به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایسنا؛ دکتر یعقوب فتح‌اللهی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس در میزگردی که در ایسنا به مناسبت هفته پژوهش برگزار شد و در پاسخ به سؤالی مبنی بر "وضعیت فعلی تأمین بودجه پژوهشی کشور در شرایط کنونی"، اظهار کرد: روش‌های تأمین منابع مالی پژوهش، مقوله چالش‌برانگیز امروز نیست؛ بر اساس اسناد موجود در کشور و از دولت ششم به این سو، قرار بر این بوده که به منظور تأمین منابع مالی پایدار، سهمی از تولید ناخالص ملی به پژوهش اختصاص پیدا کند.
وی ادامه داد: به استثنای چند کشور که ۳ الی ۴ درصد از سهم تولید ناخالص ملی خود را به پژوهش اختصاص داده اند، در کشورهای پیشرفته معمولاً بین ۲.۵ تا ۳ درصد از GDP به پژوهش اختصاص پیدا می‌کند.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس گفت: در آن زمان این هدف‌گذاری را ایجاد کردیم که به تدریج بتوانیم ۳ درصد از سهم تولید ناخالص ملی را به پژوهش اختصاص دهیم. در دولت ششم و پایان برنامه پنجم که این موضوع مطرح شد، سهم پژوهش از تولید ناخالص ملی به ۰.۸ هم رسید. این در حالی است که در دولت بعدی این عدد به ۰.۷ و در دولت فعلی به ۰.۳ رسیده است.
فتح‌اللهی با تأکید بر آن که این موضوع مستقل از تحریم به رویکرد دولت‌ها بستگی دارد، توضیح داد: دانشگاه در ایران در دوره معاصر یک سازه و سازمان اقتباسی از غرب است؛ اینکه چرا این اقتباس را به طور کامل انجام ندادیم بحث جداگانه‌ای می‌طلبد، اما به محض آغاز انقلاب اسلامی دانشگاه یکی از مقوله‌های استراتژیک بود که باید به آن پرداخته می‌شد.
وی با اشاره به اینکه دانشگاه در آن زمان سرلوحه کار نظام بوده است، گفت: تحصیلات تکمیلی در دانشگاه‌های ایران، جز در موارد خاص، در هیچ رشته‌ای در جریان نبود؛ یعنی دانشگاه فقط به عنوان یک نهاد آموزش عالی مطرح بوده و دانشگاه مولد نبوده است.
جای خالی پژوهش در حل مسائل ملی
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه بعد از انقلاب اسلامی دانشگاه آموزش محور صرف را با برنامه‌ریزی، حمایت مالی مناسب و تلاش دانشجویان و اعضای هیات علمی به دانشگاه پژوهش محور تبدیل کردیم، خاطرنشان کرد: پژوهش و آداب و رسوم آن را به دانشگاه‌ها آوردیم و رشد کردیم، اما آنچه در پژوهش به آن کم پرداختیم این بود که به کمک آن کارهای بزرگ انجام دهیم؛ به نحوی که پژوهش در حل مسائل ملی اثربخش باشد و در فتح مناطق ناشناخته دانش برای ما ابتکار عمل ایجاد کند.
فتح‌الهی با بیان این که این کار نیازمند همت و تأمین منابع مالی کافی پایدار است، توضیح داد: در دولت‌های متوالی برای ایجاد ساختارهای پژوهشیِ حل مسئله اقدام جدی انجام ندادیم و این موضوع، مقوله‌ای نیست که فقط به الان مربوط باشد.
وی ادامه داد: این در حالی است که از روزی که انقلاب اسلامی به وجود آمده، به خاطر استکبارستیزی مردم ایران، دنیای غرب با مردم ایران و نظام اسلامی مسئله داشته و تحریم‌ها هم از همان زمان شروع شده است؛ تنها نقطه تمایز تحریم های فعلی این است که با روش جدید، جامع، سیستماتیک و به صورت اقتصادی اتفاق می‌افتد.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس تأکید کرد: اولین نکته‌ای که وجود دارد این است که ما به طور کامل می‌دانستیم طرف مقابل دوست ندارد ایران ظهور کند و تمدن بسازد و می‌دانستیم او به هر ابزاری دست می‌زند تا مانع از پیشرفت ما شود.
فتح‌اللهی خاطر نشان کرد: سوال این است که ظرفیت‌سازی‌های ما طی این مدت برای اینکه بتوانیم تاب‌آوری در برابر بدترین شکل تحریم داشته باشیم، چه بوده است؟ و دولت‌های متوالی برای فهم مقوله تحریم در اوج آن، ظرفیت‌سازی‌های بومی برای تاب آوری در برابر تحریم و رشد و تعالی ملی چه کرده‌اند؟
بودجه پژوهشی تابع سلایق دولت‌ها بوده است
وی با بیان اینکه تنها پژوهش نیست که از تحریم‌ها آسیب می‌بیند، بلکه تحریم‌ها به بخش‌های مختلف آسیب می‌رساند، تأکید کرد: این در حالی است که باید به بخش پژوهش بیشتر بپردازیم؛ تخصیص منابع مالیِ کافی و پایدار در طی دولت‌های مختلف تابع نظرات، دیدگاه‌ها و سلایق بوده و برنامه‌های موجود در این بخش اجرا نشده است.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس در همین زمینه تصریح کرد: در تمام برنامه‌ها عدم تأمین مالی کامل سرلوحه کار دولت‌ها قرار گرفته است. با وجود آنکه راه نجات ما علم، پژوهش، فناوری و نوآوری است و پژوهش در زندگی ما نقش حیاتی دارد، دولت‌ها به این مقوله کم توجه بوده‌اند. این در حالی است که در دوره تحریم، بیشترین منابع مالی باید به بخش پژوهش اختصاص پیدا کند.
جایگاه پژوهش در "بودجه سالانه" و "اسناد بالادستی" تفکیک شود
فتح‌اللهی سپس در پاسخ به سئوالی در رابطه با عملی شدن یا نشدن وعده معاون اول رئیس جمهور، اسحاق جهانگیری برای ورود جدی دولت به بخش پژوهش و اهتمام به تأمین مالی آن، توضیح داد: دو نکته باید از هم متمایز شود؛ یک بحث این است که پژوهش را در بودجه سالانه کشور و برنامه‌های عملیاتی سالانه کجا می‌بینیم و آیا دولت پایبند به انجام و اجرای آن هست یا خیر؟!
وی افزود: بحث دیگر نیز این است که پژوهش را در اسناد بالادستی کشور کجا دیدیم و دولت نسبت به آن چقدر پایبند است.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس در پاسخ به اینکه آیا بخش پژوهش نیز در این حوزه صداقت لازم را داشته است یا خیر، تصریح کرد: معمولاً جریانی را در کشور داریم و سعی می‌کنیم افکار عمومی را به این سمت ببریم که ایرادات را زودتر ببینند. اختصاص ۰.۳ تا ۰.۴ درصد از تولید ناخالص ملی به پژوهش، جایگاهی است که دولت برای پژوهش در بودجه سالانه قائل شده است.
فتح‌اللهی گفت:باید ببینیم که آیا دولت‌ها در برنامه‌های متوالی، مستقل از اینکه چه کسی رئیس جمهور بوده است، به این برنامه پایبند بودند یا خیر که می‌بینیم نبوده‌اند. در دولت فعلی ۰.۳ از GDP به پژوهش اختصاص پیدا کرده است که اگر آن را به تعداد دانشجویان، محققان و اعضای هیئت علمی کشور تقسیم کنیم، سهم هر یک عدد بسیار ناچیزی می‌شود.
تخصیص تنها ۴۵ درصد از بودجه، در آستانه دهمین ماه سال
وی تصریح کرد: امسال با توجه به شرایط خاصی که وجود دارد، در تخصیص بودجه‌ها به حوزه پژوهش بسیار عقب هستیم. ۴۵ درصد از بودجه دانشگاه که تا اینجای سال تخصیص پیدا کرده صرف پرداخت حقوق کارکنان می‌شود و به پژوهش و آموزش و مقوله‌های دیگر دانشگاه نمی‌رسد.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس گفت: آنچه دانشجویان با تمام وجود لمس می‌کنند مثل این است که شما به تعدادی محقق، حقوق ناچیزی بدهید که این محقق معیشت خود را هم به سختی تأمین می‌کند، اما حاضر است کار کند منتهی ابزار و ادوات برای کار هم به او نمی‌دهید!
بودجه ای معادل یک ماه پرداخت یارانه
فتح‌اللهی ادامه داد: ۱۲ هزار میلیارد تومان برای آموزش عالی اعم از تحقیق و پژوهش یا حقوق کارکنان بودجه در نظر میگیریم که حدود ۹ هزار میلیارد تومان آن صرف پرداخت حقوق می‌شود.
وی اظهار کرد: سه هزار میلیارد تومان از این مبلغ باقی می‌ماند که معادل یک ماه یارانه است که به مردم می‌دهیم و به صورت ناکارآمد در کشور مصرف می‌شود. حال اگر این مبلغ را در ابتدای سال یا هر شش ماه یک بار (دو نوبت در سال) به پژوهش اختصاص دهیم، شاهد آثار آن خواهیم بود.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس یادآور شد: این در حالی است که این بودجه را با تأخیر به دانشگاه می‌دهیم یا نمی‌دهیم و با توجه به تورم متوالی که وجود دارد، این پول ناکارآمد می‌شود، در حالی که ۹ هزار میلیارد تومان حقوق را به صورت ماه به ماه پرداخت می کنیم.
فتح‌اللهی با بیان اینکه هزینه انجام پژوهش در پهنه‌های اقتصادی مختلف یکسان است، ادامه داد: این در حالی است که دستمزدها متفاوت است. همچنین در بخش پژوهش تجهیزات و مواد اولیه به دلیل تفاوت ارزی دلار و ریال، گران‌تر است.
وی با اشاره به مجدد به اینکه با وجود ۳۰ هزار عضو هیئت علمی و حدود یک میلیون دانشجوی تحصیلات تکمیلی منابع مالی پژوهش بسیار ناچیز است، تصریح کرد: در اقتصاد کاپیتالیستی که ویژگی‌های خاص خودش را دارد، مبلغ ۳ هزار میلیارد تومان بودجه یک دانشگاه است؛ بنابراین چه انتظاری دارید پژوهش منجر به تکنولوژی و نوآوری شود و بتواند کارآفرین، و نه اشتغال‌آفرین، باشد. کارآفرینی بحثی است که ما استنباط غلطی از آن داریم.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس افزود: پژوهش هزینه‌بر است و اگر پولی ندهید در این حوزه اتفاقی نمی‌افتد. هر شش ماه یک بار بایستی ۱۵۰۰ میلیارد تومان به بخش پژوهش دانشگاه‌ها اختصاص پیدا کرده و از رؤسای دانشگاه‌ها خواسته شود کارهای پژوهشی مشخص در دانشگاه انجام دهند؛ در حالی که این اتفاق نمی‌افتد.
بیش از ۱۵ سال است بودجه ای برای تأمین تجهیزات تحقیقاتی در دانشگاه‌ها اختصاص نداده‌ایم
فتح‌اللهی گفت: دسترسی نداشتن پژوهشگران به تجهیزات و ابزار کار، مختص امسال نیست و حدوداً بیش از ۱۵ سال است که به تأمین تجهیزات در دانشگاه‌ها پولی اختصاص نداده‌ایم. سؤال ما از وزرای علوم متوالی و سران قوا این است که آیا پژوهش در ذهن شما همانی هست که نظام میخواهد؟ یا بخشی را که می‌تواند منبع بی پایان مالی برای اقتصاد ما تأمین کند نادیده گرفته‌اید؟
وی تأکید کرد:هر کس در هر دوره‌ای مسئولیت داشته باید پاسخگو باشد که چرا بعد از یک دوره چهار ساله، تعهداتی که در بخش پژوهش ایجاد کرده بودیم را اجرایی نکردیم؛ در حالی که می توانستیم این تعهدات را اجرا کنیم. ما بیشترین نفت را در دوره آقای احمدی‌نژاد فروختیم اما چه چیزی به پژوهش دادیم؟
به جای "دارالعلم"، "دارالطعام" داریم
منابع مالی سلیقه‌ای تخصیص داده می‌شود
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس در بخشی از صحبت‌های خود، اظهار کرد: درآمدهای اختصاصی دانشگاه‌ها در حوزه علوم انسانی بیشتر آموزشی است، نه پژوهشی. این جمله را هم درج کنید که ما در حال حاضر نه دارالفنون داریم، نه دارالحکمه، نه دارالعلم؛ بلکه "دارلاطعام" داریم. از دانشجو پول میگیریم، به او غذا می فروشیم و برایش خوابگاه درست کرده و می‌گوییم برو آنجا بخواب!
فتح‌اللهی با بیان اینکه این وضعیت در دو سال گذشته به وجود آمده، تصریح کرد: منابع پژوهشی را یا آخر سال تخصیص دادیم که لقمه کار دیگری شده است یا در شأن آن اقدام نکرده‌ایم. تخصیص منابع از چارچوب خارج شده و در رابطه با آن به طور سلیقه‌ای عمل می‌شود.
دانش اقتصاد را نجات می‌دهد، نه نفت!
وی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه آیا با توجه به تعداد زیاد دانشجویان تحصیلات تکمیلی و ناچیز بودن بودجه پژوهشی؛ رغبتی برای این دانشجویان برای انجام پژوهش باقی مانده است یا خیر، گفت: در رابطه با رغبت دانشجویان تحصیلات تکمیلی به علم‌آموزی و انجام پژوهش، کار مطالعاتی میدانی انجام نداده‌ایم و این ادعا که رغبت دانشجویان کم شده صرفاً بر اساس مشاهدات فردی است.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: این در حالی است که علی‌رغم مشکلات بخش پژوهش نمی‌توان این را انکار کرد که دانشگاه‌ها کارهای بزرگی در کشور کرده‌اند و نمی‌توان ایثار و فداکاری دانشجویان و اعضای هیئت علمی دانشگاه‌ها را نادیده گرفت.
فتح‌اللهی خاطرنشان کرد: ابتکار انقلاب و همت آن این بوده که دانشگاه آموزش‌محور را به دانشگاه پژوهش‌محور و کارآفرین تبدیل کند.
روایت بازدید محقق نیچر از ایران
وی تشریح کرد: در سال ۲۰۰۵ یک نفر از مجله نیچر به ایران می‌آید و دانشگاه‌های مختلف بازدید می‌کند، به دنبال آن مقاله‌ای در نیچر می نویسد. در این مقاله جمله‌ای دارد که باید آن را با طلا قاب گرفت؛ او نوشته است که "دانشمندان عالی مقام می‌توانند دوباره در ایران ظهور کنند، مگر آنکه غرب به قدری تحریم‌ها را زیاد کند که آنها نتوانند این کار را انجام دهند یا وادار به تنش سیاسی درونی شوند".
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس با بیان اینکه هم تشدید تحریم‌ها و هم تنش سیاسی درونی از سال ۲۰۰۵ به این سو اتفاق افتاده‌اند، بر ضرورت تحلیل چنین موضوعاتی تأکید کرد و گفت: سرمایه انسانی، سرمایه دانشی، سرمایه تکنولوژیک، سرمایه کارآفرینی و سرمایه اجتماعی لازم برای تحول اقتصاد از اقتصاد سنتی به اقتصاد مدرن، از دانشگاه نشأت می گیرد و تأسیس یک اقتصاد مدرن و در عین حال مقاوم، بدون دانشگاه و نقش حیاتی و سرنوشت‌ساز آن غیر ممکن است. در واقع اینکه بعضی از آقایان می‌پرسند دانشگاه چه کار کرده، پاک کردن صورت مسئله است که می‌تواند به دستاوردهای طلایی نظام اسلامی در حوزه دانشگاه صدمه جدی وارد کند؛ صدماتی که بعضاً غیر قابل برگشت خواهد بود. دانش و سرمایه اجتماعی است که اقتصاد را نجات می‌دهد، نه نفت.
هر کشوری در پژوهش در حاشیه باشد، در قدرت و سیاست هم به حاشیه رانده می‌شود
فتح‌اللهی تأکید کرد: در انقلاب اسلامی دانشگاه سرلوحه کار است. امام خمینی (ره) که معمار انقلاب هستند، فرموده‌اند "دانشگاه مبدا همه تحولات است". در دنیا ۱.۶ تریلیون دلار در بخش پژوهش هزینه می‌شود که حدود ۹۶ و ۹۷ درصد از این بودجه مربوط به چین، کره جنوبی، ژاپن،چند کشور اروپایی و آمریکا و کانادا است و بقیه کشورها در حاشیه هستند؛ هر کس در علم و پژوهش در حاشیه باشد در سیاست و قدرت هم در سطح جهان به حاشیه رانده می‌شود.
وی اضافه کرد: قطر و رژیم صهیونیستی ۴ درصد از تولید ناخالص ملی خود را به پژوهش اختصاص داده‌اند. مسئولان باید پاسخگو باشند که دانشگاه ما در برنامه‌های عملیاتی توزیع بودجه و اعتبارات چه جایگاهی داشته است؟!
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس افزود: آنچه آمریکا را نجات داده همین دانش بوده است. آمریکا در دوره جنگ جهانی دوم به این نتیجه رسید آنچه می‌تواند منبع بی پایان برای اقتصاد باشد، علوم پایه است و هزینه به این بخش تزریق کرد و در حال حاضر هم حدود ۲.۵ درصد از تولید ناخالص ملی خود را، به پژوهش اختصاص می‌دهد. آنها زمانی که بحران مالی تصنعی در سطح جهان را برای آرایش جدید اقتصاد جهانی ایجاد کردند، هم به همین منوال به پژوهش بودجه تزریق کرده‌اند.
فتح‌اللهی با بیان اینکه به قول مسؤولان ما هم در بحران مالی به سر می‌بریم و باید پژوهش را زنده و شاداب نگه داریم، تأکید کرد: بنابراین دانشگاه کار خودش را کرده است و ایران را از رتبه چهلم در تولید دانش در بخش پژوهش به رتبه ۱۵ رسانده است. این موفقیت با ایثار و فداکاری و نه بودجه به دست آمده است پس باید دانشگاهیان را احترام کنیم. اگر در برابر زورگویان ایستاده‌ایم به خاطر دانشگاه است.
وی افزود: توفیقات علمی در عرصه های گوناگون از جمله انرژی صلح آمیز هسته‌ای را از دانشگاه داریم. کارهای پژوهشی در غرب نیاز صنعت است و صنعت با مدل خاصی با دانشگاه کار می‌کند. ما دانشگاه- صنعت، دانشگاه- جامعه و دانشگاه- اقتصاد را از غرب اقتباس کردیم اما نپرسیدیم چرا این‌ها در ایران با هم کار نمی‌کنند؟
چقدر دانشجوی تحصیلات تکمیلی داشته باشیم؟
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس اظهار کرد: اینکه دانشگاه باید با اقتصاد و تولید ناخالص ملی رابطه متقابل داشته باشد، مقوله مهمی است، در این صورت دانشگاه منابع مورد نیازش را از اقتصاد بر می‌دارد که این باید در قالب یک مدل باشد، نه حرف.
فتح‌اللهی گفت: دانشجویی که در غرب کار می‌کند، برای کاری که موقت است دستمزد می‌گیرد. دانشجو در ایران رایگان کار می‌کند. به او غذا و اتاق می‌دهیم، اما ابزار کارش را نمی‌دهیم.
وی در پاسخ به اینکه با این مضیقه‌ها گرفتن این تعداد دانشجوی تحصیلات تکمیلی صلاح است یا خیر، گفت: دانشجویان تحصیلات تکمیلی در ایران نیاز محور توسعه پیدا نمی‌کنند. سوال این است که چقدر باید دانشجوی تحصیلات تکمیلی داشته باشیم که در جواب به آن باید سه موضوع را در نظر بگیریم.
وی ادامه داد: در این رابطه سه هرم جمعیتی و مقاطع سنی در سطح جمعیت، هرم مقاطع تحصیلی و هرم مشاغل باید در نظر گرفته شوند که به هم مرتبط هستند. در هرم مشاغل مشکل داریم، در هرم سنی تعداد جوانان بالاست. دولت باید مشکلات هرم مشاغل را رفع می‌کرد؛ نه اینکه شغل ایجاد کند، بلکه باید زمینه و لوازم ایجاد اکوسیستم اشتغال‌زایی و کارآفرینی را فراهم می کرد. کار را مردم می‌سازند اما باید شرایطی مهیا باشد که مردم کارگاهی یا شرکتی را دایر کنند؛ وقتی دو سال طول می‌کشد که مجوز آن را اخذ کنند سرمایه خود را در جای دیگر به کار می‌گیرند.
انتظار دارید دانشجوی phd شخم بزند؟
فتح‌اللهی تأکید کرد: آمایش آموزش عالی باید با آمایش سرزمینی انطباق پیدا کند. آیا در تدوین ظرفیت رشته‌های مختلف دانشگاهی نیاز محور تصمیم گرفته شده است یا در آن سیاست‌زدگی وجود دارد؟
وی با بیان اینکه یک بار این بحث مطرح شده که کسانی که در کشور فارغ‌التحصیل می شوند توانایی لازم را ندارند که برای آنها شغل وجود داشته باشد، گفت: شما برای دانشجویان و دانش آموختگان مقطع phd چه شغلی را در بدنه اقتصاد فراهم کرده اید؟ آیا انتظار دارید دانشجوی دکتری شخم بزند؟! مشاغل موجود از این دست است وگرنه فارغ‌التحصیل ایرانی در استاندارد جهانی توانمند است و می‌تواند درآمد خوبی هم داشته باشد. بعضی‌ها عمداً این گلوگاه را گرفته‌اند که ایران توسعه پیدا نکند.
معاون پژوهشی و فناوری دانشگاه تربیت‌مدرس با بیان این که کارآمدترین ارگان دانشگاه است و این را می‌توان با عدد و رقم اثبات کرد، افزود: اکوسیستم حدود ۱۵ دانشگاه خوب کشور به‌گونه‌ای طراحی شده که به راحتی نمی‌توان دکترا گرفت. معادل یک دانشجوی دکترا در اقتصاد کشورهای پیشرفته، ماهی ۱۲۰۰ دلار درآمد دارد این در حالی است که خروجی یک دانش‌آموخته دکترا در کشورهای خارجی با نمونه ایرانی مشابه است.
فتح‌اللهی افزود: یک دانش‌آموخته دکتری، در یک کشور خارجی کار می‌کند و نهایتاً بعد از پنج سال یک گزارش علمی خوب و استاندارد ارائه می‌کند. در دانشگاه تهران و تربیت مدرس و علامه طباطبایی و ... نیز همین رخ می‌دهد. استاد آن پژوهشگر خارجی یک میلیون دلار گرنت برای تحقیقات خود دریافت می‌کند، اما استاد و دانشجوی ایرانی چیزی دریافت نمی‌کنند و ابزار پژوهش هم در اختیار آنها قرار داده نمی‌شود.
وی با بیان این که ما در کوتاه‌ترین زمان در عمر دانشگاهی توانستیم دانشگاه آموزش‌محور را به پژوهش‌محور تبدیل کنیم، گفت: در حال حاضر، چالش ما این است که دانشگاه پژوهش‌محور را به دانشگاه کارآفرین تبدیل کنیم. ما باید همت کنیم، برنامه‌ریزی کنیم، منابع مالی را تأمین و ساختارها را طراحی کنیم و اکوسیستم آن را به وجود آوریم. این‌ها با حرف ایجاد نمی‌شود. ما صرفاً داریم صحبت می‌کنیم، چه وزارت علوم، چه وزارت بهداشت و بقیه مدام گلایه دارند که چرا دانشگاه کارآفرین نمی‌شود؟ انگار که معجونی وجود دارد و اگر دانشگاه آن را بنوشد تبدیل به دانشگاه کارآفرین می‌شود!
استاد دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس با تأکید بر این که به همت انقلابی بودن و جهادی بودن کار دانشگاهیان، دانشگاه آموزش محور و پژوهش محور شده است، ادامه داد: غربی‌ها دانشگاه‌های ۸۰۰ ساله دارند و ما ۲۰ سال است که در حوزه پژوهش کار می‌کنیم. مبلغی که برای پژوهش صرف شده را با برونداد آن مقایسه کنید.
وی با بیان این که جهانیان متوجه پیشرفت علمی ایران شده‌اند، به مقاله‌ای که در نیچر منتشر شده بود اشاره کرد و افزود: در مقاله دیگر خانمی که پیش‌تر به آن اشاره کردم نوشته، آمده است: "ما ایران را تحریم کردیم اما ببینید که در این کشور چه آزمایشگاه‌های مدرنی ساخته شده است".
فتح‌اللهی ادامه داد: با همت انقلابی و جهادی کار بزرگی در ایران انجام شده و باید با روش استاندارد و دقیق از این چالش‌های فعلی هم عبور کنیم. کار آسانی هم نیست و نیاز به برنامه‌ریزی دارد. این اتفاق خواهد افتاد و جوانان ایرانی هم انگیزه لازم برای توسعه و تعالی کشورشان را دارند.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس با طرح این پرسش که افرادی که با پول بیت‌المال مشغول تصمیم‌گیری هستند دارند چه می‌کنند، گفت: عملکرد مسئولان باید شفاف باشد و مشخص شود در دورانی که تصدی پستی را داشته‌اند چه کردند. مدیران بابت هزینه‌ی منابع باید پاسخگو باشند. ما مسئولان را رها کرده‌ایم و حالا می‌پرسیم دانشگاه چه کرده است.
۵۷۰ هزار سند علمی به نام ایران
وی افزود: ۵۷۰ هزار سند علمی در پایگاه‌های اطلاعات علمی بین‌المللی به نام ایران وجود دارد که فقط ۱۵۰۰ سند متعلق به قبل از انقلاب است. مسئولان در حوزه‌های دیگر چند صد برابر بودجه‌ی دانشگاه‌ها هزینه کرده‌اند اما برونداد آن مشخص نیست. چند ماه دیگر انتخابات است و داوطلبان نمایندگی مجلس با افتخار می‌گویند فارغ‌التحصیل چه دانشگاه‌هایی هستند اما بعد که رأی می‌آورند می‌گویند دانشگاه چه کرده است؟
این استاد دانشگاه اظهار کرد: این باور و ایمان در قلب بعضی از مسئولان ارشد ما ننشسته است که دانشگاه تنها راه برای ساختن ایران است. دانشگاه را سرلوحه کار دولت‌ها قرار دهید و به آن بپردازید. نیروی انسانی را که علاقمند است با حداقل قیمت کار کند بسیج کنید و ببینید چه رخ می‌دهد. جهادگران بسیج دانشجویی به مناطق محروم می‌روند و بدون این که به آنها پولی پرداخت شود کار می‌کنند. این جهادگران در علم هم همین گونه عمل می‌کنند به شرط این که ابزار لازم را به آنها بدهند.
فتح‌اللهی با بیان این که حداقل امکانات را در اختیار دانشگاهیان گذاشته‌اند ولی دانشگاه با بیشترین کارآمدی کار کرده است، افزود: دولت وظیفه دارد نیازهای استراتژیک خود را تدوین و بیان کند که از دانشگاه چه میخواهد. هر کاری را که به دانشگاه سپرده‌اید نتیجه گرفتید. مدام گفته می‌شود که اقتصاد به دانشگاه متصل شود، مگر خود به خود این اتصال رخ می‌دهد؟ شما برنامه ریزی کنید تا این اتصال انجام شود.
چرا با ارزش‌های مردم بازی می کنند؟
وی با طرح این پرسش که دانشگاه در ذهنیت سرمایه‌گذاران ایرانی چه جایگاهی دارد، افزود: سرمایه گذار ایرانی با پول خود زمین می‌خرد و در آنجا برج می‌سازد و اصلاً نیازی به دانشگاه ندارد. مقوله‌های اقتصادی که دولت به آنها دامن می‌زنند خرید و فروش ارز، خرید و فروش طلا و خرید و فروش مستغلات است. دولت در حوزه تکنولوژی و نوآوری و کارآفرینی چه کار راهبردی ماندگار انجام داده است که حالا از دانشگاه مطالبه می‌کند؟!
استاد دانشکده علوم پزشکی دانشگاه تربیت مدرس با بیان این که دانش‌اندوزی یکی از سرمایه‌های اجتماعی ایرانیان است، افزود: در دولت‌های قبلی با این سخن مواجه شدیم که مدرک دانشگاهی کاغذپاره است و در دولت بعدی پرسیدند اصلاً چرا درس می‌خوانیم؟ چرا این صحبت‌ها بیان می‌شود؟ چرا با ارزش‌های مردم بازی می‌کنند؟ دستگاه متولی باید وجود داشته باشد که این پرسش‌ها را آنالیز کند تا سر منشأ اینگونه گفتمان‌سازی‌های مخرب برای مردم و نظام روشن شود.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس در بخش دیگری از این نشست در پاسخ به پرسشی درباره کاربرد پایان‌نامه‌ها و رساله‌ها در ایران، گفت: در این که بخشی از پژوهش باید با نگرش به نیازهای جامعه شکل بگیرد و به مشکلات جامعه پاسخ بدهد شکی نیست. در این که بخشی از پژوهش باید با دوراندیشی و عاقبت‌اندیشی به آینده بپردازد هم شکی نیست، اما پژوهشگر باید در محافل علمی برای خود جایگاه و مقامی داشته باشد زمانی که بور مدل اتمی خود را مطرح کرد کاربرد آن مشخص نبود اما جایزه نوبل گرفت.
فتح‌اللهی افزود: ما در علم بخشی به نام مناطق ناشناخته داریم. هر محققی می‌تواند در خصوص آن پژوهش کند و ابتکار عمل را به دست گیرد. کار دانشگاه این است. پایان نامه یک سند علمی است که جای آن هم در طبقات کتابخانه است؛ هر کس که به آن نیاز داشته باشد آن را مطالعه می‌کند. شما کسی که به آن نیازمند است را پیدا کنید تا پایان‌نامه‌ها را بخواند. در بخش کشاورزی یا خدمات یا انرژی یا معادن که از مزایای سرزمینی ماست و با کار دانشگاهی می‌توان ارزش افزوده در آن خلق کرد چه فردی مسئله دارد که به دانشگاه مراجعه کند و از دانشگاه بخواهد که این مسئله را حل کند؟
وی با بیان این که در اقتصاد ایران، به تازگی اقتصاد دانش بنیان پا گرفته است، گفت: افرادی که در بازارها حضور دارند چه نیازی به دانشگاه و دانشگاهیان دارند؟ به بخش‌های مختلف اقتصاد ایران نگاه کنیم و ببینیم که وزارت جهاد کشاورزی که بخش عمده اقتصاد را دارد چه پژوهشگرهایی دارد و چه دستاوردهایی داشته است.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت‌مدرس درباره اهداف مراکز تحقیقاتی دانشگاه‌ها گفت: فعالیت‌های انستیتوهای دانشگاهی باید مسئله محور و برای حل مسائل صنعتی کشور باشد. عمده کار دانشگاه در مناطق ناشناخته علم است. دانشگاه برای این کار به بودجه هنگفتی نیاز دارد که دریافت نکرده است. خروجی‌های علمی دانشگاه به صورت مقاله، کتاب، پایان‌نامه و گزارش منتشر می‌شود اما پایان‌نامه مجسم یک دانش‌آموخته دکترا است. برای استفاده از او چه کار کرده‌اند؟ جز این است که دانش آموخته دکترا را به این متهم کرده‌ایم که نمی‌تواند کار کند و برای صنعت کارایی ندارد؟
حول هر چه که تبدیل به ارزش شد، تخلف هم رخ می‌دهد
در دانشگاه‌های درجه یک احتمال بالا رفتن دانشجوی متقلب ضعیف است
وی در پاسخ به پرسشی درباره میزان تقلب در پایان‌نامه‌های دانشگاهی گفت: هر کاری را که در نظر بگیرید، تخلف در آن صفر نیست. اگر امروز یک مدرسه تأسیس کنید، دانش‌آموزی پیدا می‌کنید که در امتحانش تقلب می‌کند. حول هر چه که تبدیل به ارزش شد، تخلفی هم رخ می‌دهد، مهم این است که ما این تخلف را کشف و به آن رسیدگی کنیم. راه دیگر هم این است که از وقوع آن پیشگیری کنیم.
فتح اللهی درباره سازوکارهای دانشگاه های برتر برای پیشگیری از تخلف علمی گفت: دانشگاه‌های خوب کشور دانشجوی صاحب صلاحیت دارند. تعداد دانشجویانی که صلاحیت لازم را برای ورود به دوران تحصیلات تکمیلی ندارند، در دانشگاه‌های خوب بسیار بسیار کم است. در دانشگاه‌های برتر اعضای هیئت‌علمی مجهز به زمینه‌های تحقیقاتی هستند. این دانشگاه‌ها، ساختار بررسی پروپوزال دارند و بازه‌های رسیدگی و گزارش سه ماهه و شش ماه است. به طور کلی، سیستمی طراحی شده است که در آن احتمال بالا رفتن یک دانشجوی متقلب بسیار ضعیف است.
پایان‌نامه فروشی و تقابل نرم غرب با علم و پژوهش در ایران
این استاد دانشگاه با بیان این که دانشگاه‌های دیگر هم از این سازوکار تأسی کنند تا تقلب کم شود، افزود: کپی کردن از مقاله و پایان‌نامه در کشورهای اروپایی و آمریکایی هم وجود دارد. اما چرا این مقوله از دانشگاه خارج می‌شود، به خیابان انقلاب می‌آید و بعد وارد مجله ساینس می‌شود و یک غربی برای بررسی آن به ایران می‌آید؟ این به تقابل نرمی که غرب با علم ما دارد باز می‌گردد.
وی افزود: امروز اگر در خیابان انقلاب می‌بینید که می‌گویند مقاله می‌نویسیم خب بررسی کنید مشتری این‌ها چه کسانی هستند. ببینید چه کسی بازار را ایجاد کرده است. می‌خواهند سرمایه اجتماعی دانشگاه را با این روش نابود کنند. در مقاله‌ای که سال ۲۰۰۵ منتشر شده، بندی وجود دارد که در آن آمده: "این چیزی که جمهوری اسلامی ساخته را می‌توان نابود کرد. یک راه نابود کردن آن این است که مردم اعتماد خود را به دانشگاه از دست بدهند." ارزش‌های انقلابی این بوده که مدیر انقلابی مردمی و صادق و راستگو داشته باشیم. دشمن برای تضعیف ما بر روی همین موارد تمرکز می‌کند. به نظر من طی این چند سال اخیر این که ما در تریبون رسمی مواردی را بیان کردیم، به سرمایه اجتماعی ایران آسیب رساندیم و اعتماد بین دولت و مردم توسط خود این افراد صدمه دیده است. موضوع فروش پایان‌نامه و القای ناتوانی دانشگاه هم از همین جنس است.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس با بیان این که دانشگاه‌ها را در سطح دنیا براساس چند شاخص رتبه‌بندی می‌کنند، افزود: کشوری که قبل از انقلاب هیچ‌کدام از دانشگاه‌هایش در این رتبه‌بندی‌ها وجود نداشت، در حال حاضر دانشگاه‌هایی بین رتبه ۲۰۰ تا ۴۰۰ دارد. دانشگاه‌ها را می‌توان براساس شاخص نوآوری هم رتبه‌بندی کرد. رتبه‌ی جهانی دانشگاه‌های ایران در نوآوری از رتبه آنها در پژوهش بهتر است.
این استاد دانشگاه تربیت مدرس ادامه داد: تبلیغات صداوسیما را که ببینید برای تبلیغ یک شکلات می‌گویند این شکلات، با برترین تکنولوژی‌های آلمانی تهیه شده است. وقتی صداوسیمای کشور شکلات ایرانی را با تجهیزات آلمانی تبلیغ می‌کند نه با تجهیزات شرکت‌های دانش‌بنیان ایرانی؛ یعنی نظام تبلیغات برای اهداف علمی کشور سازمان‌یافته نیست.
فتح‌اللهی افزود: اقتصاد فعلی نمی‌تواند دانش دانشجویان ما را هضم کند. قوه‌ی هاضمه اقتصاد را باید درمان کرد. اگر کسی قضاوتی درباره دانشگاه بیان می‌کند باید مستندات و روش مطالعه‌او مشخص باشد. ۱۵ دانشگاه برتر کشور که پیش قراول تبدیل دانشگاه پژوهش‌محور به دانشگاه کارآفرین هستند، ظرف پنج الی ۱۰ سال آینده این چالش را هم حل خواهند کرد.
وی با بیان این که خودروساز برای تحول در صنعت خودروسازی اصلاً برنامه‌ای ندارد که به دانشگاهیان نیاز داشته باشد، افزود: مردم با شهید شدن فرزندانشان، پیدا نکردن داروی موردنیازشان و موارد دیگر در میدان کارزار استکبار ستیزی هزینه دادند و در مقابل آمریکا ایستاده‌اند و خواهند ایستاد. مسئولان که متولی امر بوده‌اند چه کار کرده‌اند؟
علل تخلف‌های علمی در مقالات دانشگاهی
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه تربیت مدرس در بخش دیگری از این میزگرد در پاسخ به پرسشی درباره علل تخلف‌های علمی در مقالات دانشگاهی گفت: کمبود منابع، عدم تناسب بین منابع و مسئله‌ای که باید حل شود و فشاری که به دانشجو وارد می‌شود در این تقلب‌های علمی موثر است. برخی دانشگاه‌ها که ظرفیت لازم برای رقابت با دانشگاه‌های خوب را ندارند به دانشجو فشار می‌آورند تا مقاله ارائه کند. ما باید بین هزینه، مسئله، خروجی مسئله و استعداد دانشجو تناسب ایجاد کنیم. اگر سیستم نظارتی صحیح باشد چرا دانشجو تقلب کند؟
فتح‌اللهی در پایان صحبت‌های خود درباره تعداد تخلف‌های علمی در دانشگاه تربیت مدرس، گفت: در دانشگاه تربیت‌مدرس تعداد تخلفات علمی در سال‌های گذشته انگشت‌شمار بوده است. به نظر من حمله به دانشگاه به خاطر این تخلفات انگشت‌شمار به جنگ نرم غرب با ایران مرتبط است. اگر این موضوع مسئله ماست، چرا باید یک انسان معلوم‌الحالی که به سیستم امنیتی انگلیس متصل است در خیابان انقلاب قدم بزند و از فروش پایان‌نامه بگوید. کاری که انقلاب و جوانان در این ۲۰ سال در حوزه دانشگاه انجام داده‌اند، معجزه‌آسا است. به اغلب دانشجویان ایرانی در دانشگاه‌های برتر کشور از دانشگاه‌های خارج از کشور موقعیت کار علمی ارائه می شود اما حدود ۹۵ درصد دانش‌آموختگان دانشگاه تربیت‌مدرس در ایران می‌مانند و کار می‌کنند چرا که برای ساختن کشور پرورش می‌یابند.
در ایران دکترا و فوق لیسانس گرفتن خودش شغل است
دکتر سید جلال دهقانی فیروز آبادی، معاون پژوهش و فناوری دانشگاه علامه طباطبایی نیز در میزگرد ایسنا با اشاره به اینکه معنای شغل در اقتصاد کلان به کلی تغییر کرده است، گفت:تحصیلات در رشته‌های کارشناسی ارشد و دکتری در ایران شغل محسوب می‌شود.
وی با اشاره به اهداف پژوهشی و اینکه جامعه ما جامعه خیلی عجولی است و قصد دارد در عرض یک سال دانشگاه پژوهش محور را تبدیل به دانشگاهی کارآفرین کند، بیان کرد: حوزه علوم انسانی نسبت به دانشگاه‌های جامع و فنی مهندسی، به توان پنج برابر بیشتر مشکلات دارد و باید برای این موضوع فکری ویژه کرد.
دهقانی فیروز آبادی با اشاره به اینکه در حال حاضر بیشتر بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها محدود به درآمدهای اختصاصی خود شده‌است، اظهار کرد: اندک درآمدی هم که هست به بودجه کل دانشگاه می‌رود و مشخص نیست چقدر به قسمت پژوهشی می‌رسد. در ایران دکترا و فوق لیسانس گرفتن خودش شغل است! یعنی اگر از شخصی بپرسند شغل شما چیست؟ می‌گوید دانشجو هستم .در صورتی که هیچ‌جای دنیا تحصیلات تکمیلی فی نفسه شغل محسوب نمی‌شود. بخشی از تلاش دانشگاه برای جذب بودجه، آموزش تحصیلات تکمیلی است که به نوعی درآمدزایی محسوب می‌شود و نمی‌خواهم بگویم که حتماً بد است ولی استانداردهای اولیه‌ای را باید رعایت کرد که آیا کسی که می‌خواهیم برای تحصیلات دکتری بگیریم حداقل امتیازها و معیارها را دارد یا خیر؟ اتفاق عجیب‌تر این است که در بعضی رشته‌ها، دانشگاه‌های درجه یک دانشجوی دکتری نمی‌گیرند ولی دانشگاهی که سطح‌اش پایین‌تر است دانشجو می‌گیرد.
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه در کشورهای پیشرفته معمولاً بیشترین حقوق‌ها برای کسانی است که در حوزه‌های سیاست‌گذاری کلی جامعه مشغول به کار هستند، اظهار کرد: بسیاری از مشکلات اقتصادی ما هم فی‌نفسه مشکل اقتصادی نیست؛ بلکه ما به اندازه منابع، درآمد و ظرفیت‌هایی که داریم باید از لحاظ تحقیق جایگاه بالاتری داشته باشیم. بنابر این بدون داشتن مدیریت بهینه و مطلوب، نمی‌توانیم از بودجه و قابلیت‌هایی که داریم استفاده کنیم؛ بنابر این بخش مهمی از مشکلات ماهیت مدیریتی دارد.
طراحی و مدیریت جامعه به عهده دانش‌آموختگان و دانشجویان رشته انسانی است
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه علامه طباطبایی خاطرنشان کرد: کشورها و جوامع در حوزه علوم پایه و علوم فنی و مهندسی تبیین نیاز دارند ولی طراحی و مدیریت جامعه به عهده دانش‌آموختگان و دانشجویان رشته‌های علوم انسانی است . چون دانشگاه ما، دانشگاه جامع علوم انسانی است شاید هرجا صحبت کنیم فکر کنند تعصبات صنفی داریم؛ در صورتی که اصلاً اینطور نیست چون علوم انسانی برای مدیریت جامعه اهمیت راهبردی دارد.
بودجه پژوهشی هزینه می‌شود اما ...
دهقانی فیروزآبادی تصریح کرد: با درصد پایینی از بودجه پژوهشی که در بودجه کل امسال هم وجود دارد، در بخش‌هایی بودجه بدون توجه به قابلیت پژوهشی دانشگاه هزینه می‌شود؛ در صورتی که پژوهش مهم‌ترین بخش دانشگاه است و اگر دانشگاه‌ها فقط آموزش محور باشند، دیگر به معنای واقعی دانشگاه محسوب نمی‌شوند بلکه ۵۰ درصد آن دانشگاه است.
وی ادامه داد: یک مسئله مهم این است که بخش پژوهش را به اندازه بخش آموزش تقویت نمی‌کنیم. بنابراین آن بودجه‌هایی که در بودجه عمومی سالیانه کشور پیش‌بینی شده، یک سهمی از آن باید وارد حوزه پژوهش دانشگاهی شود.
دهقانی فیروزآبادی افزود: یکی از مشکلات این است که بودجه‌های پژوهشی به صورت بهینه مصرف نمی‌شود. در موارد متعدد پژوهش‌ها در نهادهای نامناسب توسط مجریانی که بهتر از آنها هم وجود دارد به شکل مستقل از دانشگاه انجام می‌شود و توجهی به این قضیه نمی‌شود که در دانشگاه‌ها کار پژوهشی انجام می‌شود و باید برای انجام کار بهترین مجریان و پژوهشگران انتخاب شوند.
اولین جایی که بودجه‌اش قطع می‌شود "پژوهش" است
وی با اشاره به تحریم ها گفت: در شرایط بحران و تحریم که منابع کم است، معمولاً اولین جایی که بودجه آن قطع می‌شود بودجه پژوهشی است؛ زیرا پژوهش که امری زیربنایی است به عنوان حلال مشکل دیده نمی‌شود، بلکه آن را یک موضوع تزئینی و لوکس می‌دانیم که اگر بودجه‌ای وجود داشت به آن اختصاص می‌دهیم، اگر هم بودجه‌ای نبود که هیچ! علاوه بر این شایسته‌گزینی پژوهشی هم لازم داریم به این معنی که همین منابع کمی هم که هست را به بهترین حالت ممکن استفاده کنیم.
جامعه در شرایط بحرانی نیاز به فکر کردن و پژوهش دارد
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه علامه طباطبایی افزود: جامعه در شرایط بحرانی نیاز به فکر کردن و پژوهش دارد،تا مشکلی را حل کند اما در همان موقعیت بودجه پژوهش قطع می‌شود. قطعا در شرایط بحرانی ما بیشتر نیاز به پژوهش داریم. بخش علوم انسانی هم چالش و محدودیت بیشتری دارد زیرا در جامعه ما هنوز آنگونه که شایسته است علمیت رشته‌های انسانی به رسمیت و مشروعیت شناخته نشده است. اگر به زعم برخی علوم انسانی در شرایط مطلوبی نیست، باید بیشتر به آن پرداخته شود نه اینکه کلاً بگوییم کاری نمی‌کند. البته بخشی هم به دانشگاه و پژوهشگران مرتبط می‌شود که ما هم باید ثابت کنیم وقتی علوم انسانی راه حلی ارائه می‌دهد متفاوت با راه‌حلی است که یک مهندس ارائه می‌کند.
نباید علوم انسانی را تنها محدود به دانش انتقادی کنیم
دهقانی فیروزآبادی بیان کرد: یک بخشی نقد به ما هم وارد است زیرا ما تا حدی، توان اثبات توانایی‌های رشته های علوم انسانی را داریم و بنابراین در مرحله نخست باید اعتماد کرد و از طرفی ما نباید علوم انسانی را فقط محدود به دانش انتقادی کنیم. بخشی از آسیب‌هایی که ما داریم این است که ما فقط انتقاد می‌کنیم و پیشنهاد سازنده‌ای در آن مطرح نیست . ولی ابتدا لازم است اعتمادسازی بین مصرف کننده و تولیدکننده دانش وجود داشته باشد و پیوندی بین دانشگاه و صنعت(جامعه) به وجود بیاید. ما قبل از اینکه تصمیم بگیریم، باید از دانشمندان‌مان مشورت بگیریم اما بعضی وقت‌ها متاسفانه اول تصمیم میگیریم، بعد اندیشمندان و دانشمندان را می‌آوریم و می‌گوییم مشکل را حل کنید .
انتظار داریم پژوهش مثل تزریق وریدی باشد
وی افزود: اما دولت و دانشگاه‌ها در سال‌های اخیر ابتکاراتی به خرج داده‌اند که خوب است؛ به عنوان مثال بسته‌های سیاست‌گذاری در دانشگاه ما تهیه می‌شود.
معاون پژوهش و فناوری دانشگاه علامه طباطبایی با تاکید بر لزوم صرف زمان برای به نتیجه رسیدن پژوهش‌ها، عنوان کرد: ما معمولا انتظار داریم پژوهش مثل تزریق وریدی باشد، در صورتی که در تأثیرگذاری علمی اول باید گفتمان‌سازی و تبیین موضوع کرد تا کم کم بتوان مشکلات را حل کرد. در دانشگاه علامه نشست‌های حل مشکل برنامه‌ریزی شد و در نهایت دولت تصمیم گرفته خوشه‌های پژوهشی مشورتی را تشکیل بدهد که پنج خوشه مشورتی تشکیل شده که هر کدام در یک دانشگاه است؛ دو خوشه مشورتی هم در دانشگاه ما است که شامل خوشه رسانه و ارتباطات و خوشه پولی-مالی است. نشست‌های حل مشکل نیز در دانشگاه علامه برگزار می‌شود.
دهقانی فیروز آبادی در بخش پایانی صحبت‌های خود با بیان اینکه پژوهش‌هایی که در دانشگاه انجام می‌شود از روی علاقه اساتید است و صرفاً به حقوق افراد مربوط نمی‌شود، گفت: در حال حاضر کارآمدترین مکان دانشگاه است.
وی در ارتباط با انگیزه دانشجویان تحصیلات تکمیلی برای انجام فعالیت‌های علمی و در عین حال اثرگذاری فعالیت‌های آنها در حل معضلات کشور گفت: دانشجوها دو دسته‌اند؛ عده‌ای اندک آمده‌اند که مدرک بگیرند و اکثریت هم آمده اند بنابر علاقه‌ای که به آن رشته دارند واقعا آموزش ببینند. اما در ارتباط با تاثیرگذاری فعالیت‌های پژوهشی و به طور مشخص پایان نامه‌ها باید توجه داشت که بخشی از کارکرد دانشگاه مربوط به حل مشکلات است و بخشی از آن هم تولید علم است؛ همه پایان‌نامه‌ها یک جور نیستند، بخشی از آنها تولید دانش می‌کنند و بخشی از آنها انتقادی است و بخشی هم کاربردی هستند. در غرب هم بسیاری از پیشرفت‌ها بر اساس همین دانش انتقادی بوده است و پول می‌دهند و هزینه می‌کنند که آنها را نقد کنند تا عیب سیستم را بیابند.
معضلات قطع شدن ارتباط با پایگاه‌های علمی بین‌المللی
دکتر مجید فشاری، رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه خوارزمی نیز در این میزگرد در پاسخ به سؤالی درباره تخصیص بودجه پژوهشی دانشگاه‌ها گفت: در دانشگاه‌ها اولویت اول آموزش، بعد مسائل دانشجویی است و آخر سر اگر مبلغی باقی بماند به پژوهش می‌رسد.
وی با بیان اینکه سال گذشته تا دی ماه ۷۵ الی ۸۰ درصد بودجه دانشگاه‌ها تخصیص داده شده بود، گفت: این در حالی است که امسال بودجه تخصیص داده شده به پژوهش نزدیک به صفر است و در واقع بودجه پژوهشی بیشتر جنبه تشریفاتی دارد.
رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه خوارزمی در همین زمینه افزود: تنها عامل کمبود منابع مالی در بخش پژوهش، تحریم‌ها نیستند و اینطور نیست که بگوییم با تشدید تحریم‌ها منابع درآمدی و سهم بودجه دانشگاه‌ها کاهش پیدا کرده؛ بلکه اولویت‌ها به آیتم‌های دیگری اختصاص پیدا کرده است.
فشاری با بیان اینکه در دنیا نظام بودجه‌ریزی بر مبنای عملکرد و در کشور ما به صورت صفر و یکی و به روش‌های سنتی انجام می‌شود، تصریح کرد: پژوهش و فناوری جزو اولویت‌های آخر تخصیص بودجه هستند؛ همچنین بین آنچه باید تخصیص پیدا کند با آنچه در نهایت تحقق پیدا می‌کند شکاف و اختلاف معنی‌داری وجود دارد.
وی افزود: اگر بخواهیم آنچه تحقق پیدا کرده را به ۵ هزار و ۱۰ هزار عضو هیئت علمی بدهیم عدد ناچیزی به دست می‌آید؛ بنابراین انگیزه‌ای در اعضای هیئت علمی برای انجام پژوهش باقی نمی‌ماند.
کاهش میزان مقالات کیفی
رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه خوارزمی تصریح کرد: از سال گذشته به این سو میزان مقالات کیفی اساتید کاهش پیدا کرده است. این موضوع در نتیجه آن است که دسترسی به پایگاه‌های اطلاعاتی کاهش پیدا کرده و عملاً پژوهشگاه علوم و فناوری اطلاعات ایران (ایرانداک) هم نمی‌تواند با پایگاه‌هایی همچون ساینس دایرکت یا اسکوپوس مذاکره کند.
فشاری ادامه داد: بر این اساس، دسترسی اساتید به پایگاه‌های اطلاعاتی محدود شده و در برخی دانشگاه‌ها دسترسی عملاً قطع شده است؛ به طوری که اساتید نمی‌توانند مقاله کیفی بنویسند و اگر نویسنده برون‌دادی نداشته باشد، اثر بخشی فعالیت‌ها دیده نمی‌شود.
وی در بخش دیگری از صحبت‌های خود با بیان اینکه عادت به واردات تکنولوژی به معنای خاص آن نداریم، یادآور شد: در اسناد بالادستی به پژوهش پرداخته نشده است، در حالی که باید مدل عملیاتی داشته باشیم که اقتصاد و صنعت و جامعه به هم وصل شوند.
انباشت دانشجویان تحصیلات تکمیلی به دلیل نبود شغل
رئیس کتابخانه مرکزی و مرکز اسناد دانشگاه خوارزمی در پاسخ به سؤالی مبنی بر اینکه رغبت دانشجویان تحصیلات تکمیلی در شرایط فعلی به انجام پژوهش کاهش پیدا کرده است یا خیر، تشریح کرد: در کشورهای دنیا این طور است که دانشجوی تحصیلات تکمیلی بعد از دفاع از کارشناسی ارشد خود امکان فعالیت در یک زمینه شغلی را دارد یا اینکه می‌تواند به صورت اختیاری ادامه تحصیل دهد؛ این یعنی اکوسیستمی طراحی شده و انطباق بین تحصیل و اشتغال وجود دارد.
فشاری با بیان اینکه در کشور ما بعد از دفاع از پایان‌نامه، فرصت شغلی وجود ندارد و دانشجویان تحصیلات تکمیلی ارشد انباشت می‌شوند، افزود: بنابراین به جمعیت متقاضی دوره دکتری اضافه می شود. به این ترتیب دانشجویان تحصیلات تکمیلی مقطع دکتری بعد از فارغ‌التحصیلی شغل مناسبی ندارند و مشکلات بعدی برای آنها پیش می‌آید.
وی تأکید کرد: تا زمانی که بین جمعیت فارغ‌التحصیلان و اشتغال کشور تطابق ایجاد نشود، این مشکلات با همین سبک و سیاق وجود خواهند داشت.
این فعال دانشگاهی با تاکید بر این که دانشگاه عملکرد خود را به صورت شفاف ارائه می‌دهد، گفت: عملکرد دانشگاه براساس بودجه‌ی ناچیزی که در اختیار داشته قابل قبول است، اما سایر دستگاه‌ها و ارگان‌ها بودجه زیادی دریافت کرده‌اند و خروجی مناسبی نداشتند. دانشگاه براساس شرایط موجود عملکرد خوبی داشته است.
فشاری افزود: خدماتی که بر روی آنها سرمایه‌گذاری شده عموماً خدمات غیر مولد است و بر روی خدمات مولد و دانشگاهی تاکید نمی‌شود. برای استفاده از سرمایه انسانی و مکتوبات دانشگاهی، برنامه‌ریزی نشده است.
صنعت به پایان‌نامه‌ها مراجعه نمی‌کند
وی در پاسخ به پرسشی درباره علت شکل نگرفتن ارتباط موثر میان دانشگاه و جامعه، گفت: سازمان‌هایی که می‌خواهند محورهای پژوهشی خود را بیان کنند واقعاً نمی‌دانند که به دنبال چه هستند؛ یعنی یک سری عنوان‌های کلی و مبهم ارائه می کنند و می‌گویند دانشجو و استاد بر روی این زمینه‌ها کار کنند. نه خود دانشجو می‌داند باید چه کند و نه خود ارگان می‌داند که چه انتظاری باید داشته باشد. به همین خاطر نتیجه این می‌شود که عرضه با تقاضا همگام نیست.
این استادیار دانشگاه خوارزمی با تأکید بر اینکه دانشگاه وظیفه خود را انجام داده، افزود: تولید ایده و تبدیل ایده به محصول توسط دانشگاه انجام شده، در دانشگاه، پایان‌نامه و رساله نوشته شده اما آن سازمانی که باید از پژوهش‌های دانشجویان استفاده کند سردرگم است و نمی‌داند واقعا چه کار باید بکند.
فشاری ادامه داد: تبیین مسئله از سوی سازمان‌ها انجام نمی‌شود، بنابراین وقتی به آرشیو پایان‌نامه‌ها مراجعه می‌کنید با انبوهی از پایان‌نامه‌ها و رساله‌هایی روبه‌رو می‌شوید که مشخص نیست مخاطب آن کیست و قرار است چه معضلی را حل کند.
وی در پایان با بیان این که در حال حاضر در دانشگاه سامانه‌های الکترونیکی برای جلوگیری از انتشار نسخه کاغذی پایان‌نامه طراحی شده است، گفت: دسترسی به این سامانه آزاد است یعنی هر فردی که بخواهد می‌تواند وارد پرتال کتابخانه شود و با مشاهده عنوان پایان‌نامه آن را مطالعه کند اما آیا واقعا از آنها استفاده‌ای شده است؟ تعداد دفعاتی که افراد به این پایان‌نامه‌ها مراجعه می‌کنند در سیستم ثبت می شود اما مراجعه از صنعت نداریم.
نظر شما