«به نام آفریدگار هنر

کتاب «راز ساز در ساختار تار» نوشته و پژوهش استاد مازیار حیدری، سازآفرین، کارشناس سازشناسی و نوازنده این ساز خوش نوای موسیقی ایران است که به کوشش وی در نشر فرهنگ بوستان و در زمستان ۱۳۹۴ به چاپ رسیده است.

هیچ گاه نمی توان نقش ارزنده سازندگان چیره دست ساز را در کارزار موسیقی ایران نادیده انگاشت. نوازندگان چیره دست و توانا هرچند از هوش و دانش بسیار برخودارند، هماره نیازمند سازآفرینان بوده و خواهند بود.کارِ دست و ساخت و ساز از چوب برای نوازنده ای که می بایست همواره از انگشتان دست خود برای نوازندگی بهره برد کار آسانی نیست. همچنین برای سازآفرینانی که کارِ سخت با دست انجام می دهند نواختنی ویژه همچون نوازندگان چیره دست دشوار است. از این روی نوازنده و سازآفرین همچون بال های دو پرنده پر پرواز جاودانگی نغمات را می آفرینند تا به ستایش زیبایی های گیتی بپردازند.

سازآفرینان روزگاران درازی را با پژوهش و تلاش دوشادوش موسیقیدانان سپری کرده اند و گاه راه ناهموار را هموارتر ساختند. بسیاری از پیشینیان، گمنام در آرامستانِ هنر آرمیده اند و آوای سازِ آفریده دست آنان با دستان خنیاگران به گوش می رسد. گویی طنین اَره، رَنده و مُغار با آواها درآمیخته و از آوند چوب و پوست و سیم گوش را می نوازند.

بلبلی را که سینه بخراشد/ از دم او صفیر نتوان یافت (منوچهری)

ارج نهادن تلاش خنیاگران پیشین و همروزگار رَوندی بوده است که مازیار حیدری در نگارش، گردآوری و پژوهش به خوبی در پیش گرفته است. نگارنده کتابی را پیش روی سازآفرینان و خنیاگران چیره دست امروز به زیور چاپ آراسته که تا کنون در ایران نبوده است. کار او سرچشمه ای جز عشق و مهر به سرزمین کهن ایران و فرهنگِ مانای او ندارد. خواندن و دانستن این کتاب برای همه سازآفرینان و نوازندگان ساز تار بی هیچ درنگی فرا راه آنان در آفرینش هنری ناب خواهد بود. چه آنانی که می نوازند و چه آنانی که می سازند و چه هنرجویان یا دانشجویان هنر رهرو این راه که به خوبی از این کتاب بهره خواهند برد.

مازیار حیدری خود از کودکی رهرو این راه بوده و به گفته خویش از درخت آموزش استادانی همچون ابراهیم سپهری، فریدون حافظی، طاهر یارویسی، اسدالله فرمانی (گهواره)، یدالله فرمانی و ابراهیم قنبری مهر خوشه چینی کرده است.

کتاب «راز ساز در ساختار تار» نیز با دست نوشته استادانی همچون ابراهیم قنبری مهر، فریدون حافظی، فرهنگ شریف، هوشنگ ظریف، یوسف پوریا، فرمان مرادی، زیدالله طلوعی، محمد رضا ایلدار ژاله، بیاض امیر عطایی، دکتر میر جلال الدین کزازی با نگارش دیباچه ای پژوهشی، پرفسور سید حسن امین با دیباچه ای به زبان انگلیسی، دکتر عبدالمهدی مستکین مدیر گروه فرهنگ با نگارش دیباچه ای از سوی یونسکو، برگردان تاریخچه به قلم دکتر همایون صدر محمد بیگی، خوشنویسی بیژن بیژنی روی جلد و همکاری بنیادهایی همچون کمیسیون ملی یونسکو- ایران به امضای سرپرست کمیسیون ملی یونسکو دکتر سعدالله نصیری قیداری، موزه موسیقی به امضای علی مراد خوانی، موزه کاخ گلستان به امضای پروین ثقه السلامی، بنیاد پروفسور حسابی به امضای ایرج حسابی، مُهر جاودانگی یافته و بر گنجینه های فرهنگی ایران ارمغانی ارزشمند افزوده است.

نگارنده با شورمندی بسیار و نگاهی عاشقانه و ژرف اندیش آنچه در توان داشته بکار گرفته و با پژوهشی گسترده دراز سالیانی را برای یافتن تارهای کهن ایران زمین از پستوی خانه ها، موزه ها، شهرها و ده کوره ها را درنوردیده تا این دست آفریده و ارمغان ایرانیان به جهان را با نگاهی پژوهشی و علمی ثبت و نقشه برداری کند. آنچه او به پیشگاه رهروان هنر سازآفرینی تار و خنیاگری به ارمغان داده بسیار در خور ارج و ارزش است.

بخش نخست کتاب به آموزش درودگری و آشنایی با ابزارهای سنتی و صنعتی، چوب شناسی، رنگ کاری و چسب شناسی می پردازد.

در بخش دوم کتاب نگارنده تاریخچه تار و بزرگان سازسازی ایران زمین همچون فرج الله، خواچیک، یحیی، ملکم، جعفر صنعت، حاجی آقا و شاهرخ را به خواننده می شناساند.

در بخش سوم که بسیار برای نوازندگان و شناخت ساز ارزشمند است نگارنده تارهای ایرانی را که از چند رُخ عکاسی شده در یک نگاه در پیش دیدگان خواننده گذاشته و آن گاه تارهای ارزشمند به یادگار مانده از سازآفرینان را به تنهایی عکسبرداری کرده و موشکافانه به واکاوی و ویژگی های ساختاری این دست آفریده ها پرداخته و راز ساخت آنها را آشکار می کند.

در بخش چهارم نگارنده با دانایی و فراست به گونه بسیار دقیق از سازهای کهن ارزشمند الگوبرداری کرده و برای هموار کردن راه سازآفرینان ابعاد و اندازه ها و نقشه های گوناکونی از سازهای کهن فراراه آنان پیشکش داشته است.

در بخش پنجم از بزرگان سازآفرین همروزگار خویش همچون ابراهیم قنبری مهر پدر سازسازی نوین ایران، یوسف پوریا، فرمان مرادی، محمد رضا ایلدار ژاله، محمود فرهمند و بیاض امیر عطایی را به خواننده می شناساند.

در بخش ششم او کار را تمام کرده و با نگارش، عکس و فیلمی که به همراه کتاب است، ساخت یک تار را از آغاز تا پایان در پیش دیدگان هنردوست به فرجام می رساند. فیلم آموزشی بسیار ارزشمند است و با تاریخچه کوچکی از تار و گفتاری بسیار ارزنده از دکتر میر جلا الدین کزازی درباره موسیقی آغاز شده و سپس به ساخت تار می پردازد.

آنچه از این کتاب که ارمغانی ارزنده است، برمی آید دستاوردهایی است که در سالیان پیش رو خواهد داشت. تارهایی که با الگوهای گوناگون در گذشته ساخته می شده بی گمان دارای زنگ و رنگ های آوایی گوناگون است که این مهم از گنجینه ارزشمند دوران پیشین گنج سوخته شنیدنی است. از این رو نوازندگان با شناخت الگوهای گوناگون به آنچه که  رَنگ و زنگ نوای تار می نامند، خواهند اندیشید و ساز سازان در پی ساختن الگوهای تارهایی که به دست فراموشی سپرده شده خواهند رفت. دست دلالان و کژروان که تارهای دروغین به نام های دروغین از سازندگان پیشین، با نرخ هایی گزاف می فرختند کوتاه خواهد شد چرا که همه الگو ها با مهر شناخته شده و ریزه کاری های هر سازآفرین در این کتاب آشکارا بیان و نگاره شده است. همچنین این کتاب با بهره گیری از عکس ها، الگوها، نوشته های پیشین ساخت تار را از آن ایرانیان دانسته است.

در پایان ناگفته نماند که بزرگان سازآفرین و موزیسین که این کتاب به آیین ادب به آنان پیشکش گردیده است همانند استادان (ابراهیم قنبری مهر، یوسف پوریا، رضا ایلدار ژاله، لوریس چکناواریان، ابراهیم سپهری، هوشنگ ظریف، حسین علیزاده، داریوش طلایی، داریوش پیرنیاکان، ژان دورینگ و...)، با نگاهی پر مهر و دانش از چاپ این کتاب ابراز خشنودی کرده و آن را درخور آموزش در دانشگاه موسیقی دانسته اند. ما نیز برای این هنرمند دلسوخته سرزمینمان ایران آرزوی تندرستی و مانایی در این راه را خواهیم داشت و با اینکه می دانیم بسیار دشوار است چشم به راه کتاب های ارزشمند دیگری از او خواهیم بود.

پیمان پورشکیبایی

عضو کوچکی از خانه موسیقی و اهل قلم»