شناسهٔ خبر: 52562 - سرویس دیگر رسانه ها
نسخه قابل چاپ

چالش تعامل باجهان سکولار/ در ارائه بدیل سکولاریسم ناکام مانده ایم

اندیشمند و روشنفکر مشهور جهان عرب گفت: احکام فقه اسلامی نمی ­تواند الگویی ایجاد کند که بر جهان مسلط شود یا این­که جهان آن را گزینه ­ای بدیل به حساب آورد.

به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر؛ رضوان السیّد اندیشمند، روشنفکر و نویسنده برجسته لبنانی است که آوازه بسیاری در محافل علمی جهان عرب دارد. وی استاد فلسفه دانشگاه لبنان (الجامعه اللبنانیه) است و به ­عنوان استاد مهمان در مرکز مطالعات خاورمیانه دانشگاه هاروارد و شیکاگو نیز تدریس کرده است.

فلسفه و کلام اسلامی، فلسفه سیاسی اسلام، فقه اسلامی، تاریخ اسلام، جامعه­ شناسی فرهنگی و سیاسی و فلسفه دین از حوزه ­های پژوهشی مورد علاقه وی محسوب می ­شود. رضوان السید در کنفرانس ­های علمی متعدد به سخنرانی و ارائه مقاله پرداخته و تا کنون مقالات و ترجمه­ ها و تألیفات فراوانی از وی منتشر شده است.

از جمله کتب وی می­توان به اسلام معاصر، بحران اندیشه سیاسی عربی، مسئله تمدن و ارتباط تمدن­ ها، مسائل سیاسی اسلام معاصر و شرق­ شناسان آلمان اشاره کرد. مجله عصر اندیشه در گفتگو با این اندیشمند لبنانی با محوریت سکولاریسم به بررسی وضعیت اندیشه در جهان عرب و جهان اسلام پرداخته است. در ادامه بخش‌های مهم این مصاحبه از نظر خوانندگان می‌گذرد. مشروح کامل مصاحبه را می‌توانید در شماره پانزدهم مجله عصر اندیشه بخوانید.

وی در پاسخ به سوالی مبنی بر اینکه واکنش علوم انسانی و فلسفه در جهان عرب نسبت به سکولاریسم چه بوده است، گفت: واکنش خوبی نیست. یعنی ما مسلمانان دین­دار هنوز نتوانسته ­ایم روشی برای حکومت و مدیریت مسائل کلان و یا حتی روشی برای تفکر درباره حکومت و مسائل کلان ارائه دهیم که بتواند با سکولاریسم برابری کند. هر تفکری که ارائه شده، چهل تکه و وصله­دار است. منظورم چپ­گراها و ناسیونالیست ­های ایدئولوژی­گرا که عملاً ضددین هستند، نیست. منظورم این است که ما دین­داران که نسبتاً متعهد هستیم، از هرجا مطلبی برمی­داریم و بعضی­ ها مسئله­ ای را در میراث اسلامی یا دین و قرآن تفسیر می ­کنند و می­ کوشند به زعم خود مسائل جهان معاصر را با اصول دین وفق دهند.

وی ادامه داد: به همین دلیل می­گویم ما روش معینی نداریم، با وجود این­که مسلمانان و اسلام­ گراها و دین­داران کتب بسیاری در این مورد نوشته­ اند. آن­ها طرح­هایی برای رهایی از سکولاریسم دارند اما می­ بینید که خودشان ناخودآگاه وارد آن می ­شوند. چون دغدغه آن­ها این است که خود را با مسائل جهان معاصر وفق دهند، این در حالی­ است که مسائل جهان معاصر یا نظام جهان معاصر مبتنی بر سکولاریسم است.

رضوان السید در پاسخ به سوالی در مورد اینکه آیا ظهور اسلام سیاسی در عصر کنونی و پیروزی انقلاب اسلامی و شکل گرفتن جنبش ­های مقاومت در منطقه (لبنان و غیره) تهدیدی برای تفکر سکولار محسوب می­ شود، گفت: خیر، زیرا برخی از این جنبش ­ها به پیروزی رسیدند و برخی دیگر به حرکت­ های جهادی و تروریستی تبدیل شدند. این جنبش ­های مقاومت در حقیقت سیاسی هستند ولی رنگ اعتقادی به خود گرفته ­اند.

وی افزود: ما به عنوان مسلمان چه سنی و چه شیعه رویکرد واضحی نداریم که در شرایط کنونی چگونه یک حکومت اسلامی را مدیریت کنیم. البته درست است که چنین حکومتی حمایت مردمی خواهد داشت چون مردم دین­دار از آن حمایت می ­کنند اما این حکومت برای مشکلات مطرح شده در حکومت­داری نوین راهکارهای نظری و عملی ندارد. ما همچنان از این­جا و آن­جا وام می­ گیریم. زیرا نظام مسلط بر جهانْ غربی است و مسلمانان در ساخت آن سهیم نبوده­ اند.

وی ادامه داد: وقتی شما در ساخت این نظام ­ها مشارکت می­ کنید، می ­توانید آن را تغییر دهید و برای جهان شرط بگذارید، چون در برپایی آن سهیم بوده­ اید. می­ توانید کاری کنید که واقعاً هم با آرمان­ها و برنامه ­های شما مطابق باشد و هم با مقتضیات زمانه اما اکنون حتی تلاش ­های نظری هم در حد نظریه باقی مانده است. در زمینه مدیریت امور حکومتی، کسی نمی­داند حکومت اسلامی چیست و چگونه یک حکومت می ­تواند اسلامی باشد. آن چارچوبی که در انقلاب ایران یا در میان اخوان ­المسلمین شناخته شده، قانونی کردن احکام شرع است. یعنی احکام فقه اسلامی پس از قانونی شدن به الزامی برای حکومت تبدیل شده و پایه ­ای برای قانون اساسی می­ شود. در حالی ­که همه این­ها در راستای جهت­ دهی است، یعنی جهتی را مشخص می­ کند اما نمی ­تواند الگویی ایجاد کند که بر جهان مسلط شود یا این­که جهان آن را گزینه ­ای بدیل به حساب آورد.

روضوان السید گفت: مثلاً کمونیسم توانست این کار را انجام دهد. زیرا پایه­ هایش سکولار بوده و با یکدیگر هماهنگ است. اما کمونیسم روش و رهیافتی خاص دارد که با وجود نظام غربی نتوانست موفق شود. با این­که اساس کمونیسم با اساسِ نظام ساخته شده توسط غرب که سرمایه­ داری و دموکراسی نامیده می­ شود هماهنگ است. کاری که کمونیسم کرد این بود که یک تشکل بین­ المللی در مقابل تشکلی دیگر ایجاد کرد و آن تشکل توانست این­ها را شکست دهد. یعنی اکنون روس­ها و تا حد زیادی چینی­ ها وارد نظام سرمایه­ داری و نظام سکولار شده ­اند اما مهم این نیست که سکولار باشند یا نه. این نظام لیبرالی و دموکراسی که وارد آن شده ­اند، یک نظام غربی است. لیبرالی است به خاطر فلسفه سکولاری که دارد و دموکراتیک است به­ خاطر پیاده­ سازی یک نظام حکومتی خاص در مدیریت امور کلان.

وی افزود: ما مسلمانان همگی از یک مسئله رنج می­بریم. وائل حَلاق در سال ۲۰۱۳ کتابی را منتشر کرد به نام دولت غیرممکن که به زبان عربی هم ترجمه شد. توصیه می­کنم این کتاب را بخوانید. کتاب او از مسائل ناگواری بحث کرده است. نویسنده که از اساتید بزرگ تاریخ فقه اسلامی سنی و شیعه و استاد دانشگاه کلمبیا است می­ گوید اسلام دین اخلاق والاست و تلاش ­های فقهی و حقوقی بزرگی انجام داده است، اما حکومت مدرن حکومتی غیراخلاقی است. مسلمانان با اخلاقیات و نظامی که به آن عادت کرده و آن را پایه ایمان، رفتار و اخلاق خود قرار داده ­اند، نمی­ توانند وارد حکومت مدرن شوند. اگر وارد شوند، حکومت تغییر می­ کند و غیراسلامی می­شود و مسلمانان نمی ­توانند مؤید چنین حکومتی باشند.

وی ادامه داد: در عین حال، این نظام اسلامی نمی­تواند در عصر حاضر که عصر تسلط نظام غرب بر جهان است، زنده بماند. به همین خاطر مسلمانان در رنج بزرگی به سر می ­برند زیرا هرچه تلاش کردند که خود را وفق دهند، موفق نشدند. واقعیت این است که مسلمانان تسلیم این نظام جهانی شده­اند و به همین خاطر همیشه میان ما و جهان جدایی و فاصله وجود دارد. مشکل اساسی ما این است که در ۱۰۰ سال اخیر چه از طریق سازمان ملل و چه از طریق نظام­های موفق نتوانستیم توسعه اقتصادی بزرگی را محقق کنیم که موجب جهشی عظیم در وضعیت ما شود. به ­طوری که بتوانیم به یک الگو تبدیل شویم یا این­ الگو را به دنیا بقبولانیم، همان­طور که چین تا حدودی خود را به عنوان یک الگو به جهان قبولانده است.

وی افزود: وقتی انقلاب اسلامی در ایران رخ داد، گفتند این انقلاب صفحه جدیدی در جهان است. بله این انقلاب بر اعراب­ و مسلمانان تأثیرات بزرگی داشته است و یک سری تشکیلات انقلابی وجود دارد که از روش ایران تبعیت می­کند. اما این انقلاب نتوانست به الگویی تبدیل شود که مثلاً روس­ها یا تایلندی­ها از آن پیروی کنند یا این­که حتی همه عرب ­ها پیرو آن باشند. باید قبل یا همزمان با ارائه یک ایدئولوژی اسلامی، یک یا چند حکومت بزرگ اسلامی مانند ایران، ترکیه، اندونزی یا عربستان جهش بزرگی در جهت توسعه، آموزش و حضور در نظام بین­ الملل انجام دهند تا اثبات کنند می ­توان با تکیه بر ایدئولوژی اسلامی، نظام توسعه ­ای و اقتصادی بزرگ و نظام سیاسی موفقی تشکیل داد که دیگران به پیروی از آن تمایل داشته باشند. راه­ حلش این است.

رضوان السید گفت:  در نتیجه معتقدم این مسئله یک مشکل واقعی و تراژدیک است زیرا ما یک میلیارد و پانصد میلیون نفر هستیم اما تا کنون نتوانستیم الگویی به جهان ارائه کنیم. الگویی که حداقل ما مسلمانانِ باورمند به نظام اسلامی با وجود تنوع درونی­مان پیرو آن باشیم کنیم. لذا اگر با این نظام (اسلامی) بر ما حکومت شود، از آن­جایی که یک­ پنجم مردم جهانیم می­ توانیم این نظام را به جهان بقبولانیم. ما و مارکسیست­ ها توانستیم سخت­ترین انتقادهای قانع­ کننده را به نظام غرب وارد سازیم. بسیاری از چپ­گرایان از نظرات اسلام­گرایان در نقد نظام غرب استفاده کردند و بالعکس. اما اشکال این­جا بود که ما در ارائه جایگزین موفق نبودیم. اگر از آلمان خوشتان نمی ­آید، خب چه جایگزینی دارید؟ می­ گویید جایگزین ولایت فقیه است؟ یا الگوی تطبیق شریعت در مصر توسط اخوان­ المسلمین؟ جایگزین چیست؟ هیچ­کدام از این­ها نمی­ توانند یک الگو ارائه کنند.

وی ادامه داد: ما تا کنون در ایران و ترکیه و عربستان نتوانستیم اقتصادی بین­المللی ایجاد کنیم. مثلاً نتوانستیم یک بازار اسلامی یا عربی را تأسیس نماییم که ارز یکپارچه و نظام­های اقتصادی همسانی داشته باشد و جمعیتی انبوه و جایگاه پولی عظیمی در جهان داشته باشیم. تغییر از این­جا شروع می­شود. من به این امید نبسته­ام که اروپایی­ها بگویند ما به شیوه اجرای احکام دین در ایران باور داریم. آن­ها به من ربطی ندارند. اما ما باید نظام اقتصادی جدیدی را به جهان ارائه کنیم و به آن­ها بقبولانیم تا یک ­سوم دنیا ناچار شود سازوکارهای مسلمانان را رعایت کند. هنوز نتوانسته ­ایم این کار را انجام دهیم. ما همچنان پیرو قوانین و نظام پولی بین­المللی هستیم و تحریم ­های بین­المللی بالای سرمان است. امروز نمی­ توانید در یک بانک حساب باز کنید. به همین خاطر می ­گویم که بله، اعتراضات ما بسیار گسترده است اما تلاش ­های مؤثر ما برای ساختن جایگزین کم است.

نظر شما