فرهنگ امروز/ بهمن فاطمی

دیروز زادروز کیومرث منشی‌زاده بود. شاعر و طنزپرداز ایرانی که به کاربری از مفاهیم و نشانه‌های ریاضی در شعرهایش شناخته می‌شد و از او به «شاعر ریاضی» نام می‌بردند.

من با منشی‌زاده یک بار دیدار داشتم. تابستان 91 بود و بنا بود برای پرونده‌ای که به شعر و زندگی سیدمحمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار می‌پرداخت، با او گفت‌وگو کنم. گفت‌وگویی که منشی‌زاده در آن، حکم بی‌سابقه‌ای درباره شهریار صادر می‌‎کند که آن را بر پیشانی مطلب قرار دادم و تیترش کردم. او که کارهایی پژوهشی در باب شعر حافظ هم انجام داده بود، در آن گفت‌وگو بالصراحه درآمده است که شهریار در تاریخ ادبیات ایران، بعد از حافظ مهم‌ترین غزلسرای فارسی است.

کیومرث منشی‌زاده اول بهمن ۱۳۱۷ در کرمان به دنیا آمد و حاصل عمر 79 ساله او، شعرهای متعددی است که از آنها می‌‎‌توان به کتاب‌های «سفرنامه مرد مالیخولیایی رنگ‌پریده» که یک شعر بلند است، «قرمزتر از سفید»، «ساعت سرخ در ساعت ۲۵»، ... و «گزیده اشعار» او اشاره کرد.

منشی‌زاده پس از گذراندن تحصیلات ابتدایی و دبیرستان در زادگاهش، راهی تهران شد تا وارد دانشگاه شود. به دانشکده اقتصاد دانشگاه تهران رفت و از آنجا لیسانس اقتصاد گرفت. شاید پیوند دو روحیه، یکی روحیه عاطفی برای سرودن شعر و دیگری روحیه مبتنی بر علوم دقیقه و علم ریاضی را بتوان به عنوان مهم‌ترین وجه مشخصه و برسازنده تفاوت و خاصیت منشی‌زاده در میان شاعران هم‌نسلش و حتی نسل‌های قبل و بعد از خودش برشمرد.

این شاعر کرمانی‌ بعد از طی دوره لیسانس از تحصیل دست نکشید. در ایران هم نماند و برای ادامه تحصیل چند سالی از کشورش رفت. او ایالات متحده امریکا را برای ادامه تحصیلات خود برگزید. در امریکا ریاضیات خواند و فیزیک اتمی. فارغ‌التحصیل که شد، به ایران بازگشت و به عنوان نیروی تحصیلکرده در امریکا در سازمان برنامه‌وبودجه مشغول به کار شد.

اگر بخواهیم خصلتی برای رفتارهای شعری منشی‌زاده در نظر بگیریم، طبعا باید به ذهنیت ترکیبی او که شاید بیش از هر چیز از ذهن ریاضی‌اش می‌آمد اشاره کنیم. او غالبا در شعرهایش به دنبال تعریف پروژه‌هایی بود که ایده‌ای محوری را پیش می‌برد مبتنی بر ترکیب زبان با عنصری غیرکلامی و خارج از گستره زبان و کلمات.

به‌طور مثال، در دوره‌ای – همان‌طور که اشاره شد- با باز کردن پای اعداد به حوزه شعر و ایجاد نوعی هویت زبانی برای اعدادی که ماهیتا متعلق به قلمرو ریاضیات هستند، اجراهایی مستقل و متفاوت از ترکیب نشانه‌ها و اعداد با کلمات به دست داد و «شاعر ریاضی» نام گرفت. زمانی هم رنگ‌ها را دستمایه قرار داد و پروژه‌های شعری خود را با به کارگیری رنگ‌های مختلف و هویت شعری زبانی و شعری بخشیدن به آنها پیش برد. منشی‌زاده در آن دوره شعرهایی نوشت که به «شعر رنگی» معروف شدند.

این عضو کانون نویسندگان ایران که زمانی هم در دانشگاه مونپولیه فرانسه، کرسی استادی داشت و هنرشناسی درس می‌داد، 26 فروردین 1396 بر اثر سکته مغزی در بیمارستان فیروزگر تهران از دنیا رفت.

اعتماد