فرهنگ امروز/ فاطمه امیراحمدی: چهارشنبه هشتم خرداد نشست سواد رسانه با عنوان «سواد رسانه‎ای- اطلاعاتی و تجربه‎نگاری کشورهای مختلف» با حضور سیما میربخش، مدرس و پژوهشگر ارتباطات در محل پژوهشگاه فرهنگ، هنر و ارتباطات برگزار شد.

در این نشست به چالش‎های پیش‎رو سواد رسانه‎ای- اطلاعاتی ایران پرداخته شد و میربخش با اشاره به نبود سیاست‎گذاری در این حیطه گفت: طرح و برنامه مدونی در حوزه سواد رسانه‎ای نداریم و نمی‎دانیم قرار است از کجا به کجا برسیم. تحقیقی در این‎باره در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی انجام شد که نتیجه بررسی و مطالعات نشان از فقدان یک گفتمان سیاست‎گذاری در حوزه سواد رسانه‎ای دارد.

وی افزود: نهاد مسئول شورای‌عالی فضای مجازی است که بسیار ضعیف عمل کرده است.

این مدرس دانشگاه در ادامه به حوزه قانون‎گذاری برای سواد رسانه‎ای کشور اشاره کرد و گفت: در امریکا ۲۱ لایحه وجود دارد که به‎تازگی ۵ لایحه جدید به آن افزوده شده است اما در کشور و مجلس شورای اسلامی و کمیسیون فرهنگی مجلس به عنوان کمیسیون تخصصی در بحث سواد رسانه‎ای تا امروز حتی یک قانون مصوب نکرده‎اند. تنها به قوانین کلی اکتفا شده است.

میربخش با اشاره به اجرای آن هم گفت: تنها در کتاب پایه دهم مدارس به طور جزیی به موضوع سواد رسانه پرداخته شده بدون آنکه به تربیت مربی یا تدوین سرفصل‎های مناسب و شیوه‎های آموزشی بپردازیم. در بخش آموزش عالی پایان‎نامه‎های بسیاری نوشته شده اما به دلیل نبود گفتمان و دادوستد فکری از این داده‎ها استفاده نمی‎شود.

وی ادامه داد: در انجمن‎های مردمی فعالیت‎هایی به شکل جزیره‎ای در حال انجام است که خروجی قابل تاملی برای جامعه به‎شمار نمی‎رود زیرا محتوای تولید شده در این انجمن‎ها ارتباطی با یکدیگر نداشته و تعاملی ندارند. اهی حتی به رد یکدیگر می‎پردازند.

او افزود: مشکل بزرگ در این بخش نبود نظارت بر تدریس و تولید محتوا است و هر بخش با نگاه متفاوت در حال پرداخت به موضوع است.

سواد رسانه‎ای- اطلاعاتی

میربخش با بیان اینکه در بحث سواد رسانه‎ای- اطلاعاتی با حجم زیادی از اطلاعات روبه‎رو هستیم در حالی که گنجایش مغز انسان محدود است، گفت: یک نامتنگاهی در مقابل متنگاهی مطرح است که اگر دسته‎بندی و سواد رسانه نباشد نمی‎توان از این حجم اطلاعات به‎درستی استفاده کرد.

وی با اشاره به گفته علی‎اکبر فرهنگی، استاد مدیریت ارتباطات گفت: دراقتصاد رسانه امری که کمیاب می‌شود ارزش پیدا می‌کند. از این‎رو وقتی اطلاعات کمیاب است ارزشمند است اما درحال‎حاضر با این حجم از اطلاعات ارزش خود را از دست داده است.

این پژوهشگر حوزه ارتباطات و رسانه در ادامه به بیانیه ۱۹ حقوق بشر سازمان یونسکو اشاره کرد و گفت: پایه و اساس این مسئله در قرن ۲۱ با این بیانیه پی‎ریزی شد. به این ترتیب هر انسانی محق آزادی عقیده و بیان بدون مداخله است. نقطه آغازین سواد رسانه سال ۱۹۵۶ بود و در سال ۱۹۸۲ که لزوم استفاده از آموزش سواد رسانه‎ای برای درک انتقادی شهروندان را ملزم می‎کرد، ادامه یافت. صدور بیانیه‎ها ادامه پیدا کرد تا اینکه در سال ۲۰۱۱ Fez موضوع آموزش سواد رسانه‎ای- اطلاعاتی معلمان را در یونسکو مطرح می‌کند. این امر مبنایی برای کشورهای عربی و خاورمیانه می‌شود که به ‏شکل جدی به موضوع ورود کنند. از این‎رو می‎توان گفت وضعیت این کشور در این بحث بهتر از ایران است زیرا می‎دانند از کجا به کجا می‎خواهند برسند.

این مدرس ارتباطات با بیان آموزش شهروند برای مقابله با تهدیدها و ارعاب رسانه‎ها افزود: بیانیه ۲۰۱۶ افراد را ملزم به توسعه پایدار در حوزه سواد رسانه‎ای کرده است؛ اینکه توانمند شوند تا بتوانند در مقابل تبلیغات، تحریکات سیاسی و... مهارت لازم و نگاه انتقادی داشته باشند.

فعالیت کشورهای عربی و خلیج‎فارس

میربخش در ادامه نشست با بیان اینکه آنچه به عنوان سواد رسانه در ایران به طور محدود در حال آموزش است نوعی نگاه تهدیدآمیز به رسانه است، گفت: در این‎باره دیدگاه حمایت‎گرا وجود دارد که نوجوانان و جوانان نسبت به آن مهارت لازم و نگاه انتقادی را نخواهند داشت. از این‎رو دسترسی به اطلاعات محدود می‌شود.

وی با اشاره به دسته‎بندی کشورها در یونسکو نسبت به سواد رسانه‎ای- اطلاعاتی ادامه داد: سواد رسانه‎ای برای کشورهایی که ناشناخته و کمتر از میزان توسعه‎یافته است شامل کشورهایی مانند بحرین، لیبی، عراق، سومالی، سودان، سوریه، یمن، عمان، فلسطین، کویت، کومورس و موریتانی است.

وی افزود: سواد رسانه‎ای به مفهوم جدید که به‎تازگی در حال ورود به جامعه است مربوط به کشورهایی مانند جیبوتی، الجزایر و امارات متحده عربی است.

اما کشورهایی که سواد رسانه‎ای را در برنامه‎های تخصصی و سازمان‌ها و نهادهای رسمی اجرا کرده‎اند، کدام هستند؟ میربخش در این‎باره به کشورهای قطر، اردن، لبنان، مراکش، عربستان، تانزانیا و مصر اشاره کرد و گفت: در این کشورها برخی شهروندان با دسترسی به این برنامه‎ها از آموزش‎های لازم برخوردار و بهره‎مند می‎شوند.جای ایران در این بخش خالی است چون در حوزه سیاست‎گذاری هنوز برنامه مدونی نداریم که به سوی آموزش‎های رسمی حرکت کنیم.

تجربه جالب آرژانتین

میربخش آرژانتین را نمونه موفقی در حوزه آموزش سواد رسانه در بین نوجوانان و جوانان دانست و گفت: در ۳ حوزه پروژه‎های مختلفی در آرژانتین طرح‎ریزی شده است. در مدارس از دانش‎آموزان ۱۱ و ۱۲ ساله خواسته می‌شود در حوزه مشخصی داستانی بنویسند. بر اسا آن داستان باید کمپین تبلیغاتی تهیه شود و به مدت یک ماه در تلویزیون این کشور پخش شود.

وی افزود: پروژه دیگر به نام Camera School از دانش‎آموزان ۱۳ و ۱۴ ساله درخواست می‌شود داستانی تخیلی نوشته و از آن فیلم کوتاهی بسازند. در ادامه این فیلم در سیمای آرژانتین پخش می‌شود.

او با اشاره به طرح سوم با نام Journalism for a day (یک روز با روزنامه‎نگاران) گفت: از دانش‎آموزان دوره متوسطه (۱۶ و ۱۷ ساله) خواسته می‌شود تا درباره یک موضوع دلخواه گزارش عمیق بنویسند. از بین تمام گزارش‎ها ۹۰ نمونه انتخاب شده و در نخستین شنبه هر ماه در روزنامه‎های پرتیراژ کشور آرژانتین به چاپ می‎رسد. هدف از این امر کاهش فاصله نظرات نسل‎ها با یکدیگر و نزدیک شدن و آشنایی نسل فعلی روزنامه‎نگاری با دیدگاه افراد جوان‎تر است.

سیاست‏گذاری و اجرای برنامه‌‏ها

این پژوهشگر با اشاره به سیاستگذاری‎های موجود در کشورهای خلیج‎فارس و خاورمیانه ادامه داد: قطر و لبنان به‎دنبال ترویج آزادی مطبوعات و درک خبر از سوی شهروندان هستند. مصر به‎دنبال این است که نفوذ رسانه‎ها در زندگی جوانان تنها برای سرگرمی نباشد و بعد آموزشی حتما پیگیری شود. لبنان در حال آموزش مهارت‎های لازم در مقابل رسانه‎های دیجیتال برای رقابت با هجوم اخبار خارجی برای شهروندان خود است. از این‎رو روی اخلاق رسانه خوب کار می‌کنند. کشورهایی مانند تونس، مصر، لبنان و قطر روی شهروند خبرنگار کار می‌کنند که تنوع رسانه‎ای اتفاق بیفتد. ضمن آنکه عربستان روی فرصت‎های فرهنگی در این حوزه در حال فعالیت است که این امر شاید به دلیل موقعیت حج باشد.

وی یادآور شد: کشورهای عربی به‎دنبال مبارزه با الگوهای قالبی (پیش‎داوری‎ها) و ترویج درک و فهم بین‎فرهنگی و همچنین حفاظت از فرهنگ‎های محلی خود است.

میربخش با اشاره به سواد رسانه‎ای در مصر هم گفت: این کشور چراغ‎خاموش در حال حرکت است اما سواد رسانه‎ای را در دروس رسمی اجرا کرده و به نتایج خوبی هم رسیده است. بانک اطلاعاتی غنی را ایجاد کرده‎اند که در حوزه آموزش مدارس و مراکز عالی دانشگاهی در حال استفاده است.

وی با بیان اینکه کشورهای عربی و حوزه خلیج‎فارس در زمینه سیاست‎گذاری، اجرای قانون و آموزش جلوتر از ایران در حال حرکت هستند، گفت: لبنان و مصر سواد رسانه‎ای را در رشته‎های مختلف ارائه داده که نقطه قوتی دیگر در این حوزه است.

او گفت: حتی در این‎باره نمی‎توان تلاش کشورهای همسایه از جمله عراق را دستکم گرفت زیرا به موفقیت‎هایی دست یافته‎اند که نشان از همت جدی آنها در این حوزه دارد.

میربخش در پایان الگوی آلمان را هم از نمونه‎های موفق در حوزه سواد رسانه‎ای و اطلاعاتی دانست که دانش‎آموزان تجربیات خود را در کلاس ارائه می‎دهند و یادآور شد: هر کشور بر اساس نیازهای خود به بخشی از موضوع پرداخته است. به‎عنوان مثال ژاپن روی حوزه سواد اطلاعاتی متمرکز است، مالزی سواد رسانه دیجیتالی، سنگاپور الگوی انگلیس را پیاده می‌کند و اندونزی در بخش دیگر فعالیت دارد.

منبع: گسترش‎نیوز