به گزارش فرهنگ امروز به نقل از شبستان؛  و به نقل از سایت صحنه، نشست نقد و بررسی نمایش "حلقه" با حضور صمد چینی‌فروشان و رضا آشفته از منتقدین و مدرسین تئاتر و نیز حمید ابراهیمی، نویسنده و کارگردان نمایش؛ و عمار تفتی و ماریه ماشا‌الهی، بازیگران نمایش؛ شامگاه دوشنبه ۲۷ مهرماه پس از اجرای اثر در تماشاخانه مهر حوزه هنری برگزار شد.

در ابتدای این جلسه صمد چینی‌فروشان با اشاره به اجراهای مکرری که از نمایش‌نامه‌ی "حلقه" به صحنه رفته است، گفت: روایت حلقه داستان آشنایی برای مخاطب دارد. در میان اجراهای مختلفی که از این نمایش‌نامه دیدم، اجرای آقای ابراهیمی به لحاظ رویکرد مدرنی که به متن داشته‌، دارای جذابیت است. موضوع نمایش تقابل خیر و شر و یا عشق و نفرت است. از این رو داستان، کشش لازم را برای همراه کردن تماشاگر با خود دارد. 

این مدرس تئاتر ادامه داد: من در جاهایی با ادبیات متن مشکل داشتم. کلمات و ترکیباتی که گاهاً در طول اجرا به گوش می‌رسید، ثقیل، نامفهوم و در مواردی آزاردهنده بودند. ما نباید مخاطب را دست‌کم بگیریم. مخاطب ما، ‌بی‌شک انسان آگاهی است که معنا و مفهوم لغات را می‌داند. لذا استفاده از ترکیباتی مانند "پیکر فاحش" برایش نامأنوس و غریب خواهد بود. زبان این متن، سنگین بود. تنها به طرح این پرسش بسنده می‌کنم که آیا کاربرد این زبان سنگین برای این داستان درست بوده یا خیر؟

وی افزود: متاسفانه یک بدفهمی درباره آثار و زبان بهرام بیضایی وجود دارد. بیضایی موسیقی واژه‌ها را می‌شناسد و در آثارش استفاده می‌کند. بسیار به ندرت ممکن است پیش آید که تماشاگری به تماشای اثری از او بنشیند و متوجه جملاتی که گفته می‌شود، نشود. تماشاگر به روشنی و وضوح موسیقی کلمات را در متون بیضایی متوجه می‌شود و از متن به درک و فهم صحیح می‌رسد. ترکیباتی نظیر "پیکر فاحش" به هیچ عنوان در متون بیضایی وجود ندارد.

چینی‌فروشان تصریح کرد: داستان حلقه موضوع خوبی دارد. البته نهایت و انتهای آن قابل حدس است. مسیری که از ابتدا تا انتهای نمایش طی می‌شود، مسیر پر کشمکشی است که با کشف رازهایی همراه است. این را می‌شود نقطه‌ی مثبت این اجرا در نظر گرفت. ولی باید بدانیم در یک طرح دراماتیک، کنش و واکنش در یک مسیر از پیش مشخص شده برای تماشاگر جذابیتی ایجاد نمی‌کند، بلکه چگونگی آشکار شدن حقایق و گره‌گشایی‌هاست که مخاطب را درگیر اثر می‌کند. در این نوع متون اگر مقابله‌ی نیروی خیر و شر به تکرار و یکنواختی برسد، ارتباط تماشاگر با کار قطع می‌شود؛ چون جاذبه‌ای وجود ندارد که او را با داستان همراه کند.

وی افزود: در این نمایش ما یک چهره‌ی مثبت و یک چهره‌ی منفی داشتیم. کشمکشی که بین این دو نیروی خیر و شر وجود داشت، قابل پیش‌بینی بود. اصولا در متونی این چنینی که به روایت‌های قدیمی و با زبان کهن می‌پردازند، کارگردان اگر بخواهد از پیش‌بینی تماشاگر، پا را فراتر بگذارد باید ارائه و اجرای اثرش را متفاوت ببیند.

این منتقد پیشکسوت تئاتر یادآور شد: متنی همچون نمایش‌نامه‌ی حلقه اگر قرار است با چنین ادبیاتی، اجرایی رئالستیک و بسته داشته باشد، خسته‌کننده می‌شود. ضعف ساختاری متونی این چنینی و جهت‌گیری آیینی‌شان، ایجاب می‌کند که در اجرا شیوه‌ای متفاوت اعمال شود. ظرفیت بنیادین نمایش‌نامه‌ی "حلقه"، آیین است. در این اجرا نیز شاهد بودیم که کارگردان چگونه با توجه به این ظرفیت، از عناصری متناسب با سنت‌های نمایشی کهن ما، ‌همچون تعزیه و نقالی بهره گرفته است. 

وی خاطرنشان ساخت: در نمایش حلقه ما عناصر نمایش‌های ایرانی را می‌بینیم. صحنه خالی‌ست و آکسسوارها و وسایلی که بازیگران از آن استفاده می‌کنند با دیدگاه نمایش‌های ایرانی به کار رفته‌اند. استفاده از حرکات فرم در این اجرا، نمایش را یکنواختی دور کرد. اما باید توجه کنیم در بهره‌گیری از ابزارهای صحنه و نیز حرکات فرم، اگر افراط شکل بگیرد، با این پیش‌فرض کرد که تماشاگر بی‌حوصله ای داشته باشیم، نمایش موفق نخواهد بود.

چینی فروشان گفت: در پرداخت صحنه، تناقض به چشم ‌می‌خورد و خط دقیقی از نشانه‌شناختی وجود نداشت و همین امر، باعث سردرگم شدن تمرکز مخاطب می‌شد. حلقه‌ی قرمز رنگ، عنصر خلاقانه‌ای این اجرا بود که اگر در جای درست و طی مسیری دقیق استفاده می‌شد، تعابیر مورد نظر کارگردان را بهتر و روشن‌تر به تماشاگر منتقل می‌کرد. در صحنه‌هایی به روشنی، حلقه، نشان‌دهنده‌ی در و پنجره‌ی خانه بود. به نظر می‌رسید کارگردان از خط دقیق نشانه‌شناختی در این اجرا غافل شده بود و هرجا که به نظرش زیبا می‌رسیده از حلقه استفاده کرده است. استفاده درست از این نشانه‌هاست که می‌تواند نمایشی را موفق یا ناموفق بکند. اگر کارگردان قراردادهایی که با مخاطب می‌گذارد را درست رعایت نکند، یک مجموعه بی‌ربط وگاه بی‌معنی پیش روی تماشاگر می‌گذارد. حلقه نمایشی آوایی و تصویری است. متاسفانه استفاده مکرر از آوای بهم خوردن چوب‌ها که در جایی صدای طوفان و در جایی صدای اسب را تداعی می‌کرد، قراردادهای ذهنی تماشگر را بهم می‌ریخت.

در ادامه‌ی این نشست، رضا آشفته از اجرای خلاقانه‌ي گروه تمجید کرد و گفت: این نمایش نمونه‌ای از آثار مذهبی است که با رویکردی مدرن به اجرا می‌شود. متاسفانه بیش‌تر نمایش‌هایی که تحت عنوان مذهبی و آیینی به صحنه می‌روند، عناصر تئاتری در آن‌ها کم‌رنگ می‌شود. این جنس نمایش‌ها به سمت گریه‌گرفتن از تماشاگر می روند. نمایش حلقه قابلیت‌های خوبی داشت و از نکات مثبت آن گریه نگرفتن از تماشاگر به هر قیمتی بود. اگر گریه هم در آن اتفاق می‌افتد این گریه از جنس دیگری است. همچنان‌که در هر تراژدی‌ای گریه اتفاق می‌افتد. حلقه تقابل ایمان و هوس است. مواجهه عشق مجازی و عشق حقیقی است. هرکدام از این مفاهیم، برای تماشاگر چالشی را بوجود می‌آورد که او را به تفکر وا می‌دارد.

این منتقد تئاتر ادامه داد: ساختار این نمایش، شرقی است. بهترین نمونه متون در این شیوه، آثار بیضایی است. با احترام به این اجرا به کارگردانان توصیه می‌کنم که ریشه‌های آیینی نمایش خودمان را موشکافانه واکاوی کنند. چراکه هرچه بیش‌تر از داشته‌های گذشته‌مان مطلع باشیم، آثار نمایشی امروزمان غنی‌تر خواهد بود.

آشفته تصریح کرد: شکل اجرایی نمایش حلقه نقطه‌ی قوت این اجراست. نمایش با تکیه بر عناصر نمایش‌های شرقی اجرا می‌شود. استفاده به‌جا از چوب‌دست‌ها و چهار پایه، آنچنان‌که یادآور نمایش‌های نقالی ماست و همچنین حلقه، که تصویر متنوعی را در صحنه به وجود می‌آورد، رویکردی مدرن به متنی دینی بود. از این رو معتقدم این نمایش یک پیشنهاد تازه در عرصه‌ی نمایش‌های مذهبی است. در این وانفسانی اجراهای تکراری آثار، حلقه با تمام ضعف‌هایش یک غنیمت ارزشمند است. 

حمید ابراهیمی، کارگردان نمایش حلقه نیز در سخنانی کوتاه گفت: اصولا تئاتر کار کردن در کشور ما سخت است. خرسندم که فرصتی پیش آمد تا با این نمایش بار دیگر به تئاتر برگردم. این متن در سال ۷۹ نوشته شده بود و اجراهای متعددی از آن در سراسر کشور رفت. متن مستندات تاریخی ندارد و داستان و شخصیت‌ها بر پایه ذهن من شکل گرفته‌اند. عاشورا امری واقعی است و من خواستم در کنار این رویداد تاریخی، داستان خودم را بگویم.

ابراهیمی در ادامه تصریح کرد: برگزاری جلسات نقد، برای اعتلای تئاتر ما لازم است. در این جلسه نیز نکات بسیار خوبی گفته شد که بی‌شک در بهبود کار ما تاثیرگذار است. انسان مدام در حال تجربه کردن است و گروه ما نیز حتما با بهره‌گیری از این نکات در آثار آینده بهتر عمل خواهد کرد.

گفتنی است نمایش "حلقه" به نویسندگی و کارگردانی حمید ابراهیمی تا پنجم آبانماه- ساعت ۱۸:۳۰- در تماشاخانه‌ی مهر پذیرای علاقه‌مندان خواهد بود.