فرهنگ امروز: سیدمحمدتقی موحدابطحی پژوهشگر علوم انسانی، در مورد فرصت­‎ها و تهدیدهای سند دانشگاه اسلامی برای فرهنگ امروز نوشت: طبق اخباری که به نقل از حجت الاسلام شاطری، دبیر شورای اسلامی شدن دانشگاه­‎ها و مراکز آموزشی (بنده عقیده دارم از یک سو نام این شورا باید اسلامی سازی دانشگاه‎ها و مراکز آموزشی باشد نه اسلامی شدن .... و از سوی دیگر در شرح اهداف و وظایف آن به استناد عبارت "مراکز آموزشی"، مراکز آموزش عالی حوزوی نیز مد نظر قرار گیرند) و جناب آقای سقزچی معاون نظارت و ارزیابی این شورا در خبرگزاری­ها منتشر شده است، سند دانشگاه اسلامی در شورای عالی انقلاب فرهنگی به تصویب رسیده و به وزارت خانه‌های علوم تحقیقات و فن‎آوری و وزارت بهداشت درمان و آموزش پزشکی هم ابلاغ شده است. البته بنده امیدوارم این اخبار صحت نداشته باشد و فرصت برای اصلاح و تکمیل این سند کماکان وجود داشته باشد. متنی هم که در حال حاضر از سند دانشگاه اسلامی در اختیار دارم، متنی است که در پایگاه اینترنتی شورای اسلامی شدن دانشگاه‎ها و مراکز آموزشی منتشر شده است که تصور می­کنم آخرین نسخه­ منتشر شده از سند دانشگاه اسلامی است. بر این اساس بنده چند نکته را که در ارتباط با این سند به نظرم می رسد بیان می‎کنم:

نکته اول در ارتباط فرایند تهیه سند دانشگاه اسلامی است. مسئولین شورای اسلامی شدن دانشگاه‎ها تأکید دارند که ۱۲۷ دانشگاه در فرایند تهیه این سند مشارکت فعال داشته‎اند. اگر این خبر صحت داشته باشد، شایسته است شورای اسلامی شدن دانشگاه‎ها فرایند بهره‎گیری از توان کارشناسی ۱۲۷ دانشگاه را در تهیه این سند به همراه اظهار نظرهای کارشناسان این ۱۲۷ دانشگاه به عنوان پیوست‌های سند منتشر کنند تا این بخش از مستندات سند نیز بتواند در معرض ارزیابی قرار گیرد.

نکته دوم در ارتباط با فرایند تصویب سند دانشگاه اسلامی است. تا آنجا که در اخبار شورای اسلامی شدن و شورای‎عالی انقلاب فرهنگی دیده‎ام، این سند پس از تصویب در شورای اسلامی شدن، به شورای‎عالی ارسال شده تا در آنجا هم بررسی و تصویب شود. این در حالی است که به عقیده بنده پس از شکل گیری شورای تحول و ارتقا علوم انسانی، دیگر شورای اسلامی شدن دانشگاه‎ها نباید به تنهایی متولی تهیه سند دانشگاه اسلامی می‎بود؛ چرا که بندهای زیادی از این سند مرتبط به وظایف شورای تحول و ارتقا علوم انسانی می‎شود. بر این اساس اگر هنوز سند دانشگاه اسلامی به تصویب نرسیده است، شایسته است متن آن در شورای اسلامی سازی دانشگاه‎ها هم در معرض مطالعه کارشناسانه و نقادانه قرار گیرد و پس از تصویب این دو شورا به شورای‎عالی انقلاب فرهنگی برود، البته این اقدام تنها در صورتی می‎تواند به تقویت محتوای سند دانشگاه اسلامی بینجامد که دبیرخانه شورای تحول و ارتقا علوم انسانی توان بالایی برای مطالعه و اظهار نظر کارشناسی درباره سند داشته باشد و اعضا محترم این شورا هم فرصت و دقت کافی برای بررسی آن مبذول دارند.

نکته سوم در ارتباط با مفاد سند دانشگاه اسلامی است. در مجموع نکات بسیار خوبی در سند دانشگاه اسلامی لحاظ شده است و در صورتی هم که ضعف­هایی به لحاظ نظری در آن دیده شود، به این زودی امکان اصلاح آن نیست (به استناد بیانات مسئولین شورای اسلامی شدن دانشگاه‎ها مبنی بر تصویب این سند در شورای‎عالی انقلاب فرهنگی) و فعلا باید تمام همت خود را صرف بهره‎گیری از ظرفیت‎های همین سند کنیم و بکوشیم با به کار گیری آن در مقام عمل، با مشکلات آن آشنا شویم تا در فرصتی که در آینده برای اصلاح این سند فراهم می‎شود به تقویت مفاد آن بپردازیم.

نکته چهارم در ارتباط با فرایند برنامه‌­ریزی و اجرایی این سند است که باز هم به استناد مصاحبه‎های مسئولان شورای اسلامی شدن دانشگاه‎ها این بخش در حال حاضر در حال تدوین است. به عقیده بنده با توجه به ارتباط تنگاتنگ شورای اسلامی شدن دانشگاه‎ها، نهاد نمایندگی مقام معظم رهبری در دانشگاه‎ها و گروه معارف دانشگاه‎ها، انتظار می‎رود در گام اول، فرایند اسلامی سازی دانشگاه‎ها در ارتباط با گروه معارف به مرحله اجرا درآید، چرا که ۱. اسلامی شدن باید از گروهی در دانشگاه آغاز شود که آمادگی بیش‎تری برای پذیرش این ایده دارد. ۲. با اسلامی شدن این گروه، زمینه برای اسلامی شدن دیگر رشته‎ها نیز فراهم می‎شود. ۳. با اجرایی شدن این سند در ارتباط با گروه معارف اسلامی دانشگاه‎ها، مشکلات سند آشکار شده و امکان بازنگری در آن فراهم می‎شود.

نکته پنجم در ارتباط با جدی گرفتن فرایند نظارت بر حسن اجرای این مصوبات مربوط به این سند است. برای مثال در سند دانشگاه اسلامی به خوبی به امکان اسلامی سازی ساختار فیزیکی و معماری فضای دانشگاه اشاره شده است. امروزه بحث تأثير ديدگاه‌هاي فلسفي و ارزشي در سبك‎هاي معماري و هنري امري پذيرفته شده است، به گونه‎ای که وقتي به ساختار فيزيكي اماكن مذهبي در اديان مختلف نگاه می‎کنیم به خوبي مي‌توانيم تأثير نگرش‎هاي ديني طراحان و سازندگان آن مکان را در آن مشاهده كنيم. از سوی دیگر باید توجه داشت همان طور که نگرش‎های فرهنگی یک جامعه و از جمله نگرش طراحان یک بنا می­تواند در چگونگی طراحی بنا تأثیر بگذارد، چگونگی طراحی و ساخت بناها نیز می­تواند بر کیفیت تفکر کسی که در آن زندگی می‎کند تأثیر داشته باشد. بنابراین در ساخت و ساز دانشگاه‎ها باید تناسب طراحی ها و معماری ها را با فرهنگ و ارزش‎های اسلامی در نظر گرفت. تحقق این بخش از سند دانشگاه اسلامی مستلزم راه اندازی واحدی است که کار مطالعه و نظارت بر طرح­های ساختمانی دانشگاه ها را انجام دهد. بی شک جدی گرفتن این بخش از سند دانشگاه اسلامی می تواند به این نتیجه منتهی شود که در ساخت دانشگاه‎های اسلامی اصول معماری اسلامی مد نظر قرار گیرد تا ساختار فیزیکی دانشگاه اسلامی متفاوت از ساختار فیزیکی دانشگاهی‎هایی شود که مبانی اسلامی بر آن حاکم نیست. این نکته ای است که متفکرین اسلامی بزرگی که ایده اسلامی سازی دانش و علم دینی را دنبال کرده و می‎کنند به طور جدی به آن توجه داشته و دارند. برای مثال پروفسور سید محمد نقیب العطاس، که از بانیان گفتمان علم دینی و اسلامی سازی دانش است، در طراحی و ساخت موسسه بین المللی اندیشه و تمدن اسلامی سعی کرده است از نمادهای اسلامی استفاده کند. در حال حاضر پروفسور مظفر اقبال در ساخت مرکز مطالعات اسلام و علم در کانادا به این نکته توجه داشته است. از سوی دیگر باید هم وزارت علوم و وزارت بهداشت و هم رسانه‎های کشور بر حسن اجرای مصوبات سند دانشگاه اسلامی اهتمام داشته باشند. برای مثال ما می‎بینیم زمانی که جریان اولیه مکتب فرانکفورت ساختمانی برای انجام مطالعات خود ساختند، سالها بابت این مطلب که طراحی این ساختمان با مبانی فکری آن‎ها تناسب ندارد مورد نقد قرار داشتند. اما متأسفانه یکی از مراکز پژوهشی بزرگ و سابقه دار کشور و وابسته به وزارت علوم تحقیقات و فن‎آوری که متولی تولید علوم انسانی اسلامی هم است، در طراحی ساختمان خود اصول کلی معماری اسلامی را در نظر نگرفته است و وزارت علوم و رسانه های ما نیز توجهی به این امر نداشته و ندارند. بی شک اگر در گام اول مسئولین مرتبط به بحث دانشگاه اسلامی و علم دینی به این مهم توجه داشتند و در گام بعدی رسانه‎های ما با انجام کارهای مطالعاتی چنین موضوعاتی را که مرتبط با دغدغه­‎های سی ساله نظام جمهوی اسلامی ایران است، در دستور کار خود قرار می‎دادند، یک چنین ساختمانی با این سبک طراحی و ساخته نمی‎شد.