، سالروز تولد استاد غلامرضا اعوانی هم هست، این حسن تلاقی با استقبال حاضران روبه‌رو شد و لحظاتی روی پای خود ایستادند و برای سالروز تولد این استاد  حکمت و فلسفه کشورمان مشتاقانه دست زدند.