به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از رسانیوز؛ کتاب الحقائق فی محاسن الاخلاق، در سال ۱۰۹۰هجری قمری در سن ۸۳ سالگی مؤلف به رشته تحریر در آمده و بنابر نظر مشهور آخرین کتاب مرحوم فیض است، در حقیقت این کتاب ما حصل بیش از نیم قرن سیر و سلوک عارف و عالمی کبیر همچون فیض کاشانی است که تألیف و تصنیف حدود ۲۰۰ کتاب را در کارنامه خود دارد.
نویسنده این کتاب را از «مقدمه و شش گفتار: به منزله اصول، رذایل اخلاق و تهذیب و پاکسازی آن، مذمت دنیا و فریفته‌شدن به آن، اخلاق نیکو و به دست‌آوردن آن، عبادات و اسرار آن و سایر اعمال نیک» گردآوری کرده است.
در مقدمه آمده است: «این کتاب را حقایق نامیدم و آن را بر اساس شش گفتار ترتیب بخشیدم که در هر گفتار، چند باب و در هر باب چند فصل است و تأیید هر کس از سوی خداست.»
گفتار اول که به منزله اصول است و دارای سه باب: «دانش، عقاید و معرفت نفس» است، گفتار دوم رذایل اخلاق و تهذیب و پاکسازی آن نام دارد و در آن چهار باب: «معنای اخلاق و پاکسازی آن، آن چه منجر به رذایل اخلاق می‌شود، خشم و کینه و حسد، ریا؛ کبر و عجب و درمان آن» جای دارد و گفتار سوم که نام آن مذمت دنیا و فریفته‌شدن به آن است شامل ۵ باب «شناخت دنیا و آخرت، آنچه در مذمت دنیا وارد شده است، مذمت ثروت‌دوستی، در مذمت مقام‌دوستی و مذمت غرور» می شود.
در این کتاب در رابطه با راه فهم عقاید می‌خوانیم: «بدان که مردم در فهم عقاید و پذیرش آن طبقات و جایگاه‌های متفاوت دارند و در یک حد نیستند. و خداوند بندگانش را به میزان عقل و فهم و توانایی که به ایشان عطا کرده مکلف گردانده است. امام باقر علیه‌السلام می‌فرماید: همانا مؤمنان در جایگاه‌هایی هستند. برخی بر جایگاه اولند و برخی بر جایگاه دوم و برخی بر جایگاه سوم و چهارم و پنجم و ششم و هفتم. پس اگر بر کسی که در جایگاه یک است دو را تحمیل کنی، تاب آن را نمی‌آورد و اگر بر کسی که در جایگاه دو است سه را تحمیل کنی توانایی آن را ندارد.»
نویسنده در رابطه با درمان خشم نوشته است: «ثابت شد که درمان هر بیماری با از میان بردن اسباب آن و ریشه‌کنی ماده آن است. اسباب برانگیزاننده خشم: کبر و عجب و فخرفروشی و شوخی و استهزاء و خواری و عیب‌جویی و جدال و مخالفت و نیرنگ و حرص فراوان بر مال و مقام است که تمامی آن از نظر شرع اخلاقی پست و مذمت شده است و با باقی ماندن این اسباب، از خشم رهایی جسته نمی‌شود. پس می‌بایست با ضدش آن را ریشه‌کن کرد. سزاوار است که کبر با تواضع و عجب با شناخت نفس و فخرفروشی با شناخت این که آن صفت از رذایل است و فخر انسان به داشتن فضایل می‌باشد میرانده شود.»
در گفتار چهارم با عنوان «اخلاق نیکو و به دست‌آوردن آن» شش باب: «فضیلت صبر، رضا و راه به دست آوردن آن، بیم و امید، محبت و انس، یقین و توکل و راستی و ادای امانت» قرار دارد، در گفتار پنجم که «عبادات و اسرار آن» نام دارد، هفت باب: «پاکی و نظافت، نماز و ذکر، تلاوت قرآن، زکات و معروف، روزه و حج و زیارت مشاهد مشرفه» و در گفتار ششم با نام «سایر اعمال نیک» پنج باب: «محاسبه و مراقبه، تفکر و تدبر، یاد مرگ و کوتاهی آرزو، برادری و دوستی» که هر یک از این بابها دارای فصول مختلفی هستند، مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
محبت پس از معرفت و ادراک نیز در این کتاب مورد بحث و بررسی قرار گرفته است و مؤلف در این‌باره نوشته است: «بدان که محبت عبارتست از میل به شیء لذت‌بخش که پس از معرفت به آن شیء و ادراک آن با حواس یا با قلب حاصل می‌شود و هر قدر معرفت به آن شیء قوی‌تر و لذت شدیدتر و بیشتر باشد، محبت قوی‌تر است و بصیرت باطنی قوی‌تر از بصیرت ظاهری است و قلب ادراکی قوی‌تر از چشم دارد و زیبایی معانی که با عقل درک می‌شود بزرگتر از زیبایی صورت‌های آشکار شده بر دیدگان است، پس ناگزیر لذت دل‌ها به سبب آنچه از امور شریف الهی درک می‌کنند والاتر از آن است که حواس آن را درک کند و کامل‌تر و رساتر است پس میل طبیعت سالم و عقل صحیح به سوی آن قوی‌تر است.
قابل ذکر است، کتاب حقایق ترجمه الحقائق فی محاسن الاخلاق تألیف فیض کاشانی با ترجمه حمیدرضا صادقی به همت انتشارات آیت اشراق در ۴۹۹ صفحه با شمارگان ۱۰۰۰ جلد و به قیمت ۱۸۵۰۰ تومان منتشر شده است.
نظر شما