فرهنگ امروز/ الهام نداف:

سال گذشته همین روزها برگزارکنندگان جشنواره جهانی فیلم فجر امیدوار بودند به زودی دوره بیماری عباس کیارستمی سرآید. دوره‌ای که هیچ کس نفهمید از کجا شروع شد و چطور به اوج خود رسید. حالا این روزها سی و پنجمین جشنواره جهانی فجر در حالی برگزار می‌شود که پردیس چارسو محل برگزاری جشنواره به تصاویر این فیلمساز جهانی مزین است و چاره‌ای نیست جز برگزاری مراسم بزرگداشت برای او. فیلمسازی که زبان تازه‌ای را به سینمای دنیا اضافه کرد و سینمای ایران نتوانست به قدر کافی از حضور او سیراب شود. قرار بود جشنواره امسال بزرگداشتی در شأن این فیلمساز بزرگ برگزار کند؛ اتفاقی که به گفته رضا میرکریمی دبیر جشنواره جهانی فجر، فرصت آن فراهم نشد: «ما خیلی خوشبین بودیم که این بیماری تمام خواهد شد و همان جا تصمیم گرفتیم که جشنواره سال بعد را به بزرگداشت او اختصاص دهیم و حتی پوستر آن را هم انتخاب کردیم. اما متاسفانه او امسال به ظاهر در کنار ما نیست.»
از همین رو اهالی و علاقه‌مندان سینما، سه روز متوالی از جشنواره جهانی فجر را به کیارستمی اختصاص دادند. از میرکریمی گرفته تا بهمن فرمان‌آرا، آیدین آغداشلو، علیرضا شجاع نوری، شهرام مکری، سیف‌الله صمدیان و جمعی از هنرمندان خارجی حاضر در مراسم هیچ کدام تصور نمی‌کردند امسال مراسمی برای کیارستمی بدون حضور او برگزار شود؛ مساله‌ای که شجاع‌نوری در میان صحبت‌هایش به آن اشاره کرد: «هیچ‌وقت فکر نمی‌کردم روزی در بزرگداشت کیارستمی بخواهم حرف بزنم.» او از نخستین سفرهای کیارستمی برای حضور در فستیوال‌ها گفت، سفرهایی که شجاع نوری او را همراهی می‌کرد: «نخستین سفرش به زوریخ برای نمایش فیلم «خانه دوست کجاست» بود، بسیار شیفته‌اش شدم و عشقم به او روز به روز بیشتر شد. تا آخرین باری که در بستر بیماری دیدمش و او همچنان داشت کار می‌کرد. یادم می‌آید شبکه تلویزیونی داشت به شکل زنده مراسم حراج کارهای هنری را نمایش می‌داد با اینکه او به لحاظ فیزیکی در شرایط خوبی قرار نداشت، اما همه نقاشی‌ها و نقاش‌ها را دنبال می‌کرد و در مورد کارهای‌شان نظر می‌داد.» شجاع نوری در میان حرف‌های خود به علاقه کیارستمی به زندگی اشاره کرد: «او زیبایی‌های زندگی را نشان می‌داد و برای شادی‌اش باید هر چه بیشتر قدر زندگی را بدانیم.»
در بخش دیگری از این مراسم پیام تصویری احمد، پسر عباس کیارستمی خطاب به مهمانان پخش شد. او خاطره‌ای از ١٠ سال پیش و حضور کیارستمی در جشنواره فیلم مراکش گفت؛ خاطره‌ای که نشان می‌داد ورکشاپ‌های این فیلمساز تا چه اندازه ساده و صمیمی برگزار می‌شود، اتفاقی که با ورک‌شاپ‌های مارتین اسکورسیزی در همان جشنواره قابل مقایسه نبود: «زمانی که این مساله را با پدرم در میان گذاشتم، او گفت اسکورسیزی همان‌طور که فیلم‌های عظیم می‌سازد، حضورش نیز عظیم است. من ساده و مثل خودم فیلم می‌سازم. نه او می‌تواند مانند من باشد و نه من می‌توانم مثل او کار کنم. موفقیت هر دوی ما به این دلیل است که به واقعیت خود وفادار بوده‌ایم و به مدل خودمان فیلم ساخته‌ایم. این مهم‌ترین درسی بود که از پدرم آموختم»
سخنران بعدی مراسم، ویکتور اریسه، کارگردان اسپانیایی بود. او بیش از هر چیز هیجان حضور در ایران را داشت، سرزمینی که زایش عباس کیارستمی را در خود دیده است، سرزمینی که به او عشق می‌ورزد: « برای من سخن گفتن درباره کیارستمی بسیار دشوار است. ما فیلمسازان در ابتدا همدیگر را از طریق فیلم‌های‌مان می‌شناسیم. فراموش نمی‌کنم وقتی برای نخستین بار فیلم «کلوزآپ» را در مادرید دیدم، هنگام خروج از سالن سینما به‌شدت تحت‌تاثیر قرار گرفته بودم. آنجا بود که احساس کردم نگاهی تازه در سینمای جهان متولد شده است.»
به تعبیر اریسه، سینمای کیارستمی در جایی فوران کرد که سینمای اروپا خسته و از پا درآمده شده بود: «زمانی رسیده بود که گویی فیلمسازان صرفا برای دیگر فیلمسازان فیلم می‌ساختند و نویسندگان برای دیگر نویسندگان می‌نوشتند و نقاشان برای بقیه نقاشان نقاشی می‌کردند. ولی هیچ‌کدام از این نشانه‌ها در عباس کیارستمی وجود نداشت. او احساس و مفهوم «جمع» را در وجود خود داشت. ما در دنیایی زندگی می‌کنیم که آلودگی تصویری وجود دارد. اما چگونه می‌توان در این فضا تصویری حقیقی ساخت؟ عباس کیارستمی پاسخ آن را داده است؛ تصویر حقیقی آنجا متولد می‌شود که معصومیت با حکمت گره می‌خورد.»
اما فیلم «کلوزآپ»، نخستین مواجهه اریسه با کیارستمی بود. آنها چند سال بعد یکدیگر را در سیسیل ملاقات کردند و همان جا متوجه شدند هر دو در یک سال و یک ماه و تنها با هشت روز اختلاف متولد شده‌اند، اما هر کدام در دو کشور با جغرافیای متفاوت و منحصر به فرد: «آنجا احساس کردیم نه تنها از جنبه فیلمسازی، بلکه از بسیاری جنبه‌های دیگر نقطه اشتراک داریم. بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۰۷ ده کارت ویدیویی با هم مبادله کردیم و این نامه‌نگاری‌ها در پاریس، مادرید و ملبورن به نمایش در آمدند.»
کارگردان فیلم «روح کندوی عسل» لابه‌لای حرف‌های خود به خاطره‌ای رسید که جمع حاضر در سالن را تحت تاثیر قرار داد: «روزی کنار هم در موزه پرادو مادرید قدم می‌زدیم و آنجا احساس کردم عباس بیشتر از موزه، به چیزهایی علاقه دارد که خارج از دیوارهای آن اتفاق می‌افتد. آنجا بود که متوجه این حرف کیارستمی شدم که می‌گفت «تمام دنیا کارگاه من است.» دنیا فقیر می‌شود وقتی کسی مانند عباس کیارستمی ناپدید می‌شود. اما کارهای او باقی مانده است؛ آثاری که اکنون جزو میراث بشری محسوب می‌شوند. در این آثار شاهد یک تواضع عظیم انسانی و یک نفس ابدیت هستیم.»
فردریک تور فردریکسون یکی دیگر از مهمانان این مراسم بود. او خودش و دیگر سینماگران دنیا را مدیون کیارستمی دانست. کسی که همزمان، فرهنگی بین‌المللی و محلی داشت و جهان را با تصاویر خلاقانه با محیط اطراف خود آشنا می‌کرد. انیس دویکتور فرانسوی، پژوهشگر سینمای ایران نیز، در بخش دیگر این بزرگداشت، کیارستمی را نابغه توصیف کرد؛ فیلمسازی که مبدع فرم‌های بصری، روایی و زبانی بود. او همچنین در صحبت‌های خود به نمایش فیلم «باد ما را خواهد برد» برای دانش‌آموزان دوران دبیرستان در فرانسه اشاره کرد: «هزاران دانش‌آموز فرانسوی با این فیلم‌ها بزرگ شدند و آنها را دیدند. برای وزیر هدف آموزش از سینما در مدرسه‌ها این نبود که فیلم‌ها را نشان دهند تا از مسائل اجتماعی صحبت کنند. این هم نبود که از آنها فیلمسازان معروفی بسازند. بلکه هدف شان این است که آدم‌هایی بسازند که آزاده و مسوول هستند و فیلم‌هایی نظیر فیلم‌های کیارستمی که چنین مضمونی داشته باشند، بسیار نادر است. این فیلم‌ها در دنیا بسیار شریف و نایاب هستند. این فیلم‌ها موقعیتی را فراهم می‌کنند که از لحاظ اخلاقی مسوول هستند و از لحاظ ذهنی آزاد. بدون عباس کیارستمی و بدون فیلم‌های جدیدش زندگی سخت‌تر خواهد شد. » سمیح کاپلان‌اوغلو، کارگردان ترکیه‌ای هم از خاطره همراهی با کیارستمی گفت. همچنین جف اندرو، منتقد سینمایی انگلیسی و دبورا یانگ، منتقد سینمایی هالیوود ریپورترز هم پیام‌هایی برای این مراسم فرستاده بودند.
در پایان این مراسم سیف‌الله صمدیان از دیگر برنامه‌های بزرگداشت عباس کیارستمی خبر داد. امروز چهارم اردیبهشت با حضور چهار همکار ژاپنی کیارستمی در فیلم «مثل یک عاشق» و همین‌طور همکاران ایرانی او در ساخت فیلم «بلیت»، ویژگی متمایز فیلمسازی بررسی می‌شود که در صنعت سینما یکه سوار بود. دوشنبه چهارم اردیبهشت نیز، جشنواره جهانی فجر به آموزش فیلمسازی توسط عباس کیارستمی در داخل و خارج کشور می‌پردازد و فیلم‌هایی که دانشجویان او در کوبا، کلمبیا و اسپانیا ساخته‌اند به بحث گذاشته می‌شود.

روزنامه اعتماد