به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛  متنی که در ادامه می آید برداشتی  از کلاس شرح نهج البلاغه دکتر محسن اسماعیلی است که ‌‌چهارشنبه ها در ‌محل سابق حزب جمهوری اسلامی(سرچشمه) برگزار می شود.

بحث در مورد این توصیه حضرت امیر صلوات الله علیه بود که هیچ نعمتی را نباید ضایع کرد. مال، جاه و علم سه مصداق مهم از نعمت هایی بودند که در باره آنها تأکید ویژه ای دیده می شود. مصداق چهارم هم روابط خویشاوندی و خانوادگی است که اکنون مورد بحث قرار می گیرد.

انسان موجودی اجتماعی است و بدون ارتباط با دیگران نمی تواند به زندگی خود ادامه دهد. حتی رسیدن به سعادت و بهشت هم با داشتن روابط دینی و همراهی و تعاون دیگران بهتر ممکن می شود. قرآن از ما خواسته است که حتی در دست آویختن به ریسمان الهی،  با هم باشیم و تک‌تک و متفرق عمل نکنیم. در هر کار خیر دیگری هم همین دستور داده شده است که : «تَعَاوَنُوا عَلَى الْبِرِّ وَالتَّقْوَى».

اما این روابط دارای مراتب و شدت و ضعف است. از رابطه با خویشاوندان (فامیل دور و نزدیک) شروع می شود و به ارحام (خویشانی که از نظر تولد به یک رحِم منتهی می شوند) و سپس خانواده (همسر و فرزندان) می رسد.

خویشاوندان از جمله نعمت های خدا هستند که می توانند در خوشی و ناخوشی پناهگاه، همیار و موجب دلگرمی انسان باشند و او را در راه حفظ دین و موقعیت خود پشتیبانی کنند. این کارکرد فامیلی و خویشاوندی از نگاه اسلام و در بیانات امیر مومنان علیه السلام است که متاسفانه روز به روز در حال کم رنگ شدن است؛ در حالی که باید از تضییع آن برحذر بود؛ خصوصاًَ خویشاوندانی که «رَحِم» محسوب می‌شوند و بالاخص والدین.

اهمیت حفظ رابطه با ارحام

عجیب است که همانگونه که خداوند ما را نسبت به مراقبت از حقوق و حرمت خویش هشدار داده است، نسبت به رعایت حقوق و حرمت ارحام نیز هشدار داده است و اینها را در کنار هم ذکر فرموده است. سوره شریفه نساء با این آیه آغاز می‌شود که: «وَاتَّقُوا اللَّـهَ الَّذِي تَسَاءَلُونَ بِهِ وَالْأَرْحَامَ إِنَّ اللَّـهَ كَانَ عَلَيْكُمْ رَقِيباً»؛  از خدایی بپرهیزید که همگی به عظمت او معترفید؛ و هنگامی که چیزی از یکدیگر می‌خواهید، نام او را می‌برید! و نیز از قطع رابطه با ارحام خود، پرهیز کنید! زیرا خداوند، مراقب شما است.

 در میان ارحام نیز والدین از همه مهم تر هستند و راهی مستقیم، کوتاه و مطمئن به سوی سعادت به شمار می روند. کسی حق ندارد به آنان «اُفّ» بگوید؛ چه رسد به قطع رابطه و تضییع نعمت.

پس قطع رابطه با هر یک  از خویشاوندان، تباه کردن این دارایی بزرگ است، و این قطع رابطه که ممکن است به هر دلیلی اتفاق بیفتد، در هر حال مورد نکوهش است. اما یکی از رایج ترین عواملی که باعث می‌شود برخی ها، خویشاوندان خود را فراموش و رابطه خویشاوندی را ضایع کنند، مسائل مالی است. برخی خیال می‌کنند که با ثروت از اقوام خود بی‌نیاز می‌شوند و به همین جهت با آنان قطع رابطه می‌کنند.

تأثیر منفی ثروت بر خویشاوندی

حضرت ابوتراب علیه‌السلام به همین آفت توجه داده‌ و در خطبه ۲۳ فرموده‌اند: «أَیُّهَا النّاسُ إِنَّهُ لاَیَسْتَغْنِی الرَّجُلُ، و إِنْ کَانَ ذَا مَالٍ، عَنْ عِتْرَتِهِ»؛ اى مردم! انسان، هر چند ثروتمند باشد، از اقوام و بستگان خود، بى نياز نيست و بعد به کارکردهای خویشاوندی اشاره می فرمایند.

درجای دیگر هم این توصیه تکرار شده است که «فَمَنْ آتَاهُ اللهُ مَالاً فَلْیَصِلْ بِهِ الْقَرَابَةَ، وَلْیُحْسِنْ مِنْهُ الضِّیَافَةَ»،  اگر خداوند به شما ثروتی داد، نه تنها نباید موجب قطع رابطه با خویشاوندان شود، بلکه باید اولین کاری که با آن می‌کنید، نیکی به آنان و بهتر کردن رابطه‌ها و میهمانی دادن به نزدیکان باشد که خودش در تقویت ارتباطات موثر است. بعد از آن است که نوبت به کارهای خوب دیگر می رسد.

وصیت‌نامه معروف امام، به حضرت مجتبی سلام‌الله علیهما نیز با این جمله به پایان می‌رسد: قبيله و خويشاوندانت را گرامى دار، زيرا آنها پر و بال تواند که به وسيله آنها پرواز مى کنى و اصل و ريشه تواند که به آنها باز مى گردى و دست و نيروى تو هستند که با آن حمله مى کنى.

حتی در نهج‌البلاغه از «صله‌رحم» به عنوان یکی از «کارآمدترین» و برترین وسیله‌ های توسل به خدا یاد شده که، علاوه بر رسیدن انسان به پروردگار، موجب برکت‌های مالی و طول عمر هم می‌شود: «إِنَّ أَفْضَلَ مَا تَوَسَّلَ بِهِ الْمُتَوَسِّلُونَ إِلَى اللهِ سُبْحَانَهُ وَ تَعَالَى... ى. وَ صِلَةُ الرَّحِمِ فَإِنَّهَا مَثْرَاةٌ فِی الْمَالِ، وَ مَنْسَأَةٌ فِی الأَجَلِ».

حقوق خانواده؛ از همه مهمتر

و بالاخره در میان همه نزدیکان، حق فرزندان که از ارحام هستند، و حق همسر از همه بیشتر باید مورد توجه باشد. مبادا آنقدر به فکر دیگران باشیم که از نزدیک ترین نزدیکان غافل شویم و حقوق آنها را به هوای ادای حقوق دیگران ضایع نماییم. امام صادق از جدّ خویش، رسول خدا صلوات الله علیهما نقل کرده است که فرمود: «مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ‌ مَنْ‌ أَلْقى‌ كَلَّهُ‌ عَلَى النَّاسِ، مَلْعُونٌ مَلْعُونٌ مَنْ ضَيَّعَ مَنْ يَعُول»؛ ملعون است، ملعون است آن كس كه سربار ديگران شود، و ملعون است، ملعون است، آن كس كه حق خانواده و نان خورانِ خود را ضایع گرداند. از نظر علی علیه السلام در حکمت ۳۹۹ نهج البلاغه تضییع نعمت فرزند به این است که نام خوب برای او انتخاب نکنیم، یا صحیح تربیت نکنیم و یا قرآن را به او آموزش ندهیم. یکی از مهم ترین شیوه های تضییع نعمت همسر هم رفت و آمد با افراد نااهل و یا غیرت بیجا نشان دادن است که در نامه ۳۱ ذکر شده است.

یک هشدار بسیار مهم تربیتی

یک نکته بسیار مهم و هشدارآمیز هم در اینجا وجود دارد که به برکت نهج‌البلاغه باید به آن توجه کرد. این نکته کاربردی که جنبه تربیتی هم دارد آن است که امیرالمؤمنین علیه‌السلام فرموده‌اند: «مَنْ ضَيَّعَهُ الْأَقْرَبُ أُتِيحَ لَهُ الْأَبْعَدُ»؛ اگر انسان حق نزدیکانش را ضایع کرد، به آنها بی‌توجهی و کم لطفی کرد، این را هم بداند که به دست خود او را به سوی دام‌های خطرناکی سوق داده است که بیگانگان و بدخواهان برای او پهن می‌کنند.

اگر پدری به فرزندانش بی‌اعتنایی کند، و اگر همسری به شریک زندگی‌اش محبت نکند و این رابطه گرم را ضایع سازد، باید منتظر باشد که همسر و فرزندش در دام محبت‌های دروغین بیفتند و عاقبت سوء آن را فقط خدا می‌داند. بسیاری از آسیب های اجتماعی، مانند فرار از خانه، طلاق، خیانت به همسر، ازدواج مجدد و فرار مغزها را از این منظر هم می توان، و بلکه باید تحلیل و درمان کرد؛ گرچه آسیب های اجتماعی هیچ گاه معلول یک علت نیستند.

یادآوری می شود که جلسات شرح و تفسیر نهج البلاغه روزهای چهارشنبه پس از نماز مغرب و عشا در شهادتگاه شهید بهشتی واقع در میدان بهارستان نرسیده به چهار راه سرچشمه کوچه شهید صیرفی پور برگزار می شود. شرکت عموم خواهران و برادران در این سلسله درس ها آزاد است.