فرهنگ امروز/عزیزالله حاجی‌مشهدی. منتقد فیلم و مدرس سینما:
بخشی از تولیدات فیلم در ایران – در قالب فیلم یا مجموعه‌های تلویزیونی- در سال‌های اخیر، خارج از چرخه تولید این‌گونه آثار در فضای شبکه‌های تلویزیونی (صداوسیما) برای مخاطبان عام تولید می‌شود. بی‌تردید بررسی دقیق و موشکافانه دلایل بروز چنین پدیده‌ای در کنار دستگاه عریض و طویل تلویزیون و شبکه‌های مختلف آن و به‌ویژه برشمردن همه نکته‌های مثبت و منفی چنین روندی در تولید فیلم یا مجموعه‌های تلویزیونی، نیاز به پژوهشی همه‌جانبه و جدی‌تری دارد که با استفاده از آمار و ارقام با رویکردی استنادی، بتوان به واکاوی و ریشه‌یابی برخی از دشواری‌های موجود بر سر راه تهیه‌کنندگان و کارگردانان این‌گونه آثار پرداخت، اما به هر تقدیر می‌توان با نگاهی اجمالی، با توجه به ضرورت ورود به چنین بحثی، در قالب یک ارزیابی شتاب‌زده و گذرا، به این واقعیت آشکار اشاره کرد که چرخه تولید فیلم و مجموعه تلویزیونی در شبکه‌های مختلف تلویزیون، دارای پیچیدگی‌ها و دشواری‌های خاصی است که گاه حتی بسیاری از فیلم‌سازان یا مجموعه‌سازان و تهیه‌کنندگان حرفه‌ای نیز تاب‌وتوان پذیرش این دشواری‌ها را ندارند و به‌همین‌دلیل، تحمل رنج کم‌کاری یا بی‌کاری چندماهه و چندساله را نیز به جان می‌خرند!
بر پایه یکی، دو تجربه مستند شخصی- به دلیل حضور در جمع هیئت داوری یکی، دو جشنواره از تولیدات سیما – دریافته‌ام برخی نام‌ها در عنوان‌بندی فیلم‌ها و مجموعه‌ها، چه در مقام کارگردان و چه در جایگاه تهیه‌کننده – در میان مجموعه آثار ارائه‌شده به بخش مسابقه جشنواره سیما، در چندین اثر تکرار شده است! به این معنی که تعداد انگشت‌شماری از این فیلم‌سازان یا تهیه‌کنندگان در طول یک تا دو سال به اندازه چند سال از عمر فیلم‌سازی کارگردان‌ها یا تهیه‌کنندگان دیگر فیلم تولید کرده‌اند! در ساخت برخی مجموعه‌های تلویزیونی اعم از مجموعه طنز یا درام‌های خانوادگی و اجتماعی نیز این اتفاق به‌نوعی دیگر تکرار می‌شود. به‌این‌ترتیب که برخی از مجموعه‌سازان، با ساخت یکی، دو مجموعه متوسط یا به‌نسبت موفق، در مناسبت‌هایی مانند: ماه مبارک رمضان یا ایام نوروز و... دنباله‌های همان مجموعه را می‌سازند و هیچ تناسب و تعادلی در ایجاد فرصت‌های مساوی برای همه دانش‌آموختگان دانشکده‌های سینمایی و حتی فارغ‌التحصیلان خود دانشکده صداوسیما نیز وجود ندارد. شاید ساده‌ترین تصوری که برای یک آدم بی‌طرف در رویارویی با چنین پدیده‌ای در تولیدات تلویزیونی ایجاد می‌شود، وجود روابط خاص و استفاده از فضای بیمارگونه ویژه‌خواری (رانت) در کسب مجوزهای لازم برای تولید فیلم‌ها یا مجموعه‌های تلویزیونی است. گذشته از همه اینها با توجه به گلایه‌های آشکار معدود کسانی که پس از سال‌ها دوری از کار و خانه‌نشینی و تحمل رنج بی‌کاری، همه رنج‌ها و مرارت‌های مربوط به تولید یک مجموعه را به جان خریده‌اند، در گرفتن بودجه مصوب تولید خود، به دلیل دشواری‌های مالی تلویزیون، آنچنان دچار مشکل شده‌اند که گاه ناگزیر به توقف موقت و در مواردی نیز ناچار به توقف‌های طولانی‌مدت ساخت یک مجموعه شده‌اند. وجود نوعی بی‌اعتمادی میان مدیران تصمیم‌گیر و کارشناسان و اعضای شوراهای تصویب‌کننده برخی طرح‌های تولید فیلم یا مجموعه تلویزیونی – به‌ویژه در سه، چهارساله اخیر – چنان فضایی به وجود آورده است که ساخت فیلم یا مجموعه تلویزیونی برای چهره‌های جوان، خلاق و کسانی که چه‌بسا در کارهایشان بتوان با نوآوری‌ها و نوجویی‌های دلشادکننده نیز روبه‌رو شد، چندان آسان نخواهد بود.
وجود مجموعه‌ای مانند «شرکت سینما رسانه» به‌عنوان متولی «شبکه نمایش خانگی» موجب شده است «بخش خصوصی» نیز در عرصه تولید و در اختیار گذاشتن برخی فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی با توجه به حفظ حقوق مادی و معنوی آثاری که تولید می‌کند، میل و رغبت روزافزونی به تداوم و توسعه‌بخشیدن به دامنه فعالیت‌های خود نشان دهد. ساخته‌شدن مجموعه ارزشمندی مانند «شهرزاد» (ساخته حسن فتحی) با برخورداری از یک قصه ایرانی با پس‌زمینه تاریخی و فرهنگی آشنا برای مخاطب ایرانی و با تکیه بر عنصر پرتوان «قصه‌گویی» بر پایه قواعد پذیرفته‌شده نئوکلاسیک «روایت» یا مجموعه تماشایی دیگری همچون: «دندون‌طلا» و «شاهگوش» (ساخته داوود میرباقری) و برخی کارهای دیگر از جمله: «قلب یخی» (فصل اول و دوم: ساخته حامد عنقا و محمدحسین لطیفی و فصل سوم: ساخته سارا خسروشاهی، علیرضا بذرافشان و سامان مقدم)، «شام ایرانی» (بیژن بیرنگ)، «ویلای من» و «شوخی کردم» (ساخته مهران مدیری) و... صد البته هرکدام در حد و اندازه‌هایی متفاوت، در فراهم‌آوردن مجموعه‌هایی به‌نسبت جذاب، سرگرم‌کننده و سالم از یک‌سو و گرم‌کردن و رونق‌بخشیدن به بازار تولید این‌گونه فیلم‌ها و مجموعه‌های تلویزیونی از سویی دیگر، نقش مؤثری داشته‌اند.
برگزاری «چهارمین جشنواره بین‌المللی فیلم یاس» به ابتکار شرکت سینما رسانه در آذرماه امسال در شهر رامسر، فرصت مناسبی بوده است تا موضوع دعوت از بخش خصوصی برای تولید آثار متنوع - اعم از فیلم یا مجموعه‌های دنباله‌دار- با درنظرگرفتن فضای فرهنگی و اجتماعی جامعه ما و با استفاده از انگاره‌های روان‌شناختی و جامعه‌شناختی آشنا برای مخاطب ایرانی، جدی‌تر دنبال شود و بر اهمیت توزیع و پخش درست و مناسب آثار تولیدشده نیز تأکید شود. وجود بیش از ٣٠ شرکت و مؤسسه فعال در حوزه شبکه خانگی، به‌نوعی رونق و گرمی بازار توزیع فیلم و مجموعه‌های دنباله‌دار برای مخاطبان ایرانی را نوید می‌دهد که به‌عنوان یک نگرش مثبت به آینده این فضای ایجادشده، می‌توان بر تقویت این شبکه سالم توزیع فیلم تأکید داشت تا چنان شرایطی پیش آید که برای بسیاری از فیلم‌سازان جوان و خلاق نیز فرصت تولید فیلم یا مجموعه دنباله‌دار با توجه به ساده‌ترشدن روند تولید در بخش خصوصی (با رعایت تمامی ضوابط و شرایط مورد نظر وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و صداوسیما) و به‌ویژه با ایجاد نوعی رقابت سالم در تولید آثار جذاب و پرکشش، انگیزه‌های مناسبی برای تولید فیلم ایجاد شود و تهیه‌کنندگان چنین آثاری نیز با دورشدن از دغدغه توزیع نامناسب و ناقص تولیدات خود و به دور از نگرانی‌های معمول از سوءاستفاده‌های دست‌اندکاران کپی‌های غیرمجاز و پدیده زشت «قاچاق فیلم»، دیگر با مسئله عدم بازگشت سرمایه خود نیز روبه‌رو نباشند.
شاید یکی از اصلی‌ترین وجه تضمین‌کننده موفقیت چنین تولیداتی در فضایی با رقابت سالم و به دور از پیچیدگی‌های معمول تولید در صداوسیما یا سایر مراکز دولتی و شبه‌دولتی، توجه به «کیفیت» این‌گونه آثار باشد. نمونه‌هایی که با جدی‌گرفتن حلقه مفقوده «تحقیق» و «پژوهش» در مرحله نگارش فیلم‌نامه و پیش‌تولید هر اثر، انتخاب مشاوران حرفه‌ای در عرصه‌های مختلف اعم از مباحث روان‌شناختی و جامعه‌شناختی و بسیاری از امور فنی و تخصصی مربوط به حرفه‌های مختلف و به‌ویژه با انتخاب زبان و بیان مناسب سینمایی و با وفاداری به زبان تصویر و ایجاد تعلیق‌های مناسب با هدف پدیدآوردن جذابیت‌های پرکشش در کارهایی که تولید می‌شود، بتواند از سطح تولیدات میان‌مایه و کم‌جاذبه بالاوبالاتر رود و به دلیل توجه به کیفیت‌گرایی در تولید، با اقبال روزافزون مخاطبان چنین آثاری نیز روبه‌رو شود. گذشته از اینها، هم‌اکنون با اضافه‌شدن بخش خصوصی به شبکه نمایش خانگی، به بخش‌های دیگری از چرخه آماده‌سازی و توزیع آثار سینمایی و مجموعه تلویزیونی نیز (از جمله: دوبله و برگردان متن گفت‌وگوهای فیلم‌ها به زبان فارسی و تهیه نسخه‌هایی با رنگ و نور و کیفیت مناسب‌تر از نمونه‌هایی که در شبکه‌های غیرمجاز توزیع می‌شود) پرداخته خواهد شد و درمجموع شرایط مناسب‌تر و مطمئن‌تری برای تولید و توزیع آثار در بخش خصوصی فراهم خواهد آمد و خیل بی‌شماری از مخاطبان این‌گونه آثار را در رقابت با بسیاری از نمونه‌های به‌ظاهر پرزرق‌وبرق اما کم‌محتوا و نازل تولیدات شبکه‌های ماهواره، به تماشای تولیدات ارزنده داخلی و آشنا با فرهنگ ملی و قومی آنان تشویق خواهد کرد.
روزنامه شرق
نظر شما