شناسهٔ خبر: 16666 - سرویس مسائل علوم‌انسانی
نسخه قابل چاپ

گزارشی از برنامه زاویه؛

سلیمی: نمی‌توانیم به اساتید امرونهی کنیم/ محمدی: باید با اساتید وارد تعامل شد

سلیمی-محمدی حسین سلیمی: نمی‎توانیم اساتید را کنار هم جمع کنیم و بگوییم این درس را اینگونه تدریس کنید. چرا که اساتید نسل جدید کسانی هستند که خود ذهنی منتقد و دیدگاه انتقادی دارند./ منوچهر محمدی: ما زمینه هم‎اندیشی با اساتید را فراهم می‎کنیم تا بتوانیم باعث باروری اندیشه شویم و از تقلید کورکورانه محض دوری کنیم.

فرهنگ امروز/زهرا رستگار: مجله زاویه در ادامه برگزاری مناظره‌های خود در حوزه علوم انسانی؛ این هفته با موضوع «بازنگری سرفصل‎های رشته‎ی علوم سیاسی» با حضور منوچهر محمدی، رئیس کارگروه تحول علوم سیاسی شورای عالی انقلاب فرهنگی و حسین سلیمی رئیس دانشکده علامه طباطبایی و عضو شورای تحول شورای عالی انقلاب فرهنگی، برگزار شد.

در حوزه تحول علوم انسانی و اجتماعی اقداماتی صورت گرفته است که در این بین به بررسی ۵ رشته به الویت پرداخته شده است که یکی از آن‎ها نیز علوم سیاسی است. از مهرماه سال ۹۳ قرار است که این بازنگری اعمال شود. البته این اقدامات تنها در مقطع کارشناسی است و برای ورودی‎های جدید انجام می‎شود. اما در مقطع ارشد و دکتری منتظر تأمین اعتبار هستند. مهم‎ترین پرسشی که در حال حاضر مطرح می‎شود آن است که در بازنگری علوم سیاسی اهالی علوم انسانی، به طور عام و علوم سیاسی به طور خاص؛ چه مقداری اساتید صاحب نظر فعالیت و حضور داشتند و و این بازنگری چه نسبتی با بازنگری‎ها، در گذشته دارد؟ در ادامه به نظرات محمدی و سلیمی به عنوان موافقان این رویکرد می‎پردازیم.

 

اندیشه علامه طباطبایی راه‎گشا خواهد بود

دکتر سلیمی در ابتدای صحبت خود با توجه به آنکه علوم انسانی به طور کل در نظر گرفته می‎شود و علوم سیاسی به طور زیر مجموعه خاطر نشان کرد: تمام صحبت‎های شما بحث علوم سیاسی است. اما ما باید به طور کلی صحبت کنیم و علوم انسانی و اجتماعی را در نظر بگیریم. در این رابطه دو نکته را عرض می‎کنم و آن اینکه به نظر بنده باید روی عناوین در بحث تخصصی دقت شود. هنگامی که صحبت از علوم انسانی می‎شود، ممکن است در جریان بازنگری در بسیاری از موارد علوم انسانی نباشد؛ بلکه علوم اجتماعی باشد. این دو تقسیم بندی متفاوت هستند. اما شرایط به لحاظ تاریخی شبیه شرایط تاریخی قبل از تمدن اسلامی است. جهان اسلامی در دوران قبل از جهش تمدنی در مقابل تمدن یونان قرار گرفت. همچنین با منطق، سیاست، فلسفه و غیره در یونان مواجهه شد. در جهان اسلام سه مواجهه با علوم یونانی جدید وجود داشت.  مواجهه اول تمدن یونانی را کاملا ترد کردند و گفتند غیر دینی است و هر چه از یونان باستان آمده است، باید به دور بیاندازیم و سپس چوب تکفیر به آن زدند. مواجهه دوم تقلید محض از یونان و دانش متعارف با علوم یونانی بود. در تمام زمینه‎ها من جمله طب، فیزیک، نجوم و سایر زمینه‎ها وجود داشت.  مواجهه سوم کسانی بودند که از افراط و تفریط دوری کردند و با حفظ منافع دینی و تمدنی خود بخش سودمندی از علوم یونانی را گرفتند، مبانی خود را به آن افزودند و صورت جدیدی را خلق کردند که ما این موارد را در آثار فارابی، ابن سینا و رشد یافته‎تر آن را در اندیشه ملاصدرا می‏‎بینیم. البته بیشتر متفکرینی که این حرکت را انجام دادند، اندیشه شیعی داشتند. در حال حاضر نیز چنین عملکرد‎هایی در جامعه ما وجود دارد. علامه طباطبایی نیز همین مسیر را ادامه دادند و ایشان مبنای اصلی خود را بر رئالیزم قرار دادند و سپس برای آن استدلال قرآنی ارائه کردند. بنابراین اگر بخواهیم در این شرایط تاریخی راه به جایی ببریم اندیشه علامه طباطبایی برای ما راه‎گشا خواهد بود. چراکه مبانی الهی به ما ارائه می‎کند که ما را در مقابل خطاهای دانش، مصون می‎کند. البته در راستای تحول در علوم انسانی و اجتماعی بین دانشگاه علامه، شورای تحول و پژوهشگاه علوم انسانی اشتراک در مبنا وجود دارد و اختلاف‎ها صرفا از لحاظ کارشناسی است.

 

بومی‎سازی، روزآمد کردن، کارآمد کردن

دکتر منوچهر محمدی در راستای صحبت دکتر سلیمی با دیدگاهی همسو اظهار کرد: در تأیید صحبت دکتر سلیمی باید بگویم که ما نیز در مواجهه با این وضعیت متوجه شدیم که عده‎ای می‎گویند باید غرب را بیرون ریخت و نوعی سیاست اسلامی تعیین کرد. عده‎ای می‎گویند هر چه وجود دارد باید از غرب گرفت و در نهایت عده‎ای می‎گویند از دست‎آوردهای غرب استفاده کنیم و رویکرد گزینشی و پالایشی را بهره ببریم. سپس ما از اندیشه امام خمینی(ره) و رهبر معظم انقلاب در راه خود بهره گرفتیم.  امام خمینی(ره) جمله‎ای را فرمودند: ولله اسلام، تمامش سیاست است. این جمله ما را تکان عجیبی داد. همچنین باعث شد که ما نگاه جدیدی داشته باشیم. بنابراین در این راستا ۵ هدف را در نظر گرفتیم.

ابتدا آنکه بتوانیم آنچه را که مطرح است با مبانی معرفتی اسلامی تعریف کنیم. یعنی مبانی معرفتی را برای دانشجو زیر بنا قرار داده‎ایم. به طور مثال دانشجو مبانی معرفتی غرب را بخواند و سپس دروسی مانند قرآن و سیاست، سیره نبوی، اندیشه سیاسی امام و ... را هم در کنار آن داشته باشد. دوم بومی سازی کنیم. بدانیم که چه مسائلی در ایران وجو دارد. فرضا در بخش تاریخ تحولات صرفا از دوره مشروطه تا دوره انقلاب مطرح می‎شد که ما اندیشه سیاسی ایران باستان و ایران پس از اسلام را نیز وارد کردیم. سومین مورد روزآمد کردن رشته بود؛ متاسفانه سرفصل‎های ما برای چندین سال قبل یود و تغییری صورت نگرفته بود. چهارم کارآمد کردن رشته است. مهم آن است که تعریف کنیم؛ رشته علوم سیاسی را برای چه هدفی می‎خواهیم. دانشجو بتواند برای خود شغلی بیابد. به همین دلیل دروسی را در رابطه با کار و کارآمدی تعریف کردیم. پنجم، دوره‎ها را جداگانه تعریف کردیم. دروس غربی را نیز بیرون نریختیم و بلکه آن‎ها را روزآمد و نقد کردیم. سپس دوره کارشناسی را به صورت توصیفی و انتقادی مطرح کردیم. چرا که قصد نداشتیم دانشجو وارد تبیین و تحلیل شود بلکه قصد داشتیم مبانی معرفتی را فرابگیرد و با مبانی غرب نیز آشنا شود. در دوره کارشناسی ارشد بنا را بر تحلیل و تبیین و پژوهش گذاشتیم و نیمی از کار بر عهده دانشجو باشد. دوره دکتری را نیز مختص نوآوری و نظریه‎پردازی گذاشته‎ایم. خصوصا با طرح مبانی اسلامی این بستر برای دکتری ایجاد شد تا بتواند با استعداد و معلومات خود وارد این دوره شود. البته در این راستا با محدودیت‎هایی در مورد میزان واحد درسی از طرف وزارت علوم مواجهه بودیم. کاری که ما انجام دادیم دروس اختیاری را گسترده‎تر کردیم. سپس آن را در چهار حوزه بین الملل، مطالعات ایران و جهان، مطالعات سیاسی و اسلامی و مطالعات بین رشته‎ای تعریف کردیم.

 

حجم زیاد دانشجو؛ نگرانی اساتید در کارآمدی

دکتر سلیمی در ادامه به نگرانی‎هایی در این زمینه اشاره کرد و افزود: در رشته‎های علوم انسانی و اجتماعی نگرانی وجود دارد. تعداد زیادی دانشجو گرفته‎ایم. در مورد آینده آن‎ها نگرانیم. البته من آماری داریم و آن این است که ۳۰ هزار نفر دانشجوی علوم سیاسی در کشور وجود داردکه نیمی از آنها حدود ۱۵ هزار نفر دانشگاه پیام نور هستند. ۱۱ هزار نفر دانشگاه آزاد و باقی برای دانشگاه دولتی هستند. مسئله اصلی آن‎ها عنوان درس نیست؛ بلکه آن‎ها برای آینده خود کار می‎خواهند. اگر نتوانیم به کارآمدی رشته پاسخ دهیم؛ یک سری از نگرانی‎ها به وجود می‎آیند. البته نگرانی‎هایی که عرض می‎کنیم، نگرانی بسیاری از اساتید دانشگاه و حوزه و همکاران ما است. ابتدا با توجه به این که حجم دانشجو زیاد است، باعث می‎شود وجه تبلیغی به رشته‎ها ایجاد کنیم. شاید به اساتید بازگردد و بخواهند اندیشه سیاسی خاص خود را تبلیغ کنند. دوم آنکه قصد داریم از دانش قرآن در علوم سیاسی استفاده کنیم. آیا وجه مطلوب سیاست را می‎خواهیم نشان دهیم؟ این امر خوبی است اما وجهی که باید توجه کنیم آن است که از تعالیم قرآنی چگونه می‎توانیم برای فهم واقعیت سیاست استفاده کنیم. این درس چگونه و براساس کدام متن ارائه شود؟ ما قصد داریم از مفاهیم قرآن چه چیزی را در نظر بگیریم که بتوانیم توسط آن مشکلات خود را حل کنیم.

 

آموزش و بازسازی اساتید

دکتر محمدی نیز در مورد نگرانی‎ها صحبت کرد و بیان داشت: نگرانی ما نیز در کارگروه هم‎پوشانی در تهیه سرفصل‎ها بود. سعی بر این بود که بتوانیم هم‎پوشانی را به حداقل برسانیم و حداقل ۱۰ درصد هم پوشانی در سر فصل‎ها باشد و سپس اساتید تدوین متون کنند. البته ۹۰ عنوان مطرح کردیم که اساتید مشغول تدوین متون هستند و این متونی که مطرح می‎شود، قصد داریم، هم‎پوشانی نیز نداشته باشد. فرض کنید برای فردی که تازه دیپلم خود را گرفته و به دانشگاه آمده است، چگونه باید قرآن و سیاست را آموزش دهیم. باید سعی کنیم از به کاربردن واژه‎های ثقیل خودداری کنیم و مراقب تدوین متون خود نیز باشیم. ما حتی یک کتاب در مورد سیاست در قرآن یا قرآن و سیاست نیز پیدا نکردیم. با دکتر حداد عادل نیز در این زمینه صحبت کردیم که اگر کتابی پیدا شود به عنوان منبعی برای نویسنده بگذاریم که وجود نداشت. سپس متن و تدوین متون است و در انتها آموزش و بازسازی اساتید است که چه مقداری این اساتید با این فضا آشنا هستند. البته برای اساتیدی که در گذشته دروسی را تدریس داشتند راحت می‎توان آموزش‎های ضمن خدمت ارائه کرد. در مورد کارآمدی و موردی که شما مطرح کردید چگونه وارد بازار کار شوند ۴ بخش؛ وزارت خارجه، وزارت کشور، جراید و رسانه و مطبوعات و تدریس در دبیرستان‎ها را در نظر گرفته‎ایم. دروسی نیز به عنوان کارآموزی و آشنایی با کار برای آن‎ها در نظر گرفته‎ایم تا دانشجو از سال دوم مسیر خود را انتخاب کند. دروسی نیز برای شناخت با محیط کار و امور اداری و مدیریت و نوشتن مقاله و تحلیل سیاسی قرار دادیم.

 

ذهن اساتید نسل جدید منتقدانه است

دکتر سلیمی گفت: این برنامه ما است. اما با این وضعیت تعداد بالای دانشجو بحران اساتید داریم. ما سر فصل‎های خود را برای آن اساتید و دانشجویان گذاشته‎ایم. در دانشگاه‎های پیام‎نور و بعضا     دانشگاه دولتی بسیاری از مقامات دولتی سر کلاس می‎روند و شروع به تدریس می‎کنند. در شرایط فعلی تکنیک‎هایی در دانش سیاست وجود دارد که کاربرد زیادی نیز دارند. در جامعه ما تکنیک افکار سنجی مغفول مانده است. در غرب و خارج از ایران کلمه به کلمه صحبت‎های سیاست‎مداران را می سنجند و افکار سنجی می‎کنند و تا نوع ارتباط او با جامعه مشخص شود. ولی در جامعه ما چنین تکنیکی وجود ندارد. این تکنیک مشخص می‎کند اندیشه جامعه و فهم مردم از سخن سیاست‎مدار چیست. این باعث آسیب‎شناسی حوزه علوم سیاسی می‎شود.

مسئله دیگری که وجود دارد این است که نمی‎توان نسل جدید و جوان اساتید ما را هماهنگ کرد. نمی‎توانیم اساتید را کنار هم جمع کنیم و بگوییم این درس را اینگونه تدریس کنید. چرا که اساتید نسل جدید کسانی هستند که خود ذهنی منتقد و دیدگاه انتقادی دارند.

 

باروری اندیشه؛ دوری از تقلید کورکورانه محض

محمدی در پاسخ به این سوال زاویه که بهتر نبود ابتدا برای اساتید کاری انجام می‎شد و سپس به سراغ دروس و دانشجویان می‎رفتید؛ گفت: با کمک دانشگاه علامه برنامه ما برای امسال تحصیلی است و این پرسش شما دغدغه من نیز است. با همکاری سازمان سمت و برنامه‎هایی برای آشنا کردن اساتید و سپس بحث گذاشتن و نقد گذاشتن انشالله حل خواهد شد. اما ما برای دروس جدید مشکل داریم و از ۹۰ عنوان درسی ۴۰ عنوان جدید است. البته من نیز نگران تعداد ورودی‎ها هستم. این مسئله را در کارگروه نیز مطرح کردم که آیا دانشگاه آزاد یا پیام‎نور امکانات لازم را دارد. آن‎ها چه اصراری دارند که رشته تأسیس کنند؟ بسیاری از دانشگاه‎های ما در نقل نظریه‎های غربی نیز دچار مشکل هستند. بسیاری از آنها نه تنها با زبان انگلیسی آلمانی آشنایی ندارند؛ بلکه نمی‎توانند متون فارسی را نیز کامل بدانند. ما باید در این راستا با اساتید به یک هم اندیشی برسیم و اندیشه اساتید را بگیریم به آن‎ها انگیزه دهیم و اسپانسر آن‎ها باشیم. در این راستا اساتید خلاقیت داشته باشند و به ما ایده دهند و اساتید هم می‎توانند نکاتی را به ما بگویند. ما زمینه این هم‎اندیشی و کانون محفل آن را تعیین می‎کنیم تا بتوانیم باعث باروری اندیشه شویم و از تقلید کورکورانه محض دوری کنیم.

محمدی در انتها و در پاسخ به سوال چگونگی روزآمدکردن اشاره کرد: از وزیر خارجه وقت و سابق دکتر صالحی درخواست کردیم که آخرین ورژن دروس و منابع خارجی را در اختیار ما بگذارند و اینترنت نیز در این راستا بسیار کمک کرد. این روزآمدی در راستای تحولات کشور و حوادث و وقایع ۳۵ سال گذشته است که برای آن درسی را نیز مطرح کردیم و همگام با تاریخ تحولات پس از انقلاب اسلامی و در مورد جهان اسلام و جنبش‎های روز نیز دروسی مطرح شده‎اند. ما این بخش را در جئوکالچرال یعنی جغرافیای فرهنگی مطرح کردیم.

سلیمی نیز در انتها گفت: در حوزه علوم سیاسی نگاه بیشتر ارتقاء دانش و بینش است و مواجهه با مسائل نیست. درس‎های مهارتی ما بسیار کم است و اساتید ما کم‎تر می توانند کار مهارتی انجام دهند. ما نیازمند مهارت‎های پژوهشی هستیم. رشته علوم سیاسی مهارت‎های پژوهشی کم‎تری نسبت به سایر رشته‎ها دارد. ممکن است اطلاعات اندیشه‎ای بیشتر باشد اما در مورد مهارت بسیار کم کار شده است.

نظرات مخاطبان 0 3

  • ۱۳۹۳-۰۳-۰۸ ۲۳:۰۱عباس 0 0

    آقای محمدی
    شما اعتقاد داربد اساتید علوم سیاسی باور و اعتقاد به انقلاب و ارزش های آن ندارند و لذا تمی توانند دروس جدید در برنامه جدید علوم سیاسی رادرس دهند. بنابراین می خواهید برای آنان کلاس آموزشی تشکیل دهید که هر کس به آن کلاس ها بیاید و حاضر شود مطالب شما را برای تدریس در کلاس ها فرا گیرد به او مجوز تدریس دهید و در غیر ایتصورت خیر. اسم این کار را هم کلاس های هم اندیشی و هم افزایی گذاشته اید. حواهش من از شما آن است که آنچه را که می خواهید انجام دهید و اعتقاداتان را صادقانه به زبان آورید و آتها را در لابلای کلمات و الفاظ زیبا نپبچبد. 
    
                                
  • ۱۳۹۳-۰۳-۰۹ ۰۱:۴۹ایران دوست 0 0

    درود وسپاس
    مصاحبه بسیار جالبی بود .مشخص گردید که هنوز تعریفی از ((بومی سازی)) علوم(کذا!)ارایه نگردیده است از سوی دیگر نود در صد مصاحبه بر خلاف سر مطلع مقاله(تایتل)، امر ونهی ونسخه پیچیدن پادگانی است وبوی برادران به وفور در لابه لای سطور به مشام می رسد الله اعلم به حقایق الامور.
                                
  • ۱۳۹۳-۰۳-۱۰ ۰۸:۳۷کامران 0 0

    این گفتگو بسیار مایه ی تاسف شد به خصوص آنجا که محمدی بیاناتی فرمودند و معلوم شد که سرنوشت رشته ی علم سیاست را چه کسانی رقم می زنند ؟
                                

نظر شما