شناسهٔ خبر: 48289 - سرویس دیگر رسانه ها
نسخه قابل چاپ

نیکبخت :تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی؛ بدون متولی و نقشه راه مشخص

یک پژوهشگر حوزه تاریخ انقلاب اسلامی گفت: یکی از آسیب‌های حوزه تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی این است که بدون متولی و نقشه راه مشخص بوده و اغلب موازی‌کاری در این حوزه را شاهدیم.

به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ رحیم نیکبخت میرکوهی، نویسنده و پژوهشگر حوزه تاریخ انقلاب اسلامی درباره تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی گفت: شروع تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی به پیش از پیروزی انقلاب برمی‌گردد، یعنی از همان سال‌های ۴۱، ۴۲ که نهضت امام خمینی(ره) آغاز می‌شود، اولین تلاش‌ها برای ثبت و ضبط تاریخ انقلاب اسلامی شکل می‌گیرد و اولین کتاب که در این حوزه به چاپ می‌رسد، «نهضت دو ماهه روحانیون ایران» است که مرحوم حجت‌الاسلام دوانی این کار را در سال ۱۳۴۳ منتشر می‌کند. این اثر مجموعه‌ای از اعلامیه‌های مراجع و روحانیون برای مقابله با حکومت پهلوی است، پس از آن مسائل گوناگون انقلاب اسلامی سبب می‌شود، فرصت و مجالی برای پرداختن به انقلاب اسلامی به شکل منسجم و مدون وجود نداشته باشد.

وی افزود: وقتی حضرت امام خمینی(ره) در نجف اشرف مستقر می‌شوند و بعد از تبعیدی که به ترکیه داشتند و سپس به عراق آمدند، در نجف فراغتی پیش می‌آید و کسانی که به دلیل مبارزات ضدحکومتی از ایران خارج می‌شدند، در نجف گرد حضرت امام(ره) فراهم می‌آمدند و در راستای تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی تلاش‌هایی می‌کردند که محوریت این تلاش‌ها از سوی حجت‌الاسالام سیدحمید روحانی بود و در سال ۱۳۵۶ کتاب «تحلیلی بر بررسی نهضت امام خمینی» را نوشت.

اولین توجه جدی به تاریخ‌نگاری از سوی امام خمینی(ره)

نیکبخت ادامه داد: همزمان در خارج از کشور نیز، دانشجویان ایرانی مسلمان که عضو انجمن‌های اسلامی در آمریکا و اروپا بودند نیز نشریات، کتاب‌ها و جزواتی را منتشر کردند که قابل بحث است؛ چرا که در زنده نگه داشتن قیام ۱۵ خرداد نقش بسزایی داشتند و بعد از شهادت حاج آقا مصطفی خمینی(ره) این فعالیت‌ها بیشتر و متمرکزتر می‌شود و در سال ۱۳۵۷ حضرت امام خمینی(ره) پیامی را در پاسداشت حرکت مردم رفسنجان صادر می‌کنند و در آن پیام اشاره می‌کنند که باید برای نسل‌های آینده، تاریخ انقلاب ثبت و ضبط شود و این اولین توجه جدی و هوشیارانه‌ای است که به تاریخ شفاهی آن هم تاریخ انقلاب اسلامی از زبان مردم و نه از زبان افراد خاص می‌شود که متن پیام در صحیفه امام خمینی(ره) قابل دسترسی است.

این نویسنده تصریح کرد: بعد از پیروزی انقلاب اسلامی، چند مرکز تأسیس می‌شود که متولی تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی است و مرکز اسناد به فرمان امام خمینی(ره) تأسیس می‌شود و پس از آن بنیاد تاریخ انقلاب اسلامی شکل می‌گیرد. در مجلات و نشریاتی که پس از انقلاب مانند حوزه، پاسدار اسلام و ... راه‌اندازی می‌شود، در مناسبت‌های گوناگون انقلاب اسلامی مانند سالگرد ۱۵ خرداد تلاشی صورت می‌گیرد که از خاطرات شفاهی دست‌اندرکاران این وقایع تاریخی، ویژه‌نامه‌هایی منتشر می‌شود و در سال‌های بعد بیشترین فعالیت در این حوزه را مرکز اسناد انقلاب اسلامی داشته است.

تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی نیازمند بررسی بی‌طرفانه

وی در ادامه در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا حضور مؤسسات و سازمان‌های دولتی باعث نمی‌شود که در تدوین منابع تاریخ انقلاب اسلامی نگاه یک طرفه‌ای وجود داشته باشد، عنوان کرد: اگر تاریخ‌نگاری انجام شده پس از انقلاب را بررسی کنیم، نقاط قوت و ضعف بسیاری وجود دارد و نیازمند بررسی بی‌طرفانه‌ای است و مراکزی که نامبرده شد برآمده از انقلاب اسلامی بودند؛ از این رو بسیاری از مصاحبه‌هایی که طی سال‌های ۶۰ تا ۶۸ و پس از آن انجام شده، با شخصیت‌های دست‌اندرکار و مهم انقلاب است، همچنین خاطرات اقشار مختلف و کسانی که در بطن انقلاب بودند، مورد توجه قرار می‌گیرند.

نیکبخت افزود: پرداختن مراکز دولتی به تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی می‌تواند همراه با آسیب‌هایی باشد، اما بدون حمایت نهادهای دولتی از تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی به سختی می‌توان کارهایی را که مدنظر است، انجام داد.

وی در ادامه آسیب‌های عمده این حوزه را برشمرد و بیان کرد: من به همراه نویسنده دیگر یک مجموعه سه جلدی با عنوان «پژوهشنامه انقلاب اسلامی» را در سال ۹۲ به چاپ رساندیم که در این مجموعه آسیب‌شناسی جامع تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی ارائه شده است. یکی از مهم‌ترین آسیب‌ها در این حوزه فقدان اتاق فکر انقلاب اسلامی است تا تاریخ‌نگاری انقلاب را مهندسی کند؛ چرا که در این نهضت افراد زیادی مانند زنان، کودکان، دانش‌آموزان، کارگران، دانشجویان، روحانیون، کشاورزان و ... نقش‌آفرین بودند.

کارهای زمین مانده حوزه تاریخ‌نگاری

این پژوهشگر ادامه داد: زمانی که دکتر خرمشاد، معاون پژوهشی مرکز اسناد انقلاب اسلامی بود، طرح ۱۰ ساله جامعی برای فعالیت‌های مرکز اسناد تدوین کرد، اما پس از وی این طرح بدون اجرا باقی ماند که در آن موضوعات گوناگون وجود داشت و باید مورد توجه، بررسی و پژوهش قرار می‌گرفت اما چندان توجهی به آن نشد. از سوی دیگر برخی مراکز بدون اینکه از کار همدیگر مطلع باشند، کارهای مشابهی را انجام می‌دهند، در حالی که موضوعات مهم‌تر روی زمین مانده است؛ از این‌رو مهم‌ترین آسیب این است که تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی متولی مشخصی ندارد و مهندسی روشنی از این تاریخ وجود ندارد، به عنوان مثال برای نقش هر یک از اقشار در انقلاب اسلامی کارهای پراکنده‌ای صورت گرفته است. در صورتی که این موضوعات به صورت سیستماتیک و منظم باشد با جامعیت بیشتری این کار ادامه می‌یابد.

نیکبخت گفت: متأسفانه بسیاری از کسانی که در نهضت پیروزی انقلاب اسلامی نقش‌آفرین بودند، خاطراتشان ثبت نشد و از دار دنیا رفتند و این نشان می‌دهد نقشه راه جامع برای تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی نداریم و هر مرکز و مؤسسه‌ای براساس علایق خود در این زمینه فعالیت می‌کند. به عنوان مثال برخی مراکز در کشور به عنوان جناح سیاسی مطرح بوده و این موضوع سبب می‌شود تاریخ‌نگاری این مرکز تحت‌الشعاع چنین دیدگاه‌هایی قرار گیرد و زیر سوال برود.

چه آسیب‌هایی تاریخ‌نگاری انقلاب را تهدید می‌کند؟

وی در ادامه در پاسخ به اینکه آیا آنچه در حوزه تدوین تاریخ‌ انقلاب اسلامی می‌شود را می‌توان تدوین منابع نامید نه تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی، بیان کرد: برای اینکه بتوانیم تاریخ انقلاب اسلامی را به نگارش درآوریم، باید منابع آن را فراهم آوریم یکی از این منابع خاطرات است. بخش دیگر مربوط به اسناد و روزنامه‌ها، نشریات، اعلامیه‌ها و منابع مکتوبی است که منتشر شده است، در یک نگاه کلان متأسفانه نمی‌توان عنوان کرد که تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی کارهای شاخصی ارائه کرده است، بلکه می‌توان ادعا کرد که در این حوزه منابع متعددی را توانسته‌ایم تولید کنیم که می‌تواند در تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی مورد استفاده قرار گیرد.

این نویسنده در ادامه پراکنده‌کاری را یکی از نکات ضعف حوزه تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی دانست و افزود: حوزه هنری، مرکز اسناد و بنیاد تاریخ‌پژوهی و ... در حوزه تاریخ‌نگاری انقلاب اسلامی فعالیت‌هایی را انجام می‌دهند، در صورتی که این مراکز با یکدیگر هم‌اندیشی نداشته باشند و نقشه راهی تدوین نکنند که هر یک متولی چه بخشی از این تاریخ هستند، سبب تدوین تاریخ‌نگاری تکراری در این حوزه خواهد شد.

وی یادآور شد: تاریخ انقلاب اسلامی برآمده از اسلام و تشیع است و اگر بخواهیم این بحث را مطرح کنیم، باید تشیع و آموزه‌های آن را مورد توجه قرار دهیم. از سوی دیگر برای تبیین انقلاب اسلامی اغلب بر دیدگاه‌های غربی تأکید می‌شود و این آسیب جدی است، همچنین طی این سال‌ها به جنبه‌های محدودی از انقلاب اسلامی مانند مبارزات چریکی، زندان، شکنجه و ... توجه شده است؛ در حالی که تاریخ فرهنگی انقلاب اسلامی را بررسی نکرده‌ایم؛ چرا که انقلاب اسلامی، انقلابی فرهنگی بوده و براساس آموزه‌های دینی و مذهبی شکل گرفته است و باید آن را مدنظر قرار دهیم.

نظر شما