به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ «فلسفه در جهان اسلام؛ درآمدی بسیار کوتاه» نوشته پیتر آدامسون، نخستین کتابی از پیتر آدامسون است که به فارسی برگردانده می‌شود و یکی از عنوان‌های بسیار محبوب «درآمدهای بسیار کوتاه» از انتشارات آکسفورد است. اهمیت کتاب در این است که با وجود حجم اندک خود، دیدی گسترده و گشوده دارد و به زبانی نوشته شده که حد فاصل زبان تخصصی فلسفه و زبان عادی گفتگوی رسمی است.
کتاب «فلسفه در جهان اسلام؛ درآمدی بسیار کوتاه» اثری، تاریخی و موضوع‌محور است. فصل اول آن طرحی مختصر و اجمالی از سیر فلسفه در جهان اسلام ـ از نخستین گام‌ها تا دوران معاصر ـ ارائه می‌دهد که می‌تواند کارکرد نقشه راهنما برای فصل‌های موضوع‌محور پس از خود را بازی کند و سپس در فصل‌های دیگر چند موضوع برگزیده به صورت نظام‌مند و تاریخی بررسی می‌شوند و نویسنده می‌کوشد در هر مورد داستان را از آغاز تا امروز روایت کند.
آدامسون در این مسیر تنها به روند گسترش فلسفه در قلب جهان اسلام در شرق نمی‌پردازد و از بحث‌های فلسفی در هندوستان، سرزمین‌های عثمانی و نیز باختر جهان اسلام در اسپانیای مسلمان هم غافل نیست. او همچنین می‌کوشد گفتگو از فلسفه، کلام و فقه یهودی در دوران میانه و نیز فلسفه‌ورزی‌های مسیحیان جهان اسلام را نیز مورد توجه قرار بدهد. این پژوهشگر فلسفه خود اذعان می‌کند که عدم استفاده از صفت اسلامی برای عنوان کتاب نیز همین بوده که بسیاری از اندیشمندان و فیلسوفان مهم جهان اسلام؛ مسلمان نبوده‌اند.
نویسنده معتقد است با اینکه بسیاری از فیلسوفان یهودی و مسیحی نه‌تنها در جهان اسلام زیسته‌اند، بلکه در اندیشه‌ورزی‌شان نیز آشکارا زیر تأثیر بحث‌های فلسفی و کلامی در جهان اسلام بوده‌اند، ولی این نکته در بیشتر کتاب‌های تاریخ فلسفه در جهان اسلام غایب بوده است. به این ترتیب نویسنده در این کتاب ویژگی‌ای را برجسته می‌کند که ذاتی فرهنگ اسلامی دوران میانه بوده است و آن همانا هم‌زیستی طبیعی و آشتی‌جویانه فرهنگ‌ها، دین‌ها و زبان‌های مختلف در جهان اسلام است؛ و این نکته‌ای است با اهمیت سیاسی بسیار که باید به همه مخاطبان معاصر ـ چه بیرون و چه درون جهان اسلام ـ گوشزد شود.
همچنین روایت نویسنده از ماجرای فکر فلسفی در جهان اسلام به دریافت سنتی مسلمانان نزدیک‌تر است؛ داستانی است سراسر پیوستگی بی‌هیچ گسستی، داستان گسترش و تداوم است و نه انحطاط و امتناع. این گسترش البته گاه تند و جریان‌شکن بوده است؛ مانند ژرف‌اندیشی‌های خواجه رئیس یا سهروردی یا ملا صدرا و گاه کند و سرگرم جزئیات؛ مانند فلسفه‌ورزی‌های شاگردان ابن سینا یا مکتب کندی و صدرائیان. از این نظر فلسفه در جهان اسلام استثناء و بی‌همانند هم نیست، بلکه به‌خوبی مقایسه‌پذیر است با کلام و فلسفۀ لاتینی در اواخر دوران میانه، فلسفۀ نوکانتی در سده نوزدهم و نیز فلسفه تحلیلی هم‌روزگار که به میانجی پدران فلسفی‌شان فراهم و گسترده شده است. ولی هر چه باشد، تاریخ اندیشه در جهان اسلام هرگز تهی از فلسفه نبوده است.
آن‌طور که مترجمان کتاب تاکید کرده‌اند، روایت نویسنده به درک تاریخی مسلمانان نزدیک‌تر است؛ ولی آدامسون به عنوان پژوهشگر تاریخ فلسفه گاه انگشت بر چهره‌هایی می‌گذارد که در شکل‌دهی به اندیشه فلسفی پرتأثیر بوده‌اند؛ ولی میزان اهمیت‌شان برای خواننده امروزی چندان روشن نیست؛ مانند فخر رازی یا ابن مسکویه و ابوالبرکات بغدادی. این واپسین نکته‌ای است که از این کتاب منبعی می‌سازد سرشار از اندیشه‌هایی برای پژوهش‌های تازه که می‌تواند برای دانشجویان فلسفه سودمند باشد.
هرچند آدامسون خود در مقدمه کتاب به این پرسش پاسخ می‌دهد که چرا «فلسفه در جهان اسلام» و نه صرفا «فلسفه اسلامی» یا تعابیر دیگری همچون «فلسفه عربی» یا «فلسفه اسلامی‌ماب». او البته این اصطلاح آخر را گزینه بهتری می‌داند و می‌نویسند: «فلسفه اسلامی‌ماب». شاید اصطلاح درست‌تری بود اگر ترکیب عبارتی اسلامی‌ماب ترکیبی درست و واقعی بود و نه ساختگی و جعلی. نویسنده همچنین توضیح می‌دهد که منطور او از جهان اسلام؛ تمام جغرافیایی است که از صدر اسلام تا امروز زیر کنترل سیاسی و فرهنگی درآمدند.
پیتر آدامسون از انگشت‌شمار تاریخ‌نگاران فلسفه است که حوزه تخصصی او فلسفه باستان و فلسفه در جهان اسلام است. نویسنده کوشیده در این حجم کم هدفی به ظاهر دست‌نیافتنی را نشانه رود: او می‌کوشد تاریخ فلسفه در جهان اسلام را به گونه‌ای نو و تازه بنویسد و نشان دهد که تاریخ فلسفه در جهان اسلام بسی فراتر از تلقی‌های رایج از آن در درون و بیرون از جهان اسلام می‌رود.
سرفصل‌های کتاب نیز عبارتند از: گشت‌وگذاری تاریخی، عقل و وحی، خداوند و هستی، قدم و جاودانگی، علم و شناخت، اخلاق و سیاست و گاه‌شمار فلسفه در جهان اسلام به همراه پرسش‌هایی برای اندیشیدن و گفتگو.
کتاب «فلسفه در جهان اسلام؛ درآمدی بسیار کوتاه» نوشته پیتر آدامسون با ترجمه زرین مناجاتی و حنیف امین بیدختی در ۲۴۴ صفحه، شمارگان ۷۰۰ نسخه و به قیمت ۳۰۰۰۰ تومان از سوی نشر شوند منتشر شده است.
نظر شما