فرهنگ امروز/سید حسین امامی
شیخ صفی‌الدین ابوالفتح اسحاق اردبیلی (۶۵۰-۷۳۵ ق.) تنها نیای معنوی سلسله تاثیرگذار صفوی نیست، بلکه عالمی برجسته و تاثیرگذار در تاریخ فرهنگ ایران اسلامی است. نقش معنوی این عارف بزرگ در روزگار آشوبناک حمله مغول به ایران بسیار قابل توجه است. بگذریم که طریقتی که او بنا نهاد، به تاسیس بزرگ‌ترین سلسله ایرانی پس از اسلام انجامید و به حکومتی منجر شد که تا به امروز نقشی ماندگار در تاریخ فرهنگی و سیاسی و اجتماعی ایران ایفا می‌کند. سوم دیماه جاری، طی مصوبه‌ای در جلسه شورای عالی انقلاب فرهنگی به ریاست رییس‌جمهوری، نامگذاری روز چهارم مردادماه هر سال به نام «روز ملی بزرگداشت حضرت شیخ صفی‌الدین اردبیلی» تصویب شده است. به این بهانه برای معرفی بیشتر این چهره برجسته تمدن اسلامی با سید سلمان صفوی رییس آکادمی علوم ایرانی لندن که از سلاله این عارف نامدار ایرانی است و کتاب «عرفان ثقلین: مبانی نظری و عملی عرفان و طریقت صفویه» را به رشته تحریر درآورده است، گفت‌وگویی انجام داده‌ایم که در ادامه از نظر می‌گذرد.
لطفا ابتدا درباره شیخ صفی و جایگاه ایشان در ادبیات عرفانی ما بفرمایید.
شیخ‌العارفین سید صفی‌الدین اردبیلی مهم‌ترین عارف مجاهد در ایران و جهان اسلام است که نقش اجتماعی ماندگاری در تاریخ ایفا کرده است. شیخ صفی‌الدین در سال ۶۵۰ هـ. ق. تقریبا ۲۹ سال پس از ویران شدن شهر اردبیل توسط مغولان پای به عرصه وجود نهاد و بعدها با عنوان شیخ‌العارفین سید صفی‌الدین اردبیلی مورد احترام همگان قرار گرفت. نسب این عارف مجاهد و تمدن‌ساز جهان اسلام به حضرت حمزه بن امام موسی کاظم (ع) و سلسله مشایخی ایشان به حضرت امام علی بن موسی الرضا (ع) می‌رسد. شیخ موسس طریقت عرفانی صفویه و پدر معنوی استقلال ایران پس از اسلام است. نسب شیخ صفی‌الدین با نوزده واسطه به امام موسی‌کاظم(ع) امام هفتم شیعیان اثنی‌عشری می‌رسد. اجداد ایشان از نسل حمزه بن امام موسی کاظم(ع) برای مجاهدت و ارشاد از یمن به اردبیل مهاجرت کردند. مقبره پدر و چند نسل از اجداد ایشان در کلخوران اردبیل است.
جایگاه او در میان عرفا به چه صورت بود؟
در «مکاتبات رشیدی» با القابی نظیر «کاشف اسرار قرآن»، «خلاصه نوع انسان»، «قطب فلک ولایت»، «مهر سپهر هدایت»، «شجره ثمره مروت» و «ثمره شجره فتوت» و در «ریحانه‌الادب» با القابی نظیر «برهان الاصفیاء»، «قطب الاقطاب» و «شیخ العارفین» به شیخ (قدس‌الله سره) اشاره شده است. مقامات و کرامات بسیاری به شیخ صفی‌الدین منسوب شده که بین خاص و عام مشهور است و در کتب متعدد از جمله «صفوه الصفا» اثر ابن بزاز اردبیلی تالیف قرن هشتم هجری (۷۵۹ هـ. ق.)، «تذکره شیخ صفی‌الدین»، «روضات الجنات» و «طرایق‌الحقایق» (جلد دوم، صص۳۲۵-۳۲۲) مندرج است.
خاستگاه شیخ صفی چه اهمیتی دارد؟
شهر اردبیل خاستگاه معنوی و سیاسی جنبش عرفانی - سیاسی صفویه است. این شهر کهن و مقدس نقش مهمی در تاریخ ایران ایفا کرده است. اصفهان میراث‌دار اردبیل و تبریز و پایتخت سیاسی و فرهنگی دوره طلایی سلسله جلیله صفویه است. شیخ صفی‌الدین اردبیلی پس از ۲۵ سال تلمذ در مکتب عرفانی شیخ زاهد گیلانی در لاهیجان به امر الهی ماموریت یافت به اردبیل بازگردد و برای تربیت معنوی سالکان زاویه‌ای تاسیس کند. زاویه ایشان بعدا خاستگاه نهضت قزلباش و استقلال ایران پس از نهصد سال اشغال کشور توسط عرب‌ها و مغولان شد. پروفسور سید حسین نصر معتقد است: «طریقت صفویه از لحاظ تاریخ قرون اخیر ایران از اهمیت خاصی برخوردار است، زیرا این طریقت نه‌تنها تاریخ سیاسی - اجتماعی ایران را به کلی متحول کرد و برای نخستین بار پس از انقراض ساسانیان به ایران وحدت سیاسی بخشید؛ بلکه از آغاز یک طریقت شیعی بود و سهم اساسی در مبدل ساختن ایران به یک مملکت شیعه دوازده امامی داشت. در تاریخ اسلام هیچ مورد دیگری دیده نمی‌شود که در آن یک طریقت عرفانی چنین نفوذ سیاسی و مستمری در سرزمین پهناوری مانند ایران داشته باشد. طریقت صفویه مستقیما توسط خاندان صفوی، سلسله صفویه را به وجود آورد، ایران را متحد کرد و مذهب جعفری را مذهب رسمی یکی از بزرگ‌ترین بلاد اسلامی گردانید.» شیخ صفی‌الدین پس از ۳۰ سال ارشاد و هدایت سالکان، در سال ۷۳۵ هـ. ق. در اردبیل از دنیا رفت. بقعه حضرت شیخ صفی‌الدین یکی از مهم‌ترین آثار هنر معماری ایران و جهان است که به عنوان میراث جهانی در یونسکو ثبت شده است.
تاثیر شیخ صفی در تاریخ و فرهنگ ایران چیست؟
طریقت عرفانی که حضرت شیخ تاسیس کرد؛ طی ۷۰۰ سال گذشته همواره در جهان اسلام و امروزه در اروپا نیز دستگیر معنوی شیفتگان حق و حقیقت بوده است. شیخ طی ۸۵ سال زندگی سرشار از نور و صفا و مهر و مروت خویش طریقتی را بنیان نهاد که تا امروز تاثیر بی‌نظیر و ماندگاری در تاریخ فرهنگ و تمدن ایران و اسلام نهاده است. سلسله نسب معنوی طریقت صفویه از طریق ابونجیب سهروردی و حضرت شیخ جنید بغدادی به معروف کرخی می‌رسد؛ به این معنا که اجازت شیخوخیت را از طریق معروف کرخی، از حضرت امام رضا (ع) گرفته‌اند و نسب‌شان از امام رضا (ع) به حضرت مولی الموحدین امام علی بن ابیطالب(ع) می‌رسد.
شکل‌گیری طریقت صفویه به چه صورت است؟
آغاز و نحوه تاسیس طریقت صفویه به این سان است که شیخ صفی‌الدین پس از جانشینی شیخ زاهد گیلانی، در اردبیل مکانی را که اکنون بقعه شیخ است؛ به عنوان خانقاه خویش انتخاب کرد. نفوذ معنوی شیخ در دوره حیات؛ کلِّ آناتولی شامل ترکیه امروز و سوریه تا مصر را در برمی‌گرفت و از سوی دیگر به شبه‌قاره هند می‌رسید. در زمان حیات شیخ صفی‌الدین؛ بزرگان و امرای بسیار نظیر سلطان محمد خدابنده به حضور ایشان رسیدند و ابراز تسلیم و سرسپردگی کردند. شیخ شدیدا مراقب بود مدح و صله اصحاب قدرت او را فریب ندهد. حضرت شیخ هرگز نزد اصحاب قدرت نمی‌رفت، بلکه آنها در پیشگاه شیخ حضور می‌یافتند و ایشان همواره ضمن ارایه نصایحی پیرامون اخلاق و رفتار و عرفان معنوی و رحمانی مبتنی بر عشق، آنها را به عدالت و رعایت حال مردم دعوت می‌کرد و هرگز حاکمان را مدح نمی‌گفت. شیخ مُنادی تقریب مذاهب اسلامی، عرفان اجتماعی و جمع بین شریعت، طریقت و حقیقت است. شیخ یک عارف و عالم شیعه اثنی‌عشری همتراز سید بن طاووس، ابن فهد حلی و علامه حلی است که با تاثیر تاریخی بسیار فراتر از آنهاست.
طی سال‌های گذشته چه فعالیت‌های علمی در معرفی شیخ صفی‌الدین اردبیلی در ایران و اروپا داشته‌اید؟
با توجه به موضوع بسیار مهم هویت ایرانی در سپهر روابط بین‌الملل و پرسش‌های هویتی جوانان؛ بازشناسی پدر معنوی ایران مدرن به صورت علمی و معرفی چهره اصیل عرفان اسلامی و جوهره تمدن اسلامی- ایرانی و الویت اصلی فعالیت‌های بنده از سال ۱۳۹۰ بوده است. در وهله اول «مرکز تحقیقات و مطالعات شیخ صفی‌الدین اردبیلی» را در تهران و لندن تاسیس کردم. سپس تحقیق و تالیف کتاب «عرفان ثقلین: مبانی نظری و عملی عرفان و طریقت صفویه» را آغاز کردم که در سال ۱۳۹۲ در کتابخانه ملی ایران در تهران رونمایی شد. در زمستان ۱۳۹۱ به اردبیل مشرف شدم و طی جلسات متعدد با مقامات استان اردبیل نظیر آیت‌الله عاملی امام‌جمعه اردبیل، استاندار اردبیل، فرمانده سپاه اردبیل (سردار بـابـازاده) و چهره‌های فرهنگی اردبیل نظیر آقای بیوک جامعی و... ضرورت بازشناسی بار عرفانی - تمدنی جنبش عرفانی شیخ صفی‌الدین را طرح کردم. این پروژه با استقبال گرم این عزیزان مواجه و قرار شد علاوه‌بر تشکیل دبیرخانه دایمی شیخ صفی‌الدین‌شناسی و برگزاری همایش بین‌المللی شیخ صفی‌الدین اردبیلی؛ پیگیری‌های ضروری جهت ثبت روز ملی شیخ صفی‌الدین در تقویم ملی نیز صورت گیرد. دبیرخانه دایمی شیخ صفی‌الدین‌شناسی نیز در ۲۷ تیر ماه ۱۳۹۲ براساس تفاهمنامه مکتوب بین اینجانب و دکتر اسحاق صلاحی ریاست کتابخانه ملی در کتابخانه ملی ایران در تهران تاسیس شد. در ۱۶ دیماه ۱۳۹۲ نخستین همایش بین‌المللی شیخ سید صفی‌الدین اردبیلی در کتابخانه ملی ایران در تهران به مدیریت بنده با همکاری صمیمانه و همه‌جانبه کتابخانه ملی ایران با حضور شخصیت‌های مهم علمی، کشوری، لشکری، حوزوی، دانشگاهی و هنری با موفقیت برگزار و با پوشش رسانه‌ای مناسبی مواجه شد. مجموعه مقالات همایش مذکور در ۱۳۹۳ در کتاب «شیخ صفی‌الدین اردبیلی در آیینه عرفان، هنر و سیاست» انتشار یافت. پس از آن دو سمینار در امپریال کالج دانشگاه لندن و کانون توحید لندن با سخنرانی پروفسور سید حسین نصر و اینجانب برگزار شد و سلسله مقالات و مصاحبه‌های فقیر پیرامون اهمیت تعالیم شیخ صفی‌الدین به انگلیسی و فارسی در لندن و تهران انتشار یافت. طی این سال‌ها هفت کتاب ذیل را در حوزه شیخ صفی‌الدین اردبیلی‌شناسی در ایران و انگلستان به زبان‌های فارسی و انگلیسی؛ توسط انتشارات سلمان - آزاده و انتشارات آکادمی مطالعات ایرانی لندن منتشر کردیم: «عرفان ثقلین: مبانی نظری و عملی عرفان و طریقت صفویه» (سید سلمان صفوی، ۱۳۹۲) - «تجلی هنر عرفانی در بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی» (حسن یوسفی، ملکه گلمغانی‌زاده، ۱۳۹۲) - «شیخ صفی‌الدین اردبیلی در آیینه عرفان، هنر و سیاست» (مجموعه مقالات همایش بین‌المللی شیخ صفی‌الدین، ۱۳۹۳)، {«سلطان العارفین شیخ صفی‌الدین اردبیلی»، «اندیشه‌های عرفانی و سیر احوالات امام‌الثقلین شیخ صفی‌الدین اردبیلی» و «زاهدنامه؛ سیر زندگی و احوالات شیخ زاهد گیلانی» (مهوش‌السادات علوی، ۱۳۹۵) } - فلسفه معماری زاویه و بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی و مسجد گوهرشاد» (هستی صفوی، به زبان انگلیسی، لندن، ۲۰۱۸). از سال ۱۳۹۶ «مُهر شهریاران صفوی» (حاوی اسماء الحسنی) که در چینی خانه بقعه شیخ صفی‌الدین اردبیلی نگهداری می‌شود را به عنوان لوگو و طرح جلد کتاب‌های حوزه فلسفه، عرفان، هنر و قرآن‌شناسی برگزیدیم و ۱۲ کتاب در تهران و لندن با این لوگو منتشر کردیم. در سال جاری در آکادمی مطالعات ایرانی لندن تصویب کردیم که در تاریخ چهارم مرداد هر سال، جایزه علمی شیخ صفی‌الدین اردبیلی را به بهترین تـزهای علمی در مقاطع فوق لیسانس و دکترا در حوزه شیخ صفی‌الدین اردبیلی شناسی، در اردبیل و با همکاری نهادهای فرهنگی و علمی این شهر مقدس و عزیز اهدا کنیم.
معمولا چنین تلقی می‌شود که عرفان با سیاست هماهنگی ندارد. چگونه فرزندان و نوادگان این عارف بزرگ با اندیشه‌های عرفانی این عارف والامقام وارد عرصه سیاست شدند و حکومتی را بنا نهادند که بزرگ‌ترین حکومت شیعی در ایران بود و ضمن انجام کارهای مهم، به عنوان یک تمدن؛ دوران حکومت خود را به ثبت رساندند؟
شیخ صفی‌الدین اردبیلی ، قله شامخ عرفان و تصوف اسلامی- اجتماعی است که طریقت و تعالیم آن حضرت منبعث از معارف حیات‌بخش مکتب ثقلین است. این عارف بزرگ و تمدن‌ساز جهان اسلام، بنیانگذار معنوی ایران پس از اسلام است. آیین فتوت، جوانمردی و مروت طریقت صفویه با نفوذ معنوی در قلوب آحاد ملت، یک جنبش عرفانی را به نهضتی عرفانی- اجتماعی برای برقراری عدالت و احقاق حقوق مردم و تثبیت معارف اهل بیت (علیهم‌السلام) در نهادهای اجتماعی ایران تبدیل کرد. جنبش عرفانی- اجتماعی صفویه با مجاهدت‌های سید صدرالدین صفوی، خواجه علی سیاهپوش، شیخ ابراهیم، شهید شیخ جنید و شهید شیخ حیدر و سپاه قزلباش منجر به تاسیس ایران مستقل و یکپارچه به رهبری شاه اسماعیل پس از اسلام شد. ایران به همت شیخ صفی‌الدین و خاندان مجاهد و مبارز ایشان، مستقل از حکومت بیگانگان و نظریه خلافت شد. شیخ صفی‌الدین دارای شخصیتی سه‌وجهی است. ایشان عارف، عالِم و مجاهد است. زیر بنای حرکت اجتماعی حضرت شیخ؛ معنویت اسلامی و عرفان ایشان است که حاصل معرفت حصولی و شهودی آن حضرت از حقیقت، جهان، انسان و تاریخ است. بنابراین شخصیت شیخ صفی‌الدین باید در بستر تاریخ سیر تکاملی جنبش عرفانی - اجتماعی شیعیان ایران برای استقلال از خلافت و سلطه خارجی مورد بررسی قرار گیرد. شیخ به حکومت بر دل‌ها معتقد بود. نیاز سیاسی سرزمین ایران، درد و رنج ملت ایران، مظلومیت تشیع، زمینه معنوی و عدالت‌خواهی ایرانیان سبب شد به سرعت تحت‌تاثیر نهضت عرفانی صفویه قرار گیرد که آنها را به فتوت اجتماعی، عدالت، مقابله با ظلم و تشیع علوی فرا می‌خواند. از زمان خواجه علی سیاهپوش نواده شیخ صفی‌الدین اردبیلی؛ نهضت سیدالشهدا امام حسین (ع) در نهضت عرفانی صفویه آشکارا بروز یافت. تشکیل سپاه قزلباش از زمان خواجه علی سیاهپوش برای دفاع از مظلومان در زاویه شیخ صفی‌الدین اردبیلی؛ نقش مهمی در تسریع پیوستن مردم بی‌پناه به نهضت صفویه داشت.
شیخ صفی‌الدین اردبیلی چه آثاری داشت و به‌ویژه در زمینه عرفان نظری و عملی، اندیشه ایشان در حکومت صفویه تا چه حد تاثیرگذار بود؟
شیخ صفی‌الدین از پیشتازان مکتب تفسیر اجتهادی قرآن براساس عقل ربانی، وحی، نقل و تصویرسازی هنری بود. روش تفسیری بدیع شیخ ظاهرگونه نبود بلکه هرمنوتیک مقدس بود؛ با این تفاوت که با خودداری از تاویل‌های افراطی؛ رابطه ظاهر و باطن متن را حفظ کرده است. از سوی دیگر شیخ از هنر ادبیات شاعرانه عرفانی سلف صالح خود نظیر حضرت مولانا و عطار در تفسیر آیات قرآنی بهره برده و در عین حال به ابداع تصاویر هنری خلاقی از مفاهیم مجرد قرآنی پرداخته است. شیخ آیات قرآنی را با آیات دیگر تفسیر کرده (تفسیر قرآن به قرآن) و علاوه‌بر استفاده از روایات برای مستندات تفسیر خویش؛ پیوستگی وحی و سنت نبوی و اولیاءالله را در تفسیر قرآن حکیم ارایه کرده است. شیخ به مدد تجربیات عرفانی خود با تکیه به عقل ربانی متصل به حضرت حق، افق‌های جدیدی از بواطن قرآن به صورت قلّ و دلّ بیان کرده است. سبک کلمات تفسیری شیخ بیشتر به سبک آیات جزو سی‌ام قرآن نزدیک است. تفاسیر شیخ حاکی از آن است که او با قرآن زندگی کرده و نور قرآن وجودش را منور ساخته است.
مهم‌ترین پیام شیخ صفی چیست؟
مهم‌ترین پیام حضرت شیخ؛ حفظ تعادل بین شریعت و طریقت و استقلال علما است. شیخ با جمع بین عقل و عشق؛ به هر دو احترام می‌گذارد، لیکن ساحت عشق را بسی والاتر و فراتر از ساحت عقل می‌دانست و می‌فرمود: آخرین ساحت عقل؛ اولین ساحت عشق است. حضرت شیخ بین دینداری و خدمت و حمایت از مردم پیوندی عمیق برقرار کرد و آیین جوانمردی، فتوت و مدارا با ملت را فصل تمایز صوفی صافی با صوفی دغل‌کار و متدینان عامل با قشری‌گرایان ذهن بسته معرفی کرد. شیخ دین خشک عاری از عشق و محبت و بی‌توجه به حقوق مردم را پوسته‌ای از دین می‌دانست که فاقد مغز است. شیخ معتقد بود مکتب عشق عرفانی با فتوت معنا می‌یابد. ارکان طریقت شیخ صفی‌الدین عبارتند از: «نقش محوری عرفان ثقلین»، «تعامل طریقت و شریعت»، «تعامل متعادل زهد و عشق»، «تعامل ذکر و فکر و عمل»، «اهمیت اخلاق سازنده اجتماعی سالک در سلوک»، «تعامل عشق و معرفت»، «خلوت‌نشینی و مراقبه» و «تعامل سازنده طریقت و سیاست». شیخ صفی‌الدین از نظریه‌پردازانی بود که در بحث عملی؛ مکتب عشق، ریاضت و مراقبه را توامان مد نظر دارند. امتیاز دیگر شیخ صفی‌الدین؛ تاکید بر جوانمردی است. به اعتقاد شیخ؛ عدم فتوت در منش اجتماعی و عدم دستگیری از درماندگان و مظلومین موجب خروج سالک از حلقه سلوک می‌شود. منش مولی‌الموحدین امیرالمومنین علی(ع) الگوی پیروان طریقت صفویه است، زیرا حرکت جوانمردانه در دفاع از مظلومین در مقابل جباران؛ مهم‌ترین رکن سلوک است و شیخ در عرصه زندگی اجتماعی به این شاخصه عرفانی توجه تام داشت. به این ترتیب حضرت سلطان‌العارفین سید صفی‌الدین اردبیلی؛ شخصیتی مکتب‌ساز، تئوری‌ساز و مبدع برخی واژگان عرفانی در چارچوب عرفان ثقلین بود. طریقت شیخ صفی‌الدین اردبیلی که بعدا به «طریقت صفویه» معروف شد؛ نقش مهم، کم‌نظیر و سازنده‌ای در تاریخ فرهنگ و تمدن اسلامی و ایران داشته و هنوز زنده و تاثیرگذار است، چنانکه امروز نیز در قلب آناتولی، عراق، شامات و اروپا مریدان و اخلاف آن حضرت در ذکر مناقب و فضایل ایشان روایت‌ها نقل می‌کنند و نغمه‌ها می‌سرایند. حضرت شیخ در حوزه معرفت‌شناسی دینی، تفسیر قرآن، کارکرد اجتماعی دین و پیوند متعادل بین شریعت و طریقت تاثیر شگرف و ماندگاری گذاشت که آثار آن هنوز ساری و جاری است. اخلاف شیخ بر نهضت فارسی‌نویسی متون دینی و طرایق صوفیه تاثیری بسزا داشتند. چنانکه سید صدرالدین فرزند شیخ؛ استاد معنوی شاه نعمت‌الله ولی موسس طریقت نعمت‌اللهیه بود و عارف شهید سلطان حیدر پدر شاه اسماعیل؛ پیر و مرشد معنوی الهی اردبیلی نخستین مترجم و شارح نهج‌البلاغه به زبان فارسی بود. شیخ صفی‌الدین نهاد خانقاه را از یک نهاد معنوی و آموزشی صِرف به نهادی با کارکرد اجتماعی دفاع از حقوق بی‌پناهان در مقابل ظلم حکومت و ارباب قدرت بدل کرد. شیخ از طریق مبارزه با قشری‌گرایی دینی و جمود مذهبی؛ پیشتاز دکترین تقریب مذاهب در ایران شد. شیخ همواره مراقب بود تحت‌تاثیر مدح اصحاب قدرت قرار نگیرد و هرگز آنها را مدح نکرد. ابن بزاز مولف «صفوه الصفا» می‌نویسد: «با پادشاهان چنان سخن می‌گفت که با کودکی سخن گویند.» و نیز گوید: «سلاطین و امرا که نزد شیخ صفی‌الدین (قدس‌الله سره) می‌آمدند، چنان می‌نشستند که غلامان پیش خواجه.» شیخ با نصایحی در زمینه اخلاق، رفتار و عرفان معنوی رحمانی - مبتنی‌بر عشق – آنها را ارشاد می‌فرمود و به عدالت و رعایت حال مردم دعوت می‌کرد. شیخ از زمان حیات خویش مورد هجوم متعصبان مذهبی بود، لیکن مردمان حق جوی ایران و ترکیه و سوریه و عراق همچنان به عنوان یک قدیس شیفته ایشان هستند و بقعه ملکوتی آن حضرت در اردبیل؛ زیارتگاه دردمندان و عاشقان است.
امروز عرفان‌های باطل کشورهای دیگر و حتی عرفان‌هایی از فرهنگ و تمدن اسلامی اما انحرافی و... مشکلاتی برای مردم و جامعه به وجود آورده است. معرفی عرفان شیخ صفی‌الدین اردبیلی چه کمکی به حل این معضلات می‌کند؟
تعامل و تعادل بین شریعت و طریقت، معنویت‌گرایی و تعهد اجتماعی، مقابله با تهاجم خارجی، رویکرد تقریب مذاهبی، از دستاوردهای مهم طریقت علویه است که برای بشر امروز الهام‌بخش است. طریقت صفویه با تفکر طالبانی و اباحی‌گری مخالف است و مردم را به اسلام معرفتی و مفاهمه‌ای براساس معرفت، عشق و فتوت اجتماعی دعوت می‌کند. شیخ صفی‌الدین یک عارف سیاستمدار بود. در طریقت صفویه؛ سیاست هدف نیست، بلکه ابزاری است برای ساختن جامعه توحیدی؛ ساختن جامعه انسانی مبتنی‌بر فطرت انسانی و ساختن بهشتی روی زمین برای دستیابی به بهشت برین، ساختن جامعه اخلاقی و معنوی مبتنی بر عدالت و قسط اجتماعی. در طریقت صفویه؛ معنویت و اخلاق زیربنای سیاست است. سیاست بدون معنویت؛ سبب دنیازدگی و الیناسیون وجودی می‌شود. عالِم بدون معنویت و عرفان، ابزار دست سیاستمداران و اصحاب قدرت می‌شود. عرفان ناب مبتنی‌بر تعالیم قرآن کریم و سنت نبوی است. به این معنا «عرفان ثقلین» که در تعالیم شیخ صفی‌الدین اردبیلی است؛ نجات‌بخش جامعه امروز است. عرفان شیخ صفی‌الدین براساس تعالیم قرآنی، مصطفوی و علوی است و مردم را به اسلام حِکمی، معنویت، جوانمردی، اخلاق نیکو و مروت و تعاون اجتماعی دعوت می‌کند. این عرفان با عرفانِ گریز از تعهدات اجتماعی یا احکام شرع منور در تقابل است. حضرت محمدمصطفی(ص) و امیرالمومنین علی (ع) سرسلسله عرفان ناب محمدی هستند. حضرت حجت‌بن‌الحسن عسکری(عج) امام و انسان کامل امروز هستند. اقطاب طرایق عرفانی اصیل اسلامی؛ جانشینان معنوی مهدی موعودند، چنانکه مراجع عظام نایب امام زمان (عج) در امور شریعت هستند.
با توجه به دانش و تجربه بین‌المللی؛ جنابعالی چه پیشنهاداتی برای برگزاری روز ملی بزرگداشت شیخ صفی‌الدین اردبیلی دارید؟
راه دور نرویم. شایسته است حداقل مدل موفق مراسم بزرگداشت مولانا که هر سال در ماه دسامبر در قونیه در جوار مقبره حضرت مولانا برگزار می‌شود؛ برای بزرگداشت شیخ صفی‌الدین اردبیلی به کار گرفته شود که شامل ۱. برگزاری نشست علمی شیخ صفی‌الدین اردبیلی‌شناسی در ۴ مرداد هر سال. ۲. برگزاری جشنواره هنری موسیقی، عرفانی، تئاتر، نقاشی، خوشنویسی و صنایع‌دستی. ۳. چراغانی و آذین‌بندی شهر اردبیل. ۴. دعوت از شخصیت‌های علمی، هنری و مذهبی کشورهای جهان به‌ویژه کشورهای همجوار در مراسم. ۵. اعطای جوایز علمی به مطالعات شیخ صفی‌الدین‌شناسی. ۶. اجازه به بیست میلیون علویان ترکیه و سوریه و کردهای عراق (سرسپردگان شیدای شیخ صفی‌الدین) برای برگزاری مراسم عرفانی در بقعه شیخ صفی‌الدین. ۷. تاسیس صندوق نذورات و هدایا در بقعه شیخ صفی‌الدین و شیخ کلخوران جهت تعمیرات این دو مجتمع عظیم عرفانی در دارالارشاد اردبیل. اجرای روش‌های فوق سریعا به چند دستاورد منجر می‌شود: ۱. تبدیل اردبیل به قطب بزرگ گردشگری معنوی. ۲. تقویت مطالعات علمی شیخ صفی‌الدین‌شناسی. ۳. معرفی هویت ایرانی به جوانان. ۴. آگاهی جهانیان به این نکته مهم که جوهر فرهنگ و تمدن اسلامی ایـران خشونت‌گرایی نیست؛ بلکه توحیـد الهـی، معـرفت، عشق، هنـر و فتـوت است و ایران مهـد گفت‌وگو و اعتـدال است. ۵. جذب بیشتر علویان ترکیه و در نتیجه تقویت و گسترش زیرساخت‌های توریستی اردبیل نظیر هتل و رستوران‌های بین‌المللی از طریق امکانات و سرمایه‌گذاری آنها. شهر مقدس اردبیل باید قطب فعالیت‌های مذکور باشد. همچنین باید به زودی ستاد بزرگداشت در اردبیل تاسیس شود. این فقیر نیز به عنوان سلاله و حافظ میراث عرفانی حضرت شیخ صفی‌الدین اردبیلی، مرکز تحقیقات و مطالعات شیخ صفی‌الدین اردبیلی و آکادمی مطالعات ایرانی لندن آماده همکاری با این ستاد به ریاست آیت‌الله عاملی عالم فرهیخته و امام‌جمعه اردبیل هستم.
روزنامه اعتماد
نظر شما