فرهنگ امروز/ فاطمه امیراحمدی: دومین کنگره علوم انسانی‎اسلامی  دوشنبه 27 آبان ماه در سالن همایش‎های صدا و سیما برگزار شد. البته افتتاحیه‎ی برنامه برای مهمانان خارجی روز یکشنبه بعدازظهر برگزار شده بود. در این کنگره اساتید مهمان خارجی در حوزه علوم انسانی از کشورهای کانادا، آلمان، اندونزی، پاکستان و عمان با ارائه مقاله‎ی خود، حضور داشتند.

دومین کنگره علوم انسانی‎اسلامی در 8 حوزه‎ی مختلف علوم انسانی، در قالب کمیسیون‎های مختلف برگزار شد.

در کمیسیون «فلسفه و روش‎شناسی علوم انسانی و مدیریت تحول علوم انسانی» عبدالحسین خسروپناه با موضوع «الگوی حکمی- اجتهادی علم دینی»، مظفر اقبال از کشور کانادا با موضوع «ارتباط تقریبا از بین رفته؛ ارتباطات میان رشته‎ای علوم طبیعی و انسانی »، اسد زمان از کشور پاکستان با موضوع «رویکردی اسلامی به علوم انسانی»، مسعود آذربایجانی و سیدمحمدحسین کاظمینی با موضوع «درآمدی بر نظریه‎ی مدیریت تحول در علوم انسانی(با تاکید بر نقش محوری عوامل جامعه‎شناختی)»، حسین هریانتو از کشور اندونزی با موضوع «نقدی بر آراعلوم انسانی غربی از بین تحلیل‎های معرفت‎شناسی»، رولاند پیچ از کشور آلمان با موضوع «دکترین متافیزیک رنه گنون به عنوان پایه علوم انسانی‎اسلامی»، محمد فتحعلی‎خانی و محمدامین هنرور با موضوع «تحول در نظام تولید علم (چارچوبی برای تحلیل)»، عبدالعلی رضایی با موضوع «تبیین و ترسیم چرخه مدیریت تولید علوم انسانی‎اسلامی با تاکید بر الگوی مدیریت شبکه‎ای» و .... مقالات خود را ارائه دادند.

در کمیسیون «جامعه‎شناسی‎اسلامی» سیدسعید زاهد با موضوع «آزادی در جامعه‎ی اسلامی»، حسین بستان با موضوع «جنسیت در خانواده از دیدگاه جامعه‎شناسی‎اسلامی»، رضا نظریان و شهلا باقری با موضوع «ره‎آورد جامعه‎شناس مسلمان در تنقیح دوگانه ساختار و عاملیت: بررسی موردی سه نظریه»، محمد آقابیگی‎کلاکی با موضوع «مقایسه رئالیسم اسلامی و رئالیسم انتقادی از منظر جامعه‎شناختی» و ... به ارائه مقالات خود پرداختند.

در کمیسیون «علوم سیاسی‎اسلامی»، بهرام اخوان‎کاظمی با موضوع «تعریف، جایگاه و نقش مفهوم امنیت در دانش سیاسی‎اسلامی»، هادی آجیلی و علی اسماعیلی‎اردکانی با موضوع «درآمدی بر روش‌شناسی نظریه اسلامی در روابط بین‎الملل» و ... مقالات خود را ارائه دادند. در «کمیسیون مدیریت‎اسلامی» ولی‎ا... نقی‎پورفر با موضوع «مبانی مدیریت زمان از منظر اسلام» و ... به ارائه مقاله خود پرداختند.

در کمیسیون «فقه و حقوق اسلامی» محمدجواد ارسطا با موضوع «ظرفیت‎های نظام حقوقی اسلام در حوزه حقوق عمومی»، محمود حکمت‎نیا با موضوع «روش‎شناسی قواعد بنیادین حقوق و چگونگی توسعه آن‎ها» و ... به ارائه مقالات خود پرداختند.

در کمیسیون «اقتصاد‎اسلامی» ماسودال چودری با موضوع «کارکرد آموزشی معرفت‎شناسی توحیدی در اقتصاد اسلامی و سرمایه‎گذاری و مطالعات سیستم جهانی»، سیدحسین میرمعزی با موضوع «درآمدی بر علم اقتصاد‎اسلامی(اقتصاد برکت)»، عطاا... رفیعی‎آتانی با موضوع «تناسب "موضوع" و "روش" در نظریه‎پردازی اقتصادی (ره‎یافتی برای اقتصاد اسلامی) و ... به ارائه مقالات خود پرداختند.

و هم‎چنین در کمیسیون «هنر و معماری‎اسلامی»، کمیسیون «روان‎شناسی‎اسلامی» و کمیسیون «تعلیم و تربیت‎اسلامی» هر یک از اساتید و نخبگان به ارائه مقالات خود پرداختند.

در مراسم افتتاحیه، رضا غلامی دبیر کنگره علوم انسانی‎اسلامی گزارشی از روند کار کنگره علوم انسانی‎اسلامی ارائه داد و درباره تحولات اخیر در حوزه علوم انسانی در کشور، گفت: با وجود مهجوریت علوم انسانی در سال‎های گذشته، اما در طی سال‎های اخیر دستیابی به نسخه‎ای کارآمد از علوم انسانی‎اسلامی با استقبال زیادی مواجه شده است. و روز به روز در حال دست یافتن به بحثی رایج در جامعه است.

دبیر کنگره علوم انسانی‎اسلامی تصریح کرد؛ فراهم شدن زمینه‎ی لازم برای پاسخ‎گویی به سوالات علمی کشور و جاری شدن آن در جامعه، یکی از دغدغه‎های امروز بزرگان این امر است.

وی اظهار داشت؛ عدم کارآمدی نظریه‎های علوم انسانی حاضر، تنها در جوامع اسلامی نمود پیدا نکرده است بلکه با رویدادهایی که در کشورهای جهان در حال رخ دادن است، ناکارآمدی نظریه‎های علوم انسانی کاملا ملموس و روشن است. زیرا در جوامع غربی نیز چه در عرصه‎های علمی و چه در عرصه‎های اقتصادی و سیاسی، این نظریه‎ها پاسخ‎گوی پرسش‎ها و مسائل نیستند. و تحولاتی که در جامعه‎ی غربی در حال شدن است، نشان‎دهنده‎ی عدم کارآمدی این نظریه‎ها است. نسخه‎ای که نتیجه‎ی آن در جوامع مختلف، قابل رویت است.

رئیس مرکز پژوهش های علوم انسانیِ اسلامی صدرا درباره اختلاف نظرهای موجود در جامعه‎ی دانشگاهی کشور درباره علوم انسانی‎اسلامی، گفت: طی روشنگری‎هایی که درباره مبانی علوم انسانی‎اسلامی شده است، هنوز افرادی هستند که به مبانی آن آشنا نبوده و به بیراه می‎روند و حتا بعضا به مسائلی مضحک می‎پردازند. او افزود؛ علوم انسانی‎اسلامی در همه‎ی مسائل خود جهان‎بینی الهی دارد و با این نگاه به پاسخ‎گویی مسائل خرد و کلان جوامع می‎پردازد. او تصریح کرد؛ در واقع علوم انسانی‎اسلامی مولد جهان‎بینی الهی است.

دبیر کنگره علوم انسانی‎اسلامی در ادامه گفت: علوم انسانی‎اسلامی به دنبال پایان دادن به روش‎شناسی علوم انسانی نیست. بلکه علوم انسانی‎اسلامی علومی است که در آن روش‎شناسی در قلمروهای مختلف حضور دارد و به حل مسائل می‎پردازد. او گفت: اما در این بین سوال مهم، وزن معرفت وحی است و پرسش‎هایی که در این‎باره مطرح است.

رضا غلامی درباره‎ی علوم انسانی موجود در جوامع دانشگاهی کشور، عنوان داشت؛ علوم انسانی که در حال حاضر در دانشگاه‎ها تدریس می‎شود مربوط به جامعه‎ی ما نبوده و این علوم انسانی جاری، منجر به تقلید از غرب شده است.

غلامی اذعان کرد؛ علوم انسانی‎اسلامی از آزادی اندیشه حمایت می‎کند و به برگزاری کرسی‏های آزاداندیشی می‎پردازد. اما در جریان آزاداندیشی که به جریان افشارگری روشنفکران غربی انجامیده است، بیش‎ترین مانع‎تراشی از جانب خود روشنفکران صورت گرفته است. آن‎ها با رد مناظره در این کرسی‎های آزاداندیشی خود بر خلاف آن‏چه که ادعا دارند، حرکت می‎کنند.

دبیر کنگره علوم انسانی‎اسلامی در ادامه گفت: دومین کنگره علوم انسانی‎اسلامی با مشارکت مراکز علمی- پژوهشی بسیاری انجام شد و در این مسیر 30 دانشگاه و مرکز تحقیقاتی حوزوی همکاری داشتند. وی افزود؛ نباید انتظار داشت که این کنگره جور همه‎ی سازمان و نهادهای رسمی را بکشد.

رییس مرکز پژوهش‎های علوم انسانی‎اسلامی صدرا درباره مقالات ارسال شده به کنگره عنوان داشت؛ از بین 389 مقاله‎ای که برای کنگره ارسال شده بود با کارشناسی‎های علمی، 176 مقاله پذیرفته شد که در قالب 10 کمیسیون تخصصی در علوم انسانی دسته‎بندی شدند که مدیریت هر یک از کمیسیون‎ها با یکی از دانشگاه‎های کشور بوده است.

وی در انتها افزود؛ اتفاق علمی بزرگی که در دومین کنگره علوم انسانی‎اسلامی افتاده است؛ اهدا نخستین جایزه غیردولتی در حوزه علوم انسانی در این کنگره است که از بین 83 تن از نامزدها، 3 نفر موفق به گرفتن جایزه شده‎اند.

در ادامه‏‌ی مراسم علی لاریجانی رییس مجلس شورای اسلامی به صحبت پرداخت و گفت: علوم انسانی‎اسلامی موضوعی شعاری و زمانی نیست، بلکه مساله‎ای مستمر و ادامه‎دار است که باید با کمک افراد متخصص دنبال شود.

وی در ادامه به اهمیت علوم انسانی‎اسلامی پرداخت و گفت: در سال‎های اخیر با توجه به سخنان رهبری و تاکیدی که ایشان روی این موضوع داشته‎اند، ذهن‎ها را ترغیب به این امر کرده است.

لاریجانی در ادامه افزود؛ ما با موضوعی مواجه هستیم که دارای اراده و اختیار است؛ چه در بعد فردی و هم در بعد اجتماعی. و این ویژگی آن را متمایز از علوم ریاضی و فیزیک می‎کندکه صاحب اراده نیستند.

وی گفت: در علوم تربیتی، ما رفتار انسان را مورد بررسی قرار می‎دهیم که هم از فهم کلیات برخوردار است و هم صاحب اراده است. و این خصیصه برخورد با موضوع را مشکل‎تر از علوم ایستا می‎کند. ما در علوم سیاسی و اقتصادی با انبوهی از نظریه‎ها مواجه هستیم که ساماندهی آن را مشکل کرده است. از این رو داشتن تفکری عمیق به جایگاه انسان در حرکت جامعه در موضوع اجتماع، سیاست و اقتصاد، تاثیرگذار است.

علی لاریجانی در ادامه‎ی سخنان خود گفت: وجود تعارضات در بحث علوم انسانی، طبیعی است. تعدد آرا و نظرات، علوم انسانی را سخت‎تر از علوم دقیقه کرده است. از این رو تحول در این حوزه، همت بیش‎تری می‎طلبد.

رییس مجلس شورای اسلامی گفت: در ذات این علوم به دلیل ارتباط با انسان، طبیعی است جهان‎بینی و ارزش‎ها در موضوع مداخله داشته باشند. و اگر انسان فطرتا الهی دیده شود موضوع کاملا متفاوت با نگاهی خواهد بود که، انسان را موجودی فرصت‎طلب و منفعت‎طلب می‎انگارد. و در نتیجه نظریه‎ها در این دو نگاه، با هم اختلاف خواهند داشت.

لاریجانی گفت: این‎که در موضوع علوم انسانی باید تامل جدی در مقوله انسان داشته باشیم و نیز با توجه به جهان‎بینی‎الهی موضوع را بیش‎تر بشکافیم و تامل کنیم، ستوده است. اما باید بدانیم این حساسیت در حوزه علوم انسانی در طول تاریخ همواره وجود داشته است و حساسیت متفکران بسیاری را برانگیخته است. وی در ادامه افزود؛ حتا آثار قدما فلاسفه، مثل ارسطو این موضوع قابل رویت است. او علوم را به سه گروه علوم نظری، علوم علمی و علوم تولید مثل فن و هنر طبقه‎بندی می‎کند. علوم نظری مثل اجتماعات و اخلاقیات وجه متمایزی دارند که توجه تام او را در بخش سیاست می‎بینید. و حساسیت وی به این مسائل در آثارش کاملا مشخص است. او گفت: لذا دغدغه فکری این مساله از دیرباز بوده است.

علی لاریجانی در ادامه عنوان داشت؛ از دکارت تا کانت، حدفاصل آن‌ها افرادی مثل جان لاک، هیوم و دیگران هستند که همه در این زمینه آرای مهمی داشته‎اند که بعدها سر سلسله تغییرات مهم شده است. به طور مثال اسپینوزا روی دموکراسی، در حکومت بر مردم تاکید دارد. یا جان لاک روی آزادی و برابری انسان، پایه بحث خود را قرار داد. کانت از خواب جذمیت بیدار شد؛ و چه در علوم دقیقه و هم در عقل عملی موضوع آزادی مبنای اصلی در تئوری او شد. در حالی که تحقق آن را نیز، غایت تاریخ می‎دانست. هم‎چنان‎که اگوست کنت در بحث علوم‎انسانی و جامعه‎شناسی بحث را در ادامه روشن‎تر کرد.

وی اضافه کرد؛ البته استقلال کانت با استقلال ما در مکتب اسلامی تفاوت جدی دارد.

رییس مجلس شورای اسلامی در ادامه گفت: در این زمینه در عصر جدید، غرب نظرات تقریبا سازمان یافته‎ای دارند که به‎طور مثال می‎توان به آرای دیلتای اشاره کرد.

او بیان داشت؛ از 3 منظر منطق، روش و هدف وضعیت علوم انسانی از سایر علوم متفاوت می‎شود. یعنی در این 3 منظر علوم انسانی از علوم دیگر جدا می‎گردد که بنای آن‎ها به پایه زیستی انسان برمی‎گردد.

لاریجانی در مورد نقادان مدرنیته به آرای هایدگر اشاره کرد و گفت: در بین منتقدان مدرنیته، آرای متفکری چون هایدگر عام‎تر از علوم انسانی است که به کلیت تکنولوژی برمی‎گردد. هایدگر در مورد تکنولوژی معتقد است تکنولوژی حاصل فرهنگ و ارزش‎ها است. به همین دلیل به نقد آرایی می‌پردازد که معتقدند یک فرهنگ خاص حاکم است.

رییس قوه مقننه در ادامه گفت: توجه به علوم انسانی‎اسلامی و دغدغه‎ی آن در بین متفکران، منحصر به ما نیست. ممکن است مبنای فکری با هم متفاوت باشد ولی در همه دوره‎ها این دغدغه وجود داشته است.او اظهار داشت؛ منتها حساسیت در ما بیش‎تر است زیرا لفظ اسلامی دارد. ما به سادگی نمی‎توانیم یک پسوند را در پشت هر علمی قرار دهیم و آن را به‎کار ببریم. وقتی کلمه اسلامی می‎آید نوعی کمال در آن نهفته است که باید به طور جدی به آن پرداخت. و در نسبتی که ما بین این علوم برقرار می‎کنیم باید دقت کافی داشته باشیم.

هم‎چنین وی درباره مواجه علوم با یکدیگر اظهار داشت؛ در این‏جا می‎خواهم به 3 نکته اشاره کنم؛ اول این‎که مواجه علوم حتمی است و نمی‎توانیم از آن جلوگیری کنیم. فقط باید توجه کنیم و این به معنای پرهیز از بحث نیست.

نکته دوم در سنت ما توصیه نمی‎کند در اخذ علم پرهیز داشته باشیم. بلکه معنی آن این است که مسلمانان باید به ترقی علم حساس باشند؛ این‎که چه‎گونه اخذ می‎کنیم و چه‎گونه هضم می‎کنیم، نکته‎ی مهمی است.

وی درباره‏‎ی اخذ علوم گفت: چه‎گونه اخذ شدن، روش دارد که در این باره باید به روش‎های متفکران توجه کرد. اگر به کار فیلسوفان توجه کنیم مثلا ابن‎سینا فلسفه را از یونان و افلاطون گرفته است. اما کتابش عینا کتاب افلاطون نیست. علم‎النفس او با علم‎النفس افلاطون کاملا متفاوت است. پس ابن‎سینا دستگاه فلسفه اخذ کرده است اما با تفکر دینی آن را به تئوری جدید اسلامی تبدیل کرده است؛ که هر کس توانایی کار را ندارد. در علوم دیگر هم همین‏طور است مثلا ریاضیات ابن سینا متکثر از ریاضیات یونانی است. یعنی در اخذ فکر علمی از دیگران هیچ محدودیتی قائل نبودند، تلاش بود علوم را اخذ کنند. اما متناسب‎سازی آن علم و علوم با کمال بخشی آن همراه بود.

نکته سومی که باید به آن اشاره کنم؛ مبنایی است که در حکومت اسلامی ما وجود دارد. و آن اخذ علم نافع است. علمی که برای جامعه‎اسلامی نفع داشته باشد. به تعبیر شهید مطهری، ما نباید حصری در علوم داشته باشیم، باید علوم را اخذ کنیم اما باید توجه داشته باشیم؛ در طلب علوم نافع برای جامعه باشیم.

لاریجانی گفت: مطهری از به کار بردن لفظ اسلامی و این پسوند پرهیز داشت. و ما نیز نباید بی‎جهت تقسیم‎بندی این‏چنینی داشته باشیم. توجه داشته باشیم که به جای این پسوندها باید محتوا غنی شود.

علی لاریجانی در استفاده از کلمه اسلامی گفت: به طور طبیعی وقتی موضوع اسلامیت را مطرح می‎کنیم یک نوع کمال را در آن می‎بینیم. کسانی که در فلسفه کار کرده‎اند - بیش‎ترین زمینه‎ای که ما ممارست داشته‎ایم- مثلا مکتب مشایی و اشراقی داریم و کم‎تر مکتب اسلامی به کار برده می‎شد که ملاحظه‎ای در کار آن است. زیرا اخذ واژه‎ی اسلامی برای فلسفه، باید با یک مسامحه‎ای همراه باشد. زیرا قرار است با استفاده از مبانی دینی، یک فلسفه‎ی دینی را شکل بدهیم.

وی گفت: این موضوع در سایر علوم انسانی هم باید مورد توجه قرار گیرد. جامعه شناسی‎اسلامی ترسیم می‎کنیم که تمام حقایق اسلامی را در آن شکل دهید؛ این نگاه درستی نیست. بلکه باید نظام‎هایی داشته باشیم که هر نظام، بخشی از آن را پوشش بدهد. یک تئوری برهانی کاملا اسلامی نیست. لذا باید با مسامحه به آن توجه کرد. قدما این مسامحه را داشتند و بر اساس مبانی دینی تکامل می‎بخشیدند که مسیر خوبی برای آینده است و می‏تواند الگوی راه برای ما باشد.

وی در ادامه گفت: دو موضوع در علوم انسانی‎اسلامی وجود دارد که در رشد مسائل اسلامی باید مورد توجه قرار بگیرد. یکی فطریات در انسان است که مطهری آن را به عنوان مساله اصلی برای انسان‌‎شناسی برشمردند.

و یکی از پایه‎های بحث‎های ما در علوم انسانی‎اسلامی توجه به فطریات و فطرت بشری است که رکن مهمی است. البته تلقی ما از انسان، این‏که او چه چیزی است، نیز مهم است. اما تحول بنیادین موضوع فطرت است که باید بیش‎تر روی آن کار کنیم.

وی در ادامه افزود؛ موضوع دوم که نیز مهم است، بحث عدالت است. اکثر کتب قدما در فلسفه سیاست موضوع اصلی خود را عدالت قرار داده‎اند. عدالت یعنی همان آزادی و برابری. کسانی بودند که روی فلسفه اسلامی به جای عدالت، آزادی و برابری استفاده کرده‎اند که این بدون علت نیست. اگر ما موضوع عدالت را بشکافیم به آزادی می‎رسیم. و اگر به ریشه بحث عدالت بپردازیم تمام این چیزها در آن محقق می‎شود.

او در معنای عدالت ادامه داد؛ معنای اولیه عدالت یعنی زمینه‎ی فکری بالقوه، چه در رفتار فردی و چه در حوزه اجتماعی، که تبدیل به فعل می‎شود. وی گفت: باید حرکت وجود داشته باشد تا فعلیت صورت بگیرد و رشد به وجود آید. و نیز آزادی و رقابت در درون عدالت وجود دارد.

انسان بالقوه در کنار مادیت‎گرایی و منفعت‎طلبی، معنویت‎خواه و حق‏طلب نیز است. فطرت و تلقی ما از عدالت دو نکته‎ی مهم در بحث علوم انسانی است که خمیرمایه‎ی علوم انسانی‎اسلامی است.

علی لاریجانی به نظام‎سازی و روش‎های تطبیقی پرداخت و گفت: دو روش برای سازماندهی در جامعه مهم است. اول بحث نظام‎سازی است. برای علوم انسانی تاملات فکری عمیقی نیاز دارد که هر کسی به سادگی نمی‎تواند نظام‎سازی کند. و در مبنای علوم، هر کسی نمی‎تواند صحبت کند.کسانی می‎توانند در این‎باره سخن داشته باشند و نظام‎سازی کنند که برجسته در آن علوم باشند. کار عمیق احتیاج است.

وی ادامه داد؛ روش دیگر بحث‎های تطبیقی است که می‎تواند علم ما را توان‎مند سازد که بعد به نظام‎مندی نیز برسیم. از این رو لازم است مطالعات تطبیقی را جدی‎تر بگیریم. وقتی در این مسیر فربه شدیم آن‎گاه به سمت نظام‎سازی برویم. زیرا مطالعات تطبیقی مثل آجرهایی هستند که می‎توانند نظامی را شکل بدهند.

علی لاریجانی در انتها گفت: علم باید جهانی صورت بگیرد تا تاملات ما جهانی شود. باید در مجرای علمی جهانی باشد که تفکرات دیگر هم وارد شود. و این باعث بارور شدن مباحث خواهد شد. پس باید در نظر داشته باشیم دغدغه‎ی علوم انسانی تنها در جامعه‎ی ما مطرح نیست؛ تفاوت این است که برای ما دغدغه اسلامی است. ساختن این نظام‎ها ساده نیستند. باید تحمل و حوصله داشت، ممارست کرد و زمان طولانی لازم دارد تا فکر نشت پیدا کند.

برخی از حواشی کنگره:

- اما از میان افراد غایب قایل به علوم انسانی اسلامی و منتقدین علوم انسانی غربی که می‌توانستند در این کنگره حضور داشته باشند، می‌توان به افراد ذیل اشاره کرد:

خسرو باقری، سعید زیباکلام، مهدی میرباقری، حمید پارسانیا، حسین سوزنچی، حسین کچویان، مظفرنامدار، علی‌اکبر صادقی رشاد، ابراهیم فیاض، عادل پیغامی، محسن مهاجرنیا، حسین کلباسی اشتری، احمد واعظی، محمد فنایی اشکوری و... اشاره داشت.

- از میان چهره‌های شاخص حاضر در این کنگره می‌توان به عبدالحسین خسروپناه، علیرضا پیروزمند، عبدالعلی رضایی، حسین میرمعزی، حسین بستان، سعید زاهد، بهرام اخوان کاظمی، علی مصباح یزدی، ولی‌اله نقی‌پورفر، محمود حکمت‌نیا، محمدجواد ارسطا، مسعود آذربایجانی و... اشاره داشت.

- در حاشیه‎ی مراسم طی گفت‎وگویی که فرهنگ امروز با مهمانان خارجی درباره کیفیت و تاثیر این‎گونه همایش‎ها و نشست‎های علمی در جوامع اسلامی داشت، مهمانان به نکاتی اشاره کردند که لازم است مسئولین این امور به آن توجه بیش‎تری داشته باشند. این مهمانان از بی‎نظمی و عدم مدیریت زمانی برنامه‎ها گلایه‎مند بودند و گفتند: ارائه مقالات به قدری بی‎نظم و بی‎برنامه بود که باعث گیجی و به هم ریختگی ذهنی ما شد. به طور مثال مقاله‎ای که زمان تعیین شده‎ی آن 20 دقیقه بود در 40 دقیقه ادامه پیدا کرد و خود به خود برنامه‎های بعدی را نیز به هم می‎‏ریخت. آن‎ها در پاسخ به این پرسش که محتوای مقالات ارائه شده را چه‎گونه دیدید، عنوان داشتند؛ سیستم ترجمه‎ی کنگره بسیار نامناسب و بی‎کیفیت بود که ما از مقالات چیزی دستگیرمان نشد.

- ضعف مترجم و نابلدی او در ترجمه کاملا محسوس بود. زیرا به جای شنیدن ترجمه صحبت‎های کسانی که در حال ارائه مقاله بودند، صدای گفت‎وگوی افراد در اتاق ترجمه که با یکدیگر صحبت می‎کردند که این صحبت ناشی از پریشانی و بهم ریختگی آن‎ها در ترجمه بود کاملا از داخل گوشی‎ها شنیده می‎شد و هم‎چنین پارازیت صوتی که صدای زنگ موبایل‎های افراد در اتاق ترجمه مشکلی بود به مشکلات صوتی دیگر اضافه شده بود.