تاریخ علوم در اسلام
رمضان رضایی، یدالله رفیعی
سال چاپ: 1393
ناشر: پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی
تعداد صفحات: 248 صفحه
قیمت: 16 هزار تومان

اعراب در دوره‌ی جاهلی از علم و دانش و تفکر در معنای امروزین آن اطلاع چندان نداشتند. دانش آن‌ها به طور عمده در حوزه‌ی بیطاری بوده و تفکر آن‌ها از حدود برخی خرافات و بت‌پرستی و ... فراتر نمی‌رفت اما در زمینه‌ی شعر و شاعری اطلاعات فراوانی داشتند و این معلومات از طریق بازارهای شعر بینشان مبادله می‌شد. ظهور اسلام میان اعراب در شبه‌جزیره‌ی عرب سرمنشأ تحولات شگرف و تغییرات بنیادین عظیمی شد. هرچند در صدر اسلام جمع پراکنده‌ی آن‌ها سامان گرفت و در دوره‌ی اموی حکومت اسلامی استقرار یافته و فتوحات اسلامی گسترش یافت. اما این دوره‌ی عباسی به‌خصوص دوره‌ی اول عباسی بود که نهال بسیاری از علوم کاشته شد.
آموزه‌های دینی و تأکید قرآن بر علم‌اندوزی از یک طرف و آشنایی با اقوام و ملت‌های دیگر در اثر فتوحات از طرف دیگر باعث شد مسلمانان در مسیر دست‌یابی به دانش‌های مختلف قرار گیرند. اما بارقه‌های اولیه‌ی نهضت علمی مسلمانان اندکی پس از وفات پیامبر آغاز شد. مدینه جایی بود که بنیاد آن دسته از علوم اسلامی که با بررسی و مطالعه‌ی قرآن در ارتباط بود، آن‌جا پی‌ریزی شد.
دیری نپایید شهرهای نظامی عراق نیز محل گسترش علم و دین شدند. به زودی در این شهرها چهره‌های شاخص علوم مختلف به منصه‌ی ظهور رسیدند و در سایه‌ی همت و تلاش آن‌ها مطالعات زبانی حالت رسمی به خود گرفت و از آنجا به بسیاری از نقاط دیگر جهان اسلام سرایت کرد.
جریان عمده‌‌ی شاخه‌ی دیگری از مطالعات اسلامی به مسائل فقه، کلام و حدیث ارتباط داشت. این شاخه از مطالعات اسلامی سیری تدریجی داشته است و می‌توان گفت اساس الهیات و  شریعت اسلامی سیری تدریجی داشته است و می‌توان گفت که اساس الهیات و شریعت اسلامی همین شاخه است. اهمیت این شاخه از مطالعات اسلامی به اندازه‌ای بود که در سایه‌ی آن مبانی بسیاری از علوم دیگر از جمله مبانی علم تاریخ شکل گرفت، چرا که بررسی‌های فقه، حدیث، کلام و تفسیر مستلزم تحقیقاتی در زمینه‌ی تاریخ قبل از اسلام شبه‌جزیره‌ی عرب و بررسی نسب‌نامه‌های قبائل عرب بود. از طرفی نیز حدیث مخصوصاً از لحاظ ارتباط با مغازی پیامبر، شامل مسائل تاریخی فراوانی بود. بدین‌ ترتیب بسیاری از علوم اسلامی در پیدایش و گسترش با همدیگر ارتباط تنگاتنگی داشتند و مهم‌ترین انگیزه برای پیدایش و گسترش و اهتمام بدان‌ها در درجه‌ی اول قرآن کریم بوده است.
کتاب «تاریخ علوم در اسلام» نوشته‌ی رمضان رضایی و یدالله رفیعی که به تازگی از سوی انتشارات پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منتشر شده است، به بررسی اجمالی این جریان پرداخته است.
«جایگاه علم در اسلام»، «علم نحو»، «علم لغت»، «علم بلاغت»، «علم کلام»، «علم فقه»، «علم تفسیر» و «علم حدیث» از فصل‌های این کتاب است.