فرهنگ امروز/ بابک احمدی:
تئاتر ایران راه بلوغ را میپیماید و در این گزاره شکی نیست. امروز طیف گستردهای از بازیگران، نمایشنامهنویسان، طراحان چهرهپرداز، نور، صحنه و لباس به همراه کارگردانان در این زمینه فعالیت میکنند و در بهترین حالت همه در سنین جوانی یا میانه دهه سوم حیات به سر میبرند. این نسل گرچه با فراز و فرودهای متعدد سیاسی- اجتماعی (ناشی از انقلاب، جنگ تحمیلی، دوران سازندگی، اصلاحات و پس از آن) مواجه بوده اما به هر ترتیب از پای ننشسته و علاوه بر تلاش برای گسترش هنر نمایش در سراسر ایران، رفتهرفته موانع حضور بینالمللی را از پیش روی خود برداشته است. اتفاقی که در تمام این سه دهه با کمترین توجه از سوی بخش بینالملل اداره کل هنرهای نمایشی یا نمایندهای از دل تشکیلات دولتی مواجه شد اما به واسطه ذات جوانش از حرکت رو به جلو نایستاد. از سویی در دهههای ابتدایی انقلاب شاهد تربیت تعدادی از مدیران فرهنگی به منظور آشنایی بیشتر با مناسبات جشنوارههای بینالمللی سینما و بازار جهانی این هنر بودیم، موهبتی که هیچگاه شامل حال اهالی تئاتر نشد. به همین دلیل گروههای تئاتری خود راهشان را پیدا کردند و به برقراری ارتباط با کمپانیها، فستیوالها و مدیران هنری روی آوردند. گروه تئاتر «مهر» به سرپرستی امیررضا کوهستانی در این بین یکه و سرآمد است. البته که نام آتیلا پسیانی نیز برای کمپانیهای تئاتر اروپایی آشنا است و بعدها هنرمندانی از جمله رضا حداد، کیومرث مرادی، آروند دشتارای و تعدادی دیگر نیز تلاشهایی کردند ولی امیررضا کوهستانی به واسطه اجراهای متعدد برنامهریزی شده هرساله در اروپا پیشتاز است. این گروه در مدت ١٢ سال- تا سال ٩٣- بیش از ٢٠٠ اجرای خارجی را تجربه کرد و همان سال نیز با ٤ نمایش «سالگشتگی»، «در میان ابرها»، «ایوانف» و «١٧ دی کجا بودی؟» بیش از ٣٠ اجرای خارجی را پشت سر گذاشت. اشاره به این نمونه شاید خالی از لطف نباشد. نمایش «ایوانف» به کارگردانی امیررضا کوهستانی در سال ٢٠١١ نخستینبار در تماشاخانه ایرانشهر روی صحنه رفت و دومین اجرای این نمایش به همشهریهای کارگردان یعنی اهالی شیراز در تالار حافظ اختصاص داشت. «ایوانف» که برخلاف بعضی اظهارنظرها درباره آثار کوهستانی از گروه پرتعداد بازیگران بهره میبرد، سال ٢٠١٣ راهی بروکسل و کشور بلژیک شد و بعد از آن اجرا برای تماشاگران کشورهای آلمان (٢٠١٣)، سوییس (زوریخ و بازل ٢٠١٤)، هلند (اجرا در پنج شهر ٢٠١٤)، پرتغال (پورتو و لیسبون ٢٠١٦) را در کارنامه ثبت کرد. به این ترتیب پس از تولید «ایوانف» در سال ٢٠١١ این نمایش تا امروز یازده اجرای جهانی- معادل اکران جهانی- داشته که بهطور قطع کار با همین تعداد به پایان نخواهد رسید.
گروه تئاتر مهر، رقیب گروه تئاتر مهر
نمایش «رقص روی لیوانها» سال ٢٠٠١ تولید شد و ٢١ اجرای جهانی را در کارنامه ثبت کرد. روسیه، آلمان، بلژیک، سوییس، فستیوال فرینج دوبلین در ایرلند، فرانسه، ایتالیا، اتریش، کانادا، برزیل و پرتغال از جمله کشورهایی بودند که از گروه تئاتر «مهر» میزبانی کردند. نمایش «در میان ابرها» سال ٢٠٠٥ تولید شد و ٢٢ اجرا در کشورهایی از جمله هلند، آلمان، انگلستان، یونان، مجارستان، اسلوونی، سوئد و لهستان را پشت سر گذاشت؛ بر همین اساس این دو نمایش رکورد اجراهای خارجی گروه از بدو شروع تا امروز را در اختیار دارند ولی نمایش «شنیدن»- ٢٠١٥- بلافاصله بعد از تولید و پشت سر گذاشتن ٣٩ اجرا در مجموعه تئاترشهر تهران راهی تور جهانی شد و تا امروز چیزی حدود ٣٠ اجرا را تجربه کرده است و طبق برنامهریزی صورت گرفته، مهر و آبان امسال نیز برای اجرا به کشورهای بلژیک، فرانسه و پرتغال سفر میکند. از این حیث رکورد بیشترین اجرای خارجی یکی از تولیدات گروه تئاتر «مهر» به نام «شنیدن» ثبت میشود. از یاد نبریم «شنیدن» سال گذشته از سوی برگزآرکنندگان فستیوال معتبر بینالمللی تئاتر اوینیون فرانسه، برای حضور در بخش اصلی جشنواره دعوت شد. اتفاقی که در مدت ۶۹ دوره برگزاری فستیوال هرگز رخ نداده بود و کوهستانی از این حیث نخستین هنرمند ایرانی دعوت شده به بخش اصلی جشنواره لقب گرفت. به این ترتیب نمایش «شنیدن» به نویسندگی و کارگردانی امیررضا کوهستانی در بخش اصلی این رویداد مهم تئاتر جهان به صحنه رفت و واکنش مثبت منتقدان و تماشاگران را برانگیخت. بر پایه این آمار به نظر میرسد گروه تئاتر «مهر» از نظر کیفیت آنچه روی صحنه میبرد و رکورد حضور بینالمللی در سالنهای تئاتر جهان رقیبی جز خودش ندارد.
سرمایه ملی به چه معنی است؟
این گروه حالا با کولهباری از تجربه اجرا به ایران بازگشته و کار خود را در تماشاخانه مستقل پی گرفته است. دو گروه از مخاطبان ایرانی حالا فرصت تماشای نمایشهای تحسین شده «در میان ابرها» و «شنیدن» را به دست آوردهاند. نخست گروهی که در گذشته تجربه دیدن هر دو نمایش را داشته و حالا میخواهد تجدید خاطره و مقایسه کند. دوم؛ گروهی که همان زمان یا بعدها بارها درباره این آثار شنید اما فرصت برایش از دست رفته بود. نکته قابل توجه و ارزشمند اینکه هر دو نمایش با همان ترکیب بازیگرانی روی صحنه میروند که در اجراهای قبلی به ایفای نقش پرداخته بودند. به این ترتیب حسن معجونی و باران کوثری از دوم خردادماه- هر شب ساعت ١٩- روی صحنه رفتند که البته بعد از ١٠ اجرا شیوا فلاحی بهجای باران کوثری ادامه میدهد. همچنین الهام کردا، مهین صدری، مونا احمدی و آیناز آذرهوش نیز با نمایش «شنیدن»- هر شب ساعت ٢١ - میزبان تماشاگران هستند. با توجه به حضور گروه تئاتر مهر در ایران به نظر بهترین فرصت برای علاقهمندان به آثار امیررضا کوهستانی فراهم شده و استقبال همیشگی مخاطبان و منتقدان از آثار این گروه طرح یک پرسش را ضرورت میبخشد. آیا وقت آن نرسیده که دولت و سالنهای دولتی برای برپایی رپرتوار آثار گروه تئاتر مهر برنامهریزی کنند؟ دلیل اشاره به عنوان سالنهای دولتی به این علت است که با بستن قرارداد تکلیف گروه حرفهای روشن میشود و از سویی شرایط قیمتگذاری مناسب بهای بلیت برای دانشجویان فراهم میآید. به این ترتیب- با پرداخت هدفمند سوبسید- طیف گستردهتری از تماشاگران در لذت دیدن این آثار سهیم میشوند. بهویژه که کوهستانی مدتی است دست از مقاومت در برابر اجرای دوباره نمایشهایش برداشته و احتمالا نباید نسبت به برپایی رپرتوار بیعلاقه باشد. همانطور که در نشست رسانهای یکی دو هفته قبل اعلام کرد. «اصولا نسبت به اجرای مجدد مقاومت میکردم؛ بعد از اجرای مجدد «ایوانف» انگیزه شخصی به وجود آمد که اجرای دوباره کارهایم چه میشود؟! آن زمان با اثری مواجه شدم که در گذشته خلق شده بود، گویی با خودم روبهرو شدهام. تجربه نشان میدهد که نسل تماشاگر عوض شده و در میان گذاشتن نمایشهای گذشته، میتواند تجربهای جدید باشد. بین تاریخ تولید «شنیدن» و «در میان ابرها» ١٠ سال فاصله است ولی حالا مخاطب میتواند در فاصله ٤٥ دقیقه هر دو تجربه را ببیند. » تجربهای که نه فقط برای تماشاگر حایز اهمیت به نظر میرسد، بلکه شاید به معدود افراد که با رویکرد پژوهشی به تماشای نمایشها مینشینند نیز کمک کند. پژوهش در زبان آثار، تغییر فرم اجراها در دورههای گوناگون، روانشناسی کاراکترها و مساله (problem) موجود در آثار این کارگردان خلاق و صاحب سبک ایرانی شاید دغدغه بعضی باشد. به هرحال این روزها دو نمایشی به صحنه رفته که شما با خاطری آسوده از کیفیت بینالمللیشان میتوانید آنها را به دوستان و اطرافیان پیشنهاد کنید. حالا گروههای تئاتری زیادی با تلاش و برنامهریزی حرفهای، استعداد و توانایی موجود در تئاتر ایران را به بیرون از مرزها صادر میکنند؛ اما اینکه مسوولان از ظرفیتهای این سرمایههای فرهنگی ملی چگونه بهرهبرداری کنند، شاید به میزان آیندهنگری و رویاهایشان برای تئاتر ایران وابسته باشد. کافی است به پاسخ این پرسش فکر کنیم که «وقتی سینماگران ایران مرزهای حضور بینالمللی را درمینوردند و آثارشان در چنین سطحی به نمایش درمیآید با چه حجم از تبلیغ دولتی و غیردولتی مواجه میشوند؟»
روزنامه اعتماد
نظر شما