به گزارش فرهنگ امروز به نقل از شبستان؛ به نقل از میراث ،میرزا حبیب اصفهانی، مترجم حاجی بابای اصفهانی و ژیل بلاس، سالیان دراز در استانبول معلم زبان و ادبیات فارسی بوده و چون دور از وطن می‌زیسته و در کشور غیر فارسی زبان به سر می‌برده احتیاج زبان فارسی را به تدوین قواعد، خوب احساس کرده است. میرزا حبیب دارای ذوقی سرشار بوده، زبان فارسی و ترکی و عربی و برخی زبان های اروپایی را هم خوب می دانسته و از آنها در تدوین قواعد فارسی استفاده کرده، او برای نخستین بار واژۀ دستور را برای کتاب خود برگزید و پس از او این عنوان برای این قبیل آثار رواج یافت.
کتاب دستور سخن که اینک برای اولین بار در ایران به چاپ می رسد، یکی از نخستین کتاب‌های دستور زبان فارسی است که میرزا حبیب اصفهانی از روی یکی از دستور زبان‌های آلمانی آن را برای فارسی زبانان مقیم ترکیه تألیف کرده است. این کتاب در نوشتن کتاب‌های دستور زبان پس از خود، بسیار مؤثر بوده و الگوی برخی از مؤلفان در تألیف دستور زبان فارسی بوده است. هرچند اصل کتاب امروزه اهمیت تاریخی پیدا کرده و بیشتر برای تحقیق در تاریخ دستور زبان فارسی به کار می‌آید و در سال‌های اخیر دستور زبان‌های بسیار پیشرفته و مطابق با پیشرفت زبان فارسی نوشته شده است، اما هنوز کتاب واجد مطالبی خواندنی برای دوستداران دستور و زبان فارسی است. علاوه براین در بخش‌های پایانی کتاب مطالبی آمده که در دستور زبان‌های امروزی از آنها خبری نیست و برای علاقمندان هریک از آن موضوعات مفید خواهد بود. بدین جهت نگارنده تلاش کرد تا بخش‌های پایانی کتاب را به ترتیب الفبای فارسی تنظیم کند، تا پیدا کردن تعابیر و امثال آسان شود و امثال و تعابیر عربی را هم به زبان فارسی ترجمه کند.اینک فهرست آنچه در این کتاب است.
فهرست مطالب این کتاب به شرح زیر است:
مقدمه
حروف
اصطلاحات حروف
فرق میان دال و ذال
صورت وقوع حرف و در کلمات
قلب و ابدال حروف
تعریب
اعراب
علامات املا
کلمه
اقسام کلمات
کلام
اسماء فارسیه
اسماء عربیه
کیفیت اسماء
کمیت اسماء عربیه
حیثیت اسماء فارسی
تعریف و تنکیر
فرق یاء تنکیر و وحدت
صفات
صفات عربیه
جموع اسما و صفات عربیه
مطابقت صفت و موصوف
اسماء اعداد
کنایات
ضمایر
اسماء اشاره
موصولات
ادوات استفهام
مبهمات
افعال
روابط مبتدا و خبر
مصدر
احوال افعال فارسی
ذوات افعال
تصریف فعل بودن و شدن
تصریف فعل گستردن
طریق اشتقاق
فروع فعل
ملحقات افعال
افعال متغیره
صیغ مشکله‌ی امر
افعال مشهوره‌ی فارسی
جدول وجوه دوازده گانه
افعال عربیه (مصدر)
فروع افعال عربیه
ابواب نه گانه
ابنیه و معنی ابواب نه گانه
رباعی مزید فیه
فروع مزیدات
تعدیه و لزوم
قواعد اعلال
معتلات
قیودات فارسی
قیودات عربیه
حروف بسیطه
ادوات
حروف عطف و اصوات
حروف عربیه
اسم منسوب
اسماء مرکبه
ترکیب صفتی
وصف ترکیبی
ترکیب اداتی
تألیف کلام
ضوابط خط و املا
اصطلاحات عربیه
بعضی لغات مترادفه‌ی عربیه
اصطلاحات و استعارات فارسی
ضروب و امثال مشهوره‌ی فارسی
ضروب امثال چند از عربی
فهرست اصطلاحات صرف و نحو
نشرچشمه اثر حاضر را به اهتمام محسن معینی در ۲۲۲ صفحه منتشر شده است.
نظر شما