فرهنگ امروز / یحیی یثربی:

اصل مساله رابطه روشنفکری و فلسفه در جامعه ما یک سوال جدی نیست، زیرا ما نه روشنفکری به معنای دقیق کلمه داریم و نه فلسفه. من در کتاب ماجرای غم‌انگیز روشنفکری در ایران این نکته را توضیح داده‌ام. اما چرا روشنفکری نداریم؟ زیرا روشنفکر کسی است که با داشتن استعداد قوی و فکر روشن یک گام از گذشته به جلو بردارد. این در دنیای غرب رخ داده است. اما در جامعه ما روشنفکر به کسی گفته می‌شود که معترض باشد، یعنی اصلا تفکر محور نیست و در نظر گرفته نمی‌شود که این فرد از نظر مبانی چه تحولی ایجاد کرده است. ما اعتراض را با روشنفکری خلط کرده‌ایم، این در حالی است که روشنفکری با تفکر تلازم دارد و روشنفکر کسی است که در زیربنای فکری تحول ایجاد کند، این کاری است که متفکران و روشنفکرانی چون مونتسکیو و لاک و روسو کرده‌اند. اگر فکر نباشد، تنها گرفتار چرخه استبداد و هرج و مرج خواهیم بود، چنان که الان در لیبی جامعه گرفتار این چرخه فاسد است. اما چرا فلسفه نداریم؟ زیرا اساتید بزرگ ما که ده‌ها سال است فلسفه تدریس می‌کنند، با عقل دیگران فکر می‌کنند. عقل دو وجه دارد، نخست عقل فعال که تولید می‌کند و دیگری عقل تقلیدی که با چشم و مغز دیگران می‌بیند. استادان ما تنها تکرار می‌کنند که مثلا ملاصدرا از اصالت وجود سخن می‌گوید و ذره‌ای نمی‌اندیشند که منظور از اصالت وجود چیست. عده‌ای نیز مدام تکرار می‌کنند که کانت و دکارت و هگل این را گفته‌اند. این اشخاص نیز با عقل دکارت و کانت کار می‌کنند و خودشان فکر ندارند. ما نظریه جدیدی نداریم و مدام با تکرار سخنان پیشینیان می‌گوییم ملاصدرا این را گفت و مرحوم طباطبایی آن را گفت. در حالی که نظریه تازه‌ای برای عرضه کردن نداریم. به همین خاطر هم وقتی روز فلسفه جشن می‌گیریم، در واقع داریم چهار قرن پیش و ١٠ قرن پیش را بزرگ می‌داریم و برای امروز فلسفه نداریم. اما امیدوارم روزی هم روشنفکر و هم فیلسوف داشته باشیم. روشنفکری که بتواند جامعه را با اندیشه و تفکر متحول سازد و علوم انسانی مرده را زنده و پویا سازد و فیلسوفی که نظریه‌ای جدید و مستقل و متناسب با شرایط امروز جامعه ارایه کند. 

روزنامه اعتماد