به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از مهر؛ سی و سومین گردهمایی مشترک مدیران‌ کل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و کارشناسان ایستگاه مطالعه صبح دیروز چهارشنبه ۲۰ آذر با حضور محمدحسین نوش‌آبادی، معاون حقوقی، پارلمانی و امور استان‌های وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی، منصور واعظی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور و مدیران این نهاد در محل هتل انقلاب در تهران برگزار شد.

منصور واعظی دبیرکل نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور در این همایش گزارشی از وضعیت ایستگاه‌های مطالعه که در سال‌های اخیر در کشور راه‌اندازی شده است، ارائه کرد. شرح مبسوط این گزارش از این قرار است:

اهداف طرح ایستگاه‌های مطالعه چه بود؟

افزایش سطح تماس مردم و كتاب، دسترسی سریع و آسان به منابع اطلاعاتی مفید، ارتقای سطح مطالعه و ترویج امر كتابخوانی، هدایت افكار عمومی و جریان‌سازی فكری، ترویج مطالعه مفید، موثر و كاربردی و افزایش گرایش شهروندان به استفاده مفید از وقت و هدف کمی طرح، اهداف طرح ایستگاه‌های مطالعه و افزایش یک جلد به میانگین تعداد کتابی که ایرانیان در یک سال مطالعه می‌کنند، اعلام شده است.

نمونه‎هایی از طرح‎های اولیه سازه ایستگاه مطالعه

برای اجرای این طرح ابتدا بسیاری از طرح‌های گذشته (داخلی و خارجی) و نقاط قوت و ضعف آنها مورد توجه قرار گرفت و همچنین ابعاد مختلف طرح در چند جلسه شورای برنامه‌ریزی نهاد کتابخانه‌های عمومی بررسی و ارزیابی و پس از اصلاحات و اخذ نظرات صاحبنظران مختلف و کارشناسان، مراحل اجرایی طرح دنبال شد.

طرح‌های مشابه اجراشده در گذشته

۱ـ سبد كتابشهر (شهرداری تهران)، ۲ـ كتاب مترو، ۳ـ چیترا (خرید کتاب در مبدا، پرداخت هزینه کتاب در مقصد به شرط بازگشت كتاب)، ۴ـ كتاب مسافر (گردش کتاب در بین افراد مختلف)، ۵ـ پیک مهر (وزارت کشور) و ۶ـ کتابخانه‌های باز (وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی).

یکی از اقدامات اساسی در این طرح که از ابتدای ارائه طرح ایستگاه‌ها مورد توجه ویژه قرار گرفته، بحث طراحی سازه بوده است که بیشترین زمان را نیز به خود اختصاص داد. به این منظور طرح‌های مختلف مورد بررسی قرار گرفت و در نهایت یك مدل مناسب استخراج شد. از مشخصات سازه نهایی می‌توان به این موارد اشاره کرد: طراحی ساده، زیبا و متناسب با اهداف طرح، دارا بودن فضای مناسب جهت بازگشت کتاب، دارا بودن فضای مناسب جهت معرفی کتب هر دوره در طرفین سازه و مكانیزم خشابی برای برداشتن كتاب‌ها كه باعث سهولت برداشت كتاب توسط مخاطبان می‌شود.

نیروی انسانی لازم برای ایستگاه‌های مطالعه چگونه تامین شد؟

در آزمون استخدامی سال ۱۳۹۰ نهاد كتابخانه‌های عمومی كشور برای استان‌های كشور پست كارشناس مطالعه پیش‌بینی شد كه اكثر پذیرفته‌شدگان برای این پست در ادارات كل استانی به‌كارگیری شدند. با جذب این افراد اجرای طرح در سراسر کشور بصورت یکپارچه و با استانداردی قابل قبول اجرا می‌شود.

برای كتاب‌های بزرگسالان و نوجوانان، قطع رقعی و كودكان خشتی در نظر گرفته شده است. خرید كتاب از مولفان در دستور كار قرار گرفت. خرید كتاب از ناشران با توجه به قیمت مد نظر نهاد موفقیت زیادی در بر نداشته است. تولید كتاب و احیای كتاب‌های خوبی كه سال‌هاست تجدید چاپ نشده‌اند در دستور كار قرار گرفت.

نحوه تعیین موضوعات و منابع ایستگاه مطالعه

پس از برگزاری جلسات متعدد، اعضای کارگروه ویژه موضوعات زیر را به دلیل اجرای تهیه منابع تصویب كردند كه ۱۵ عنوان (۹ عنوان مخاطب محور و ۶ عنوان موضوع محور) مشخص شد.

چاپ كتاب‌های مورد نیاز این طرح در تیراژهایی از ۱۰۰ هزار تا ۲۲۰ هزار نسخه (با توجه به بازخورد میزان استقبال از عناوین مختلف) توسط موسسه انتشارات كتاب نشر وابسته به نهاد، هم اکنون در حال انجام است.

تاكنون و در پنج مرحله، ۷۵ عنوان كتاب در تیراژ  «۱۱ میلیون و ۲۳۰ هزار نسخه» با موضوعات مختلف و برای گروه‌های مختلف سنی چاپ و در سراسر كشور توزیع شده است كه در چهار فاز اجرا شده ۶۰ عنوان در اختیار عموم مردم قرار گرفته است و از ابتدای دی ماه و با شروع فاز پنجم ۱۵ عنوان دیگر نیز در ایستگاه‌های مطالعه قرار داده می‌شوند.

تبلیغات طرح ایستگاه‌های مطالعه چگونه بوده است؟

ساخت سه تیزر تلویزیونی و پخش آن در شبكه‌های استانی صدا و سیما و شبكه سراسری، طراحی سه پوستر معرفی كتاب‌های فازهای مختلف برای نصب در جنب سازه، سه پوستر این چند كتاب جهت معرفی كامل كتاب‌های طرح و توزیع آن در مراكز فرهنگی و كتابخانه‌ها، سه بروشور معرفی طرح و توزیع در نمایشگاه‌های مختلف كتاب، پوشش رسانه‌ای رونمایی از سازه ایستگاه، شروع طرح، در ابتدای شروع هر فاز و ... از اقدامات انجام شده در این خصوص بوده است.

تاكنون چهار دوره مسابقه كتابخوانی از كتاب‌های فازهای اول تا چهارم از طریق شبكه كتابخوانان حرفه‌ای (www.booki.ir) انجام شده كه در این مسابقات بیش از ۱۴۷ هزار نفر شركت کرده‌اند.

طرح ایستگاه مطالعه کی و چگونه شروع شد؟

طرح ملی ایستگاه مطالعه در ۱۶ بهمن ۱۳۹۱ با تعداد ۱۴۰ ایستگاه افتتاح و راه‌اندازی شد. تاكنون در فاز چهارم ۵۰۰ ایستگاه به چرخه وارد شده و مقدمات اجرای فاز پنجم طرح با استقرار ۱۰۰ سازه دیگر محقق شده است.

در روند اجرای طرح ملی ایستگاه مطالعه سعی شده است برای استقرار ایستگاه‌های مطالعه اماكن عمومی پرتردد انتخاب و تأیید شوند كه طی ۴ فاز اجرا شده تا كنون در ۱۳ نوع مكان عمومی از قبیل بیمارستان‌ها، بانك، پایانه‌های اتوبوس بین شهری، فرودگاه‌ها، راه‌ آهن، استانداری، فرمانداری و شهرداری‌ها، ادارات پست، ثبت احوال و تأمین اجتماعی، ادارات آموزش و پرورش، مجتمع‌های قضایی و ... سازه‌های ایستگاه مطالعه مستقر شده‌اند.

به طور متوسط در هر ایستگاه در هر روز ۱۲۸ كتاب مورد استفاده قرار می‌گیرد، ۸۶ كتاب به امانت می‌رود و ۴۲ كتاب برگشت داده می‌شود که درصد کتب برگشت داده شده هم اینگونه است: استان‌های قم و كرمان با ۷۲ درصد بیشترین و استان‌های خوزستان و سیستان و بلوچستان با ۸ و ۷ درصد كمترین درصد برگشت را داشته‌اند. میانگین بازگشت كتاب در كشور هم ۳۳ درصد بوده است.

همچنین طبق آمار به دست آمده میانگین استفاده از كتب در ایستگاه‌های مطالعه تقریباً دو برابر میانگین استفاده در كتابخانه‌های نهادی و كل كتابخانه‌ها است كه نمودار آن در صفحه آتی آمده است. مطابق این آمار میانگین تعداد كتاب استفاده شده در ایستگاه‌های مطالعه ۱۲۸ كتاب، در كتابخانه‌های نهادی ۶۸ كتاب و در سایر كتابخانه‌ها ۵۷ كتاب است.

اقدامات و پیش‌بینی‌های صورت گرفته برای تداوم طرح هم از این قرار بوده است: اتمام استقرار ۱۰۰۰ سازه ایستگاه مطالعه در مکان‌های عمومی تا پایان سال جاری، پیش‌بینی ساخت و استقرار ۱۰۰۰ سازه جدید ایستگاه مطالعه در سال ۹۳، پیش بینی چاپ ۸ دوره از منابع طرح در سال آینده، طراحی و ساخت مدل‌های جدید سازه ایستگاه مطالعه، گسترش شبکه توزیع ایستگاه‌ها در سراسر کشور و اضافه کردن شهرهایی با جمعیت بیش از ۲۵ هزار نفر در شبکه توزیع، استفاده از ظرفیت خیرین کتابخانه ساز در گسترش و تامین منابع چاپ كتاب‌های طرح و استفاده از روش‌های نوین تبلیغاتی در معرفی و آشنایی عمومی با عملكرد طرح.

مقایسه میزان استفاده کتب در ایستگاه مطالعه و کتابخانه‌های عمومی

کارشناسان اداره ایستگاه مطالعه ستاد تهران به منظور تایید جانمایی و بازدید از روند اجرای طرح در استان‌ها طی سه دوره بازدید و حدود ۸۰ ماموریت از مكان‌های استقرار و ایستگاه‌های مطالعه سراسر كشور بازدید به عمل آورده‌اند که نقاط قوت و ضعف مشاهده شده در استان‌ها هم به شرح زیر است:

معضلات اجرای طرح ایستگاه مطالعه در استان‌ها چیست؟

بُعد تبلیغات: توجه به تبلیغات منطقه‌ای، محلی و محیطی طرح به افزایش موفقیت طرح، كمك قابل توجهی خواهد کرد كه در برخی از استان‌ها نیازمند همت و پیگیری بیشتری است. شبكه‌های تلویزیونی استانی آمادگی همكاری در این خصوص را دارند كه در صورت پیگیری با استفاده از تیزرهای ارسالی می‌توان استفاده بیشتری از این ظرفیت کرد. لازم به ذكر است چند تیزر جدید هم در حال تهیه و ارسال است. توجه به ظرفیت نشریات و رسانه‌های مجازی و چاپی محلی به صورت خبر، گزارش، آگهی و ارسال تبلیغات ضرورت دارد. حضور فعال و موثر كارشناسان فرهنگی و روابط عمومی در جهت تبلیغ و معرفی طرح ضروری است.

همکاری ضعیف روسای ادارات شهرستان‌ها در اجرای طرح: با توجه به گسترگی و روند رو به رشد ایستگاه‌ها ضروری است با تذكرات لازم به رؤسای ادارات شهرستانها روند اجرای طرح را پیگیری کرد. لازم است همه همكاران ستاد استان نسبت به طرح احساس وظیفه داشته و در اجرای و نظارت بر اجرای صحیح همكاری کنند. لزوم پشتیبانی مالی و تداركاتی از كارشناس ایستگاه مطالعه استان در جهت اجرای موفق طرح. تهیه وسیله نقلیه جهت سركشی مستمر ایستگاه‌ها و یا اختصاص هزینه‌ای كافی در این خصوص از جمله این موارد است.

کم توجهی به جلب مشارکت سایر دستگاه‌ها: عدم جذب مشاركت مالی و امكانات پشتیبانی از دستگاه‌های میزبان سازه‌های ایستگاه پیش بینی نكردن انبار لازم در ستاد استان و اماكن استقرار سازه‌های ایستگاه. از امكانات تبلیغی و فضاهای مناسب دستگاه‌ها برای معرفی بیشتر طرح استفاده شود.

این گزارش در حالی مطرح می‌شود که مسئولان نهاد کتابخانه‌های عمومی کشور، سرانه مطالعه را در سال ۹۰، ۷۸ دقیقه و در سال ۱۳۹۱ ـ که طرح ایستگاه‌های مطالعه اجرا شد ـ ۷۵ دقیقه و ۳۴ ثانیه اعلام کرده‌اند.