فرهنگ امروز/ فایزه مشایخی: دوران مشروطه در ایران نه فقط باعث تغییرات عمده و بسیار در اوضاع سیاسی، اجتماعی ایران شد بلکه به‌دنبال این تغییرات شرایط فرهنگی و ادبیات نیز در آن دوره دستخوش اتفاقات بسیاری شد و نسلی در این دوره بالید که به نوعی شاید بتوان گفت‌ نمونه‌های آن دیگر در تاریخ ادبیات ایران دیده نشد.

غول‌های بزرگی همچون محمد تقی بهار، علی اکبر دهخدا، محمد قزوینی، محمد علی جمالزاده، محمد پروین گنابادی، عباس اقبال آشتیانی، بدیع‌الزمان فروزانفر، میرزا حبیب اصفهانی، قاسم غنی، عبدالعظیم قریب، سعید نفیسی، جلال‌الدین همایی، مجتبی مینوی حاصل این دوره مهم از تاریخ سیاسی اجتماعی ایران هستند که نه فقط با خلق آثار و تألیفاتی بزرگ، بلکه با تربیت شاگردانی که آینده تاریخ ادبیات ایران را ساختند به چهره‌هایی ماندگار برپیشانی این مرز و بوم ثبت شدند.

محمد قزوینی که ۱۱ فروردین ۱۲۵۶ در تهران به دنیا آمد بیش از سه دهه در پاریس و چندسالی هم در آلمان زندگی کرد و عمده علاقه‌اش آنچنان که می‌گوید نسخه‌خوانی و رفت و آمد در کتابخانه‌های مشهور جهان بود و رصد و نسخه‌برداری از گوشه‌های تاریک ادبیات ایران در کتابخانه‌های بزرگ اروپا.

همان‌طور که گفته شد او ۳۵ سال از عمر خود را وقف همین نسخه برداری‌ها کرد و علاقه شدیدی به کتاب و کتابداری، کتابخانه و کتابشناسی داشت و او را پدر کتابداری ایران هم می‌دانند. قزوینی به زبان‌های عربی و فرانسه مسلط بود و توانی شگرف در بررسی آثار نظم و نثر داشت.  علامه محمدخان قزوینی تعداد زیادی از کتاب‌های مهم ادب فارسی را به مدد همین علاقه و تمرکز بر نسخه‌های خطی تصحیح کرد و از طرف دیگر همکاری نزدیکی نیز با شرق شناسانی داشت که تشنه شناخت ایران بودند و همین باعث شد زمینه رشد و ارتقای زبان ادبیات پارسی در داخل و خارج کشور در آن دوران فراهم شود. قزوینی روزگار غربت و دوری از ایران را اینگونه ترسیم می‌کند: «پس از مشاهده عظمت کتابخانه آن شهر و تأمل آن ‌همه کتب نفیسه نادره از عربی و فارسی و غیره شوق مطالعه آنها چنان بر من غلبه کرد که بی‌اختیار اهل و وطن و خانواده را نمی‌گویم فراموش کردم، ولی موقتاً خیال آنها را به کناری گذاردم.»

 محمد قزوینی در طول سال‌های عمرش کارهای بزرگی از قبیل تصحیح دیوان حافظ با همکاری قاسم غنی، تصحیح مرزبان نامه «سعدالدین وراوینی»، تصحیح المعجم «شمس‌الدین محمد بن قیس رازی»، تصحیح چهار مقاله «نظامی»، تصحیح تاریخ جهانگشای جوینی «عطاملک جوینی»، تصحیح «لباب الالباب» «محمد عوفی» را به ثمر رساند که همین آثار تا همیشه از او در تاریخ ادب فارسی به یادگار باقی خواهد ماند.

محمد قزوینی که بحق «علامه» خوانده می‌شد، ۶ خرداد سال ۱۳۲۸ در تهران درگذشت و در شاه‌عبدالعظیم در کنار مزار ابوالفتوح رازی دفن شد. محمدتقی بهار قصیده معروف خود با مطلع «از ملک ادب داعیه‌داران همه رفتند/ شو بار سفر بند که یاران همه رفتند» را در سوگ او سرود.

منبع: روزنامه ایران