فرهنگ امروز/الهام نداف:
سی و پنجمن جشنواره فیلم فجر با دوره‌های پیشین خود تفاوت زیادی داشت. هر سال انتقادات و پیشنهادات فراوانی به این جشن سینمایی وارد بود اما در این دوره، با توجه به عملکرد هیات داوران در انتخاب نامزدهای رشته‌های مختلف، برای وارد کردن هجمه‌های سینماگران به این رویداد، فضا باز شد. البته که فضای مجازی در کنار برنامه سینمایی «هفت» به فراگیر شدن انتقادات و هجمه‌ها دامن زد و سبب به وجود آمدن دو دستگی میان هنرمندان و منتقدان شد، اما از عملکرد محمد حیدری، دبیر جشنواره و نداشتن سیاست روشن هیات داوران این دوره نمی‌توان به راحتی گذشت.
اعتراضاتی که پایان ندارد
در چنین فضایی، کارگردان‌های فیلم اولی و دومی، به پشتوانه موفقیت فیلم «ابد و یک روز» و «ایستاده در غبار» در جشنواره سی و چهارم فیلم فجر، صدای اعتراض‌شان را بلند کردند و بازار بیانیه‌ها و نامه‌های گلایه‌آمیز و انصراف‌ها نیز داغ شد. با این همه در چنین فضای وهم‌آلودی، بودند کسانی که به ناحق به دیده نشدن فیلم‌شان توسط هیات داوران معترض شدند و از همین رو تشخیص سره از ناسره کمی دشوار شد. این فضای ملتهب فرصت مناسبی برای ماهیگیری برخی سینماگران از آب گل آلود به وجود آورد. برخی مانند رامبد جوان به اظهارنظر درباره فیلم خودشان بسنده کردند. این کارگردان که فیلمش در ٩ رشته جشنواره نامزد دریافت سیمرغ شده بود، از نبود نام نگار جواهریان در میان نامزدهای بهترین بازیگر زن متعجب بود: «به شخصه خودم هم این موضوع را باورنکرده‌ام. نمی‌دانم چه اتفاقی افتاد که نگار جواهریان کاندیدای نقش اول زن نشده است، زیرا این نقش و این بازی که از نگار دیدیم کاملا متفاوت و ویژه بود. زمانی که شنیدم نگار برای این فیلم کاندیدا نشده است، دهانم باز ماند و نتوانستم این موضوع را هضم کنم. اگر بخش‌های دیگر فیلم کاندیدا نمی‌شدند تا این حد تعجب نمی‌کردم.»
برخی هم مانند نیکی کریمی پیش از شروع مراسم اختتامیه، در دفاع از فیلمسازان جوان و قدیمی و آنهایی که زحمات‌شان کمتر دیده شد، نامه نوشتند و حرف زدن از آثار خودشان را به زمان دیگری موکول کردند. لابه‌لای این اعتراض‌های ریز و درشت، علی نوری‌اسکویی، کارگردان تنها انیمیشن حاضر در بخش مسابقه جشنواره فیلم فجر، از نامزد نشدن اثرش در هیچ یک از بخش‌های جشنواره گلایه کرد. او در نامه‌ای از همکارانی که در ساخت انیمیشن «رهایی از بهشت» او را همراهی کردند، عذرخواهی کرد: «اینجا ایران است و همه‌چیزمان باید به همه‌چیزمان بیاید! اینجا جایی است که بیش از شصت دقیقه موسیقی پر حجم یک فیلم دیده نمی‌شود اما موسیقی تیتراژ یک فیلم... اینجا بیش از هفتاد دقیقه جلوه‌های ویژه بصری در یک فیلم دیده نمی‌شود اما... اینجا نمی‌دانند صدای یک فیلم سینمایی انیمیشن از هیچ ساخته می‌شود. راستی اینجا شاید اصلا فیلم انیمیشن نگاه نمی‌کنند. یعنی فیلم ما را دیده‌اند؟»
دفاع هیات داوران از عملکردشان
با این حجم اعتراضات که البته از دقایق اولیه اعلام نامزدهای جشنواره سی و پنجم فیلم فجر آغاز شده بود، هیات داوران بعد از گذشت دو روز تصمیم گرفت در بیانیه‌ای از عملکرد و انتخاب‌هایش دفاع کند. در بخشی از این بیانیه دوازده بندی، به اعتراض فیلمسازانی چون منیر قیدی کارگردان «ویلایی‌ها» که از حضور در رقابت جشنواره کناره‌گیری کرد، پاسخ داده شد: «پر روشن است که با اقبال جوانان هنرمند و صاحب‌ذوق و حضور مغتنم آنان در عرصه سینمای ملی، ضمن احترام به بزرگان سینما و سعه‌صدری که در آنان سراغ است، انتظار داشته باشیم که جوانان مایلند بیشتر «دیده» شوند. جوان با ویژگی آرمان‌طلبی و زیاده‌خواهی، میل به خودنمایی و بالندگی دارد، بر این نکته واقف بودیم و نسبت به چنین شور و تمایلی که لازمه رقابت و عنصر محرکه رشد سینمای ایران توسط جوانان است احترام تمام داشته‌ایم و داریم. اما تمایل به زیاده خواهی و حضور نامزد در تمام رشته‌های سینمایی به بهای حذف دیگران امری عقلانی و عادلانه نیست و ما نیز چنین نکردیم.» محمدمهدی دادگو، محمدرضا تخت‌کشیان، شهرام اسدی، محمدرضا هنرمند، اکبر نبوی، ایرج رامین‌فر و رویا نونهالی در پایان این بیانیه با ابراز نگرانی از هیاهوی ایجاد شده بعد از اعلام نامزدهای این دوره از جشنواره، اعلام کردند: «اگر کماکان سنت رایج کنونی اعتراض و هیاهو ادامه یابد، دیگر اهل هنر و فرهنگ و سینما امر داوری را نپذیرند و داوری از حوزه سینما خارج و به دیگران سپرده شود.»
آنها برای جمع‌بندی نهایی آرای خود از نخستین ساعات روز پنجشنبه تا چند دقیقه مانده به برگزاری اختتامیه جشنواره، تشکیل جلسه دادند. با وجود درز اخبار غیررسمی از برندگان سیمرغ بلورین چهار رشته بازیگری، گمان می‌رفت جلسه نهایی هیات داوران، به جابه‌جایی برخی آرا منجر شود. اتفاقی که علی معلم پیش از این در برنامه «هفت» بر آن تاکید کرده بود که بارها تغییر آرا را حتی در زمان برگزاری اختتامیه، شاهد بوده است. از همین رو، در آیین اختتامیه پای هادی حجازی‌فر به عنوان برنده سیمرغ بلورین بهترین بازیگر مکمل مرد به روی سن باز نشد و هیات داوران این جایزه را به نوید محمدزاده اهدا کرد. همچنین در اقدامی بی‌سابقه، سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول زن نیز میان لیلا حاتمی برای بازی در «رگ خواب» و مریلا زارعی به پاس حضور در «زیر سقف دودی» تقسیم شد. سیمرغی که به اذعان بسیاری از منتقدان و سینماگران باید به تنهایی بر شانه حاتمی می‌نشست. حواشی اختتامیه اما به همین جا ختم نشد. در این مراسم محمدجواد ظریف، وزیر امور خارجه و علی ربیعی وزیر تعاون، کار و رفاه اجتماعی با حضور در مرکز همایش‌های برج میلاد، حمایت‌شان را از سیدرضا صالحی‌امیری وزیر فرهنگ و ارشاد اعلام کردند و برخلاف وزیر ارشاد تا پایان مراسم در سالن حضور داشتند.
حمایت برندگان سیمرغ از جشنواره فجر
همچنین برخی برگزیدگان جشنواره بعد از دریافت سیمرغ، از هیات داوران در مقابل اعتراضات قدردانی کردند. نوید محمدزاده نخستین کسی بود که روی سن از همکارانش درخواست کرد به انتخاب و نظر داوران جشنواره احترام بگذارند. او که همچنان از نگرفتن سیمرغ بلورین بهترین بازیگر نقش اول مرد برای فیلم «عصبانی نیستم» گلایه دارد، با اشاره به سیمرغی که از جشنواره فجر طلبکار است، گفت بنا دارد حالا حالاها روی سن این جشن سینمایی حاضر شود: «عقبه سینما (هیات داوران) اینجا هستند، به آنها احترام بگذارید. این جایزه مهم است و دیوار این خانه از طلاست.» علیرضا داوودنژاد، برنده سیمرغ بلورین ویژه هیات داوران برای کارگردانی «فراری» نیز بعد از دریافت جایزه خود بیش از هر چیز برنامه سینمایی «هفت» و عملکرد بهروز افخمی و صداوسیما را مورد انتقاد قرار داد: «اینجا سوالی وجود دارد که چرا رسانه ملی درباره جشنواره و شور و حالی که جوان‌ها دارند به جای حمایت، جو را متشنج می‌کند؟! این سوال، یک جواب ساده دارد. وقتی رسانه ملی فیلم‌های ما را نمی‌خرد و غرق در فیلم‌های هالیوودی است، چطور انتظار دارید که از ما حمایت کند؟! اگر حمایت کند، می‌گویند پس چرا فیلم‌های‌شان را پخش نمی‌کند؟! این را در این شرایط طبیعی بدانید که همین رسانه ملی اگر برنامه‌ای بگذارد، باید توهین و سرکوب سینمای ایران باشد اما امیدوارم این موضع خصمانه به پایان برسد. » ماجرای تاختن به برنامه «هفت» به اینجا ختم نشد. وحید جلیلوند که برای دریافت سیمرغ بلورین بهترین کارگردانی روی سن حاضر شده بود، سعی کرد فضای متشنج این روزهای سینما را کمی آرام کند: « هفت، افخمی، فراستی تمام تلاش خود را کردید که ما با هم قهر کنیم! ولی من، محمدحسین مهدویان و ابراهیم ایرج‌زاد (کارگردانان دو فیلم ماجرای نیمروز و تابستان داغ) را دوست دارم. برای پوران درخشنده تا کمر خم می‌شوم. رامبد جوان عاشقتم. ما همه همدیگر را دوست داریم.»
اما «ماجرای نیمروز» فاتح سیمرغ‌های جشنواره فیلم فجر بود. تازه‌ترین اثر مهدویان که این روزها دستاویز بسیاری از نقدهای وارد شده به جشنواره فیلم فجر شده و بهروز افخمی هیات داوران را بیش از هر چیز به بی‌توجهی به این فیلم، متهم کرده است، توانست چهار سیمرغ بلورین جشنواره سی و پنجم را از آن خود کند. این فیلم در بخش طراحی صحنه و لباس، بهترین فیلم، بهترین فیلم از نگاه ملی و بهترین فیلم از نگاه تماشاگران برگزیده شد. سیدمحمود رضوی، تهیه‌کننده «ماجرای نیمروز» سه بار روی سن حاضر شد و ترجیح داد گروه خود را در این موفقیت سهیم کند. مهدویان، کارگردان فیلم که پیش از این با دو واکنش اعتراض و در نهایت احترام خود را نسبت به نظر هیات داوران جشنواره اعلام کرده بود، توجه چندانی به هفت عضو هیات داوران روی سن نکرد. او که برای دریافت سیمرغ بلورین بهترین فیلم از نگاه تماشاگران رضوی را تا سن همراهی کرد پشت تریبون قرار گرفت و گفت: «مهم‌ترین جایزه امشب را ما گرفتیم.» در این میان رضوی هم جایزه بهترین فیلم جشنواره را مدیون تدبیر حجت‌الله ایوبی، رییس سازمان سینمایی دانست: «آقای ایوبی تدبیر کرد که ما همچنان امید داشته باشیم.»
«هفت» آتش معترضان را تندتر کرد
اما حواشی اختتامیه جشنواره فیلم فجر به این چند اظهارنظر ختم نشد. هیات داوران این دوره از جشنواره تصمیم گرفتند به منیر قیدی که پیش از این با نامه‌ای تند و تیز از رقابت در جشنواره انصراف داده بود، جایزه‌ای تحت عنوان استعداد درخشان برای فیلم اول اهدا کند. البته که این کارگردان در سالن حاضر نبود و بعد از مراسم اختتامیه روی آنتن برنامه «هفت» از جابه‌جایی جایزه بهترین فیلم از نگاه ملی خبر داد: «طبیعی است که من این جایزه خلق‌الساعه را نمی‌پذیرم و طبیعی است تهیه‌کننده من نیز جایزه ملی‌ای که قرار بود به ما بدهند را نپذیرفتند! نمی‌توان یک جایزه ملی باشد، اما کارگردانی، طراحی صحنه و فیلمش بی‌ارزش باشد. اینها چگونه تشخیص دادند فیلمنامه فیلمی که خود بد است، خوب است؟ انتخاب‌ها باید معیاری داشته باشد.» این ادعای منیر قیدی جمعه ٢٢ بهمن ماه از سوی دبیرخانه جشنواره فیلم فجر رد شد: «گفته‌های کارگردان فیلم سینمایی «ویلایی‌ها» در برنامه سینمایی هفت مبنی بر اینکه این فیلم به عنوان فیلم ملی انتخاب شده بود صحت ندارد. حجت‌الله ایوبی رییس محترم جشنواره و محمد حیدری دبیر سی و پنجمین جشنواره فیلم فجر پس از جمع‌بندی آرای هیات محترم داوران در ساعت ١٧ روز پنجشنبه ٢١ بهمن‌ماه فیلم «ماجرای نیمروز» به تهیه‌کنندگی سیدمحمود رضوی را به عنوان فیلم نگاه ملی انتخاب کرده و هرگونه تماس و گفت‌وگو با تهیه‌کننده و کارگردان دیگری کذب و این گفته‌ها تنها ناشی از حاشیه‌های بعد از برگزاری جشنواره فیلم فجر است.»
علاوه بر قیدی، سیاوش حقیقی تهیه‌کننده «مادری»، سیروس الوند کارگردان سینما، محمدرضا شفاه تهیه‌کننده «بیست و یک روز بعد»، شاهرخ دولکو منتقد سینما و سهراب پورناظری آهنگساز فیلم «رگ خواب» روی آنتن آمدند و انتقادات خود را نسبت به نامزدها و جوایز این دوره از جشنواره فجر بیان کردند. پیش از این نیز مسعود سلامی و محسن نصرالهی با انصراف از نامزدی در جشنواره فجر، محسن قرایی، کارگردان، باران کوثری بازیگر «سد معبر» برای نادیده گرفتن بازی حامد بهداد در این فیلم، منوچهر هادی کارگردان، «کارگر ساده نیازمندیم» و انجمن طراحان، مدیران و دستیاران جلوه‌های ویژه میدانی اعتراض خود را نسبت به چیدمان نامزدهای جشنواره فیلم فجر ابراز کرده بودند. اما برنامه سینمایی «هفت» که پنجشنبه شب، بی‌شباهت به لشگرکشی سینمایی نبود، پاسخ منتقدان خود را با همان ادبیات منحصر به فرد داد. افخمی با تاکید بر اینکه با وجود پیگیری‌ها و وعده‌ها، هیچ یک از داوران حاضر به شرکت در برنامه نشدند، اسم وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی را نیز به زبان آورد و صالحی امیری را به پرونده‌سازی برای سازندگان این برنامه متهم کرد. البته افخمی پیش‌تر در برنامه چهارشنبه شب خود مقابل ایوبی از او خواست استعفا دهد و جشنواره سینمایی فجر را به رویدادی سیاسی تبدیل کرد. صحبت‌های او با رییس سازمان سینمایی به جدل کشیده شد و بخشی از این جدل به خاطر موضع تند ایوبی نسبت به برنامه «هفت» بود. رییس سازمان سینمایی بیش از هر چیز از اظهارنظر افخمی درباره دو تابعیتی بودن برخی داوران این دوره از جشنواره دلخور بود. مساله‌ای که در یکی از قسمت‌های این برنامه عنوان شد و در ادامه افخمی نقدهای دیگران را به حاشیه برد و ترجیح داد بر حرف بی‌پایه و اساس خود پافشاری کند. مجری هفت در شب‌های اخیر با وجود تذکر از سوی منتقدان واقعی این دوره از جشنواره، حرف خود را درباره دوتابعیتی بودن داوران و نادیده گرفتن فیلم «ماجرای نیمروز» از ترس سازمان مجاهدین تکرار کرد. ایوبی اما جواب افخمی را این گونه داد: «شما داوران را متهم کردید که به دلیل دوتابعیتی و ترس از منافقین به فیلمی رای نمی‌دهند. این تهمت را چگونه می‌خواهید جبران کنید؟ شما منافقین، این انسان‌های حقیر را چنان بزرگ کردید. این جمله ترسناک است. دیگران می‌شنوند و این بد است. شما با این جمله، کل سینما را می‌زنید. ما باید مراعات کنیم. چه بسیار کسانی که دوتابعیتی هستند اما دلبستگی به این کشور ندارند. من در فرانسه چندین سال دانشجو بودم و خیلی از انجمن اسلامی فرانسه را تاسیس کردم. واقعا منافقین در مرکزشان که فرانسه است هیچ نیستند. به نظرم شما خیلی ترسو هستید. ما به هیچ‌وجه داوران دوتابعیتی نداریم. »
در میان هجوم انتقادات به برنامه «هفت» و نحوه داوری جشنواره سی و پنجم فیلم فجر، برخی سینماگران سعی کردند میانه را بگیرند و همکاران خود را به پذیرش آرای هیات داوران و دوری از تشنج و دودستگی تشویق کنند. مهناز افشار یکی از بازیگرانی بود که در اینستاگرام خود با تبریک به همه برندگان سیمرغ بلورین، از تحریمی سخت گفت که توسط خود مردم اتفاق می‌افتد: «با احترام به همه نظرات دوستان و همکارانم اعتقاد دارم سرزمین من زخم‌خورده تحریم است پس خودمان، خودمان را تحریم نکنیم و نقص‌ها و ایرادات را با حضور داشتن بیان کنیم.» همچنین امین تارخ به نمایندگی از شورای مرکزی انجمن بازیگران سینمای ایران از عملکرد هیات داوران دفاع کرد: «چه نشانه و اتفاق خوبی، داوران حرفه‌ای و منصف ما، با انتخاب پنج بازیگر، نشان دادند که ریزبینند و باشرف، همه پخته‌تر و مستقل‌تر از آنند که به نظرات مریض این و آن بیندیشند، پس پای گزینش خویش ایستادند و شهامتی لازم را در ابرازنظر اعلام کردند.»
آنچه در جشنواره سی و پنجم فیلم فجر اتفاق افتاد، موید یک مساله است. مساله‌ای که جامعه فرهنگی ما بیش از دیگر بخش‌ها در سال‌های اخیر از آن لطمه خورده است؛ بیگانگی اهالی فرهنگ و هنر با نقد، در این دوره از جشنواره توامان دامن مدیران فرهنگی و سینماگران را گرفت. نقدی که اگرچه بیان شد اما در ادامه راه با استراتژی به بیراهه رفت و به حاشیه کشیده شد. حالا در آستانه سال جدید سینمای ایران، باید آرزو کنیم دو دستگی ایجاد شده در این عرصه، کوتاه‌مدت باشد و سودجویان در جشنواره سی‌و ششم فیلم فجر شمشیرهای‌شان را از همین حالا غلاف کنند. ما هنوز فاصله کمی با پذیرش و هدایت نقد داریم و کاش بتوانیم تحمل نقد را بیش از سینما جدی بگیریم.
سیمرغ‌های جشنواره سی‌وپنجم فیلم فجر
بهترین دستاورد فنی: سیدوحید حسینی برای مستند «بزم رزم»
بهترین کارگردانی مستند: یاسر خیر برای «آهستگی»
بهترین فیلم مستند: حسام اسلامی برای فیلم مستند «متهمان دایره بیستم»
بهترین عکس فیلم: امیرحسین شجاعی برای فیلم «رگ خواب»
بهترین چهره‌پردازی: ایمان امیدواری برای «زیر سقف دودی»
بهترین جلوه‌های ویژه بصری: محمد قاسمی برای «ویلایی‌ها»
بهترین جلوه‌های ویژه میدانی: آرش آقابیگ برای «خفگی»، «رگ خواب» و «یک روز بخصوص»
بهترین طراحی صحنه و لباس: بهزاد جعفری طادی برای «ماجرای نیمروز»
بهترین صدابرداری: پرویز آبنار برای فیلم «فراری»
بهترین صداگذاری: علیرضا علویان برای «بدون تاریخ، بدون امضا»
بهترین موسیقی متن: کریستف رضایی برای «نگار»
بهترین تدوین: سهراب خسروی برای «تابستان داغ»
بهترین فیلمبرداری: هومن بهمنش برای «تابستان داغ»
بهترین بازیگر مکمل زن: ثریا قاسمی برای «ویلایی‌ها»
بهترین بازیگر مکمل مرد: نوید محمدزاده برای «بدون تاریخ، بدون امضا»
بهترین بازیگر نقش اول مرد: محسن تنابنده برای «فراری»
بهترین بازیگر نقش اول زن: مریلا زارعی برای «زیر سقف دودی» و لیلا حاتمی برای «رگ خواب»
جایزه ویژه استعداد درخشان: منیر قیدی برای «ویلایی‌ها»
بهترین فیلمنامه: کامبوزیا پرتویی برای «فراری»
بهترین کارگردانی: وحید جلیلوند برای «بدون تاریخ، بدون امضا»
بهترین فیلم: سیدمحمود رضوی برای «ماجرای نیمروز»
جایزه ویژه هیات داوران: علیرضا داوودنژاد برای «فراری»
سیمرغ زرین بهترین فیلم از نگاه ملی: سیدمحمود رضوی برای «ماجرای نیمروز»
بهترین فیلم از نگاه تماشاگران: سیدمحمود رضوی برای «ماجرای نیمروز»
روزنامه اعتماد
نظر شما