به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ کتاب «اقتصاد سیاسی مهاجرت نخبگان ایران» با عنوان فرعی بررسی جنبه‌های نظری و عملی مهاجرت نخبگان ایرانی در سال‌های ۱۳۷۰ تا ۱۳۹۰ نوشته سعید خاوری‌نژاد و با مقدمه سعید میرترابی از سوی انتشارات دنیای اقتصاد منتشر شده است.

سعید میرترابی در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته می‌گوید: «مهاجرت چشمگیر نخبگان عملی ایران به‌صورت مساله‌ای نگران‌کننده درآمده و روشن است که روند توسعه دانش و فناوری در کشورمان از آثار مخرب این پدیده ناگوار بی‌نصیب نمانده است. مهاجرت به معنای حرکت از مبدأ دفع‌کننده به مقصد جذب‌کننده است و بنابراین پدیده مهاجرت نخبگان هم در عوامل و زمینه‌های داخلی یک کشور ریشه دارد و هم در عوامل و زمینه‌های بیرونی خارج از کشور.

این کتاب با عنایت به واقعیت مطرح شده در بالا، عوامل اثرگذار در حوزه اقتصاد سیاسی را بر مهاجرت نخبگان در کشور به‌ویژه در دهه ۱۳۸۰ بررسی کرده است. تمرکز حوزه بحث کتاب بر عوامل اقتصاد سیاسی و تأکید اثر بر بهره‌گیری از یک رویکرد نظری مناسب در تحلیل موضوع، از ویژگی‌های برجسته این کتاب است.

اثر حاضر که در قالب یک کتاب منتشر می‌شود با عنایت به واقعیت مطرح شده در بالا تلاش کرده است عوامل اثرگذار در حوزه اقتصاد سیاسی را بر مهاجرت نخبگان در کشور به‌ویژه در دهه ۱۳۸۰ بررسی کند. تمرکز حوزه بحث کتاب بر عوامل اقتصاد سیاسی و تأکید اثر بر بهره‌گیری از یک رویکرد نظری مناسب در تحلیل موضوع،‌ از ویژگی‌های این کتاب است. در ضمن کتاب، عمده آثار مهم منتشر شده در زبان فارسی و بخش قابل توجهی از ادبیات مرتبط با مهاجرت نخبگان در زبان انگلیسی را مرور کرده و از این حیث، مجموعه‌ای غنی را گردآوری کرده است.

بحث درباره پدید مهاجرت نخبگان، متأسفانه گاه دچار برخوردهای سیاسی و افراط و تفریط‌هایی در کشور شده است که می‌تواند به‌صورت مانعی در برابر شناخت درست این معضل و جست‌وجوی راهکارهای مناسب برای حل آن عمل کند. از این حیث، اثر حاضر ویژگی ممتازی دارد چراکه نویسنده، تحلیل پدیده مهاجرت مغزها را از منظری آسیب‌شناسانه، وجهه همت خود قرار داده است و تلاش کرده به شکلی موشکافانه داده‌های مرتبط را دسته‌بندی و تجزیه و تحلیل کند و وزن و سهم عوامل مختلف مورد بحث را در بروز مهاجرت نخبگان مورد سنجش قرار دهد. با عنایت به این موضوع، مطالعه کتاب برای دانشجویان، پژوهشگران و علاقه‌مندان به مسائل توسعه کشور به‌طور قطع مفید خواهد بود.»

به گفته مولف اثر، در این کتاب نظر به اهمیت موضوع، قصد بر آن است تا آن دسته از عوامل اقتصادی مؤثر بر تشدید روند مهاجرت نخبگان از ایران را در بازه زمانی تعیین شده، شناسایی و مورد بررسی قرار داد تا به واسطه یافته‌های پژوهش دستوراتی به منظور کاهش شدت آن تجویز شود.

در فصل نخست این اثر چارچوب کلی به تصویر کشیده شده است. کار با طرح مقدمه درباره مهاجرت نخبگان آغاز می‌شود و ضمن اشاره به روند روبه‌رشد خروج استعدادهای برتر علمی از کشور به اهمیت توجه به این پدیده و لزوم پرداختن به آن از منظری آسیب‌شناختی اشاره خواهد شد.

در فصل دوم رویه اصلی در رابطه با سوابق مطالعاتی و نظری دو حوزه اصلی پژوهش مورد نظر است. فصل سوم به روند تاریخی مهاجرت نخبگان یا به عبارت دیگر فرار مغزها توجه دارد. بحث به دو قسمت مهاجرت‌های بین‌المللی و همچنین ایران تقسیم می‌شود که البته همان‌طور که انتظار می‌رود تأکید اصلی بر موضوع ایران و مهاجرت از آن به خارج خواهد بود.

در فصل چهارم نیز به عوامل مهاجرت نخبگان از ایران از منظر اقتصاد سیاسی توجه شده و بر اساس نظریه مطرح‌شده، این عوامل به سه دسته تقسیم می‌شوند؛ بخش اول: اقتصاد دولتی و ضعف آن،‌ بخش دوم: سرمایه‌گذاری‌های پژوهشی و بخش سوم: جاذبه‌های اقتصادی تحصیل در خارج. در بخش اول که به اقتصاد دولتی و ضعف آن می‌پردازد با شناسایی عوامل اصلی در این زمینه آنها را به چهار دسته بیکاری، عرضه و تقاضای نیروی انسانی تحصیلکرده، دستمزدها و سطح رفاه تقسیم کرده است.

در بخش دوم از فصل چهارم که به سرمایه‌گذاری‌های پژوهشی اختصاص دارد سرمایه‌گذاری در آموزش، نسبت بودجه پژوهش کشور به تولید ناخالص داخلی، شاخص تعداد پژوهشگران مشغول به کار در عرصه تحقیق و توسعه،‌ ترکیب دولتی و خصوصی اعتبارات پژوهشی به‌عنوان مهم‌ترین عوامل مورد بررسی، نقش کلیدی خود را در توضیح چرایی مهاجرت به خارج ایفاء خواهند کرد.

در بخش سوم که به جاذبه‌های اقتصادی تحصیل در خارج اشاره دارد نیز به مواردی از بورسیه و کمک‌هزینه‌های تحصیلی در ایران اشاره می‌شود و سپس نمونه‌هایی از بورسیه، کمک‌هزینه‌های تحصیلی و امکانات رفاهی در اختیار قرار داده شده توسط دانشگاه‌ها و مراکز علمی خارجی به‌عنوان مثال از جانب نهادهایی از قبیل اتحادیه اروپا یا کشورهایی نظیر آلمان به محققان کشورهای دیگر معرفی می‌شوند.

در انتها، بحث در قسمت نتیجه‌گیری نهایی، با ارزیابی تمامی مستندات ارائه‌شده به منظور اثبات صحت نظریه و متغیرها به پایان رسیده و عنوان می‌شود که پیام‌های فرضیه طرح‌شده چه بوده و قصد دارد به چه سؤالاتی پاسخ دهد. همچنین این‌که فرضیه این پژوهش متضمن چه نوع توصیه‌ها و راهکارهایی است و در انتها چگونه می‌توان با پرداخت به سایر حوزه‌های پژوهشی مرتبط، این اثر را تکمیل کرد.
 
کتاب «اقتصاد سیاسی مهاجرت نخبگان ایران» با شمارگان هزار و ۱۰۰ نسخه در ۲۸۷ صفحه به بهای ۱۵ هزار تومان به همت انتشارات دنیای اقتصاد به چاپ رسیده است.