نگاه انتقادی نعمت‌الله فاضلی به وضعیت خواندن در ایران؛

نفس‌تنگی فرهنگی در جامعۀ ناخوانای معاصر

رسانۀ عقل مدرن نوعی رسانۀ ارتباطی مکتوب است. عقل مدرن، عقل خوانا و نویساست؛ ازاین‌رو، خواندن و نوشتن ارزشی بیش از تکنیک و مهارت در فرهنگ مدرن دارد. انسان عاقل در فرهنگ مدرن کسی است که می‌خواند و می‌نویسد؛ ازاین‌رو، خواندن و نوشتن که به آن سواد می‌گویند از مؤلفه‌های ساختاری انسان و جامعۀ مدرن است.

گزارشی از نشست نقد و بررسی کارنامه مجله فرهنگ امروز در پژوهشگاه علوم انسانی(۳)؛

مناسبات علوم اجتماعی با ژورنالیسم

آن دسته از همکاران دانشگاهی که برچسب سطحی بودن به ژورنالیسم می‌زنند، به دلیل ضعف‌های علمی و شناختی آن‌ها از حوزۀ علوم اجتماعی و انسانی است؛ آن‌ها تاریخ علوم اجتماعی را نمی‌شناسند، آن‌ها به این وقوف ندارند که همۀ نظریه‌پردازان، فعالان حوزۀ عمومی بودند و در واقع بخشی از اعتبار نظریه‌ها برخاسته از میزان مؤثر بودن آن نظریه بر تحولش در حوزۀ عمومی است نه صرفاً بر اساس آن چیزی که در حوزۀ آکادمیک پذیرفته شده یا نشده است.

گزارشی از نشست نقد و بررسی کارنامه مجله فرهنگ امروز در پژوهشگاه علوم انسانی(۲)؛

تأملات روزنامه‌نگاران از جنس تنزل دادن شناخت نیست

در هر مرحله‌ای روزنامه‌نگار سعی می‌کند در آن وضعیت زمانی حداکثر شناخت را بدهد. بنابراین، تأملات روزنامه‌نگاران از جنس تنزل دادن شناخت و رقیق کردن شناخت نیست، بلکه روایتی از شناخت است که یکی از تعهدات آن ضرب‌الاجل است و این تفاوت ما با دانشمندان است.

گزارشی از نشست نقد و بررسی کارنامه مجله فرهنگ امروز در پژوهشگاه علوم انسانی(۱)؛

خروج علم از آکادمی

مجلۀ فرهنگ امروز از مجلاتی است که در حوزۀ علوم انسانی کار می‌کند و می‌خواهد دانش علوم انسانی را به عرصۀ عمومی ببرد و محملی برای ترویج علوم انسانی باشد. اصولاً در برخورد با این جنس از ژورنالیسم می‌باید چند پرسش را مطرح کرد. جواب دادن به این پرسش‌ها شاید تعیین کند که مجلۀ فرهنگ امروز چه مقداری در کنار مجلات دیگر مثل مهرنامه و اندیشه پویا توانسته است اندیشۀ علوم انسانی را به درون جامعه ببرند و بین ما و فیزیکالیسم فاصله بیندازند.

نگاه انتقادی نعمت‌الله فاضلی به وضعیت نشر علوم انسانی؛

تالیف کتاب برای کسب امتیازات اجتماعی

یکی از انسان شناسان کلاسیک به نام آلفرد کروبر، در حدود سال ١٩٤٠ کتابی با عنوان «ترتیبات فرهنگ» نوشته و در آن، تمام حوزه‌های هنری، ادبی و علمی کشورهای مختلفی را مطالعه می‌کند تا نشان دهد که خلاقیت در دوره‌های مختلف تاریخ چگونه اتفاق افتاده است و یکی از اصلی‌ترین گزاره‌هایی که به آن می‌رسد این است که خلاقیت به نبوغ و فرد وابسته نیست بلکه به ترتیبات فرهنگ در جامعه بستگی دارد. بهبود محتوای کتاب تابع ظرفیت‌های خلاقه جمعی تاریخی ما در لحظه اکنون است. واقعیت این است که در ظرفیت اکنون ما، خلاقیت ما همین قدر است. همان طور که در دوره‌هایی از تاریخ که دوران طلایی تمدن ایران اسلامی و دوره شکوفایی خلاقیت‌های بزرگ بوده، ترتیبات فرهنگ به گونه‌ای است که به خلاقیت میدان می‌داد.

نقدی بر کتاب تجربه تجدّد نعمت الله فاضلی(۳)؛

حذف سنت در تجدد

کتاب تجربه تجدد خیلی چیزهایی که در غرب موجود است، دیده ولی موضوع اصلی خود؛ یعنی جامعه ایرانی را به طور کلی ندیده است. مطالعه مردم انگارانه وی از جامعه ایرانی به جز موارد تجربه زیسته خویش کاملاً کتابخانه‌ای و غیرعینی است. سنت‌های اصیل ایرانی که قرار است یکی از مؤلفه‌های تجدد ایرانی در تلفیق با تجدد غربی باشد، جز حذف شده‌های اصلی روایت فاضلی است.سنت ایرانی در همه جای کتاب به مثابه امری دست و پاگیر، مزاحم و معارضه‌جو با تجدد غربی دیده شده است و در همه‌جا سنت ایرانی بوده است که باید به نفع میهمان ناخوانده جدید یعنی تجدد غربی، کنار گذاشته شود.

نقدی بر کتاب تجربه تجدّد نعمت الله فاضلی(۲)؛

مواجهه با یک متن ایدئولوژیک

دیدیم که تمام تلاش وی صرف این هدف بود که میان مدرن بودن و گرایش به رفتار غیرعقلانی فالگیری، هیچ ناسازگاری وجود ندارد. به عقیده وی، اگر به کارکردهای فرهنگی فالگیری ـ علیرغم غیرعقلانی بودن آن ـ نظر بیاندازیم؛ دستاوردهای مثبتی دارد و در نتیجه فالگیری در جامعه مدرن منزلت فرهنگی پیدا می‌کند. این همان وجه ایدئولوژیک کار است که نویسنده مایل نیست پژوهشش با این عنوان توصیف شود. او چه بخواهد یا نخواهد، فصل هفتم حاوی ایده‌هایی است و هر متنی که ایده دارد؛ نمی‌تواند ـ ایدئولوژیک نباشد.

داود مهدوی زادگان/ نقدی بر کتاب تجربه تجدّد نعمت الله فاضلی(۱)؛

روایت دیروزی شدن

نویسنده تلاش دارد به چالش کشیده شدن خانواده سنتی از سوی تحوّلات مدرن را برجسته کند ولی معلوم نیست که فرهنگ شدن چشم‌چرانی و تماشاگری جنسی و همخانگی و روز عشق و افزایش آمار طلاق چه چالشی برای خانواده سنتی ایرانی پدید آورده است که موجب از دست دادن مشروعیت آن شده باشد؟ چالش برخی از همین چالش‌های مدرن در جامعه ایرانی به خودش باز می‌گردد و درنتیجه پایه‌های مشروعیتی خانواده سنتی بیشتر تقویت شده است.

گفتاری از نعمت‌الله فاضلی؛

صوری بودن نهاد آموزش عالی و بحران این نهاد

صوری شدن نهاد علم و آموزش عالی در ایران معاصر یکی از مهم‌ترین مسائل ما است. صوری و بوروکراتیک شدن دانشگاه و نهاد علم در ایران معاصر شاید به این واقعیت برگردد که ما از همان ابتدای شکل دادن به نهاد آموزش عالی جدید در ایران، یعنی از زمان تأسیس دارالفنون و پس از آن تأسیس دانشگاه تهران، دانشگاه را بیش از هر چیز به‌عنوان نهادی برای توطئه‌ی دولت مدرن گسترش داده‌ایم، نه شکل دادن دولت-ملت مدرن.

بازی تردید یا بازی باور، دو رویکرد به نقد و نقادی؛

ایده‌ای راه‌گشا برای رونق نقد و نقدپژوهی در ایران

در این مقاله با استناد به اندیشه‌ی دبورا تنن دو رویکرد «نقد مناقشه‌انگیز» و «نقد سازنده» از هم متمایز شده است؛ رویکرد مناقشه‌انگیز اگرچه کاربردهای مفید و ضروری برای توسعه‌ی علمی دارد اما مستلزم نوعی کنش قهرمانانه است و لزوماً همه‌ی دانشگاهیان آمادگی انجام آن را ندارند. در مقابل رویکرد نقد سازنده با روحیه‌ی مسالمت‌جو و فرهنگ آکادمیک کنونی ما سازگارتر است.

بررسی مفهوم مسئله‌ شناسی فرهنگی و مروری بر ابعاد آن

مسئله‌مندسازی در متون روش تحقیق ما کمتر مورد تأمل قرار گرفته‌اند. گاهی با ساده‌اندیشی این طور تلقی می­ شود که اگر جلوی یک گزاره علامت سؤال بگذاریم، آن گزاره تبدیل به مسئله می­ شود.

بحران گفت‌وگوی کرها در گفت‎وگو با «نعمت‎الله فاضلی»؛

نیروی سوم، بیرون از جامعه مدنی و حاکمیت سیاسی ما را تهدید می‌کند

امروزه یکی از اهداف روان‎شناسی برای انسان ایرانی، ایجاد نوعی آگاهی و خودآگاهی انتقادی در اوست؛ اینکه چگونه او بتواند به شیوه‎ای مدنی‎تر و با مدنیتی متعالی‎تر زندگی کند. همین هدف را ما در حوزه‎های دیگر هم می‎بینیم. علوم سیاسی، جامعه‌شناسی فرهنگی، تاریخ، فلسفه، مطالعات ادبی، مطالعات هنری و تمام رشته‎هایی که در حوزه انسان و جامعه ایرانی فعالیت می‎کنند به ‎نوعی «تربیت انسان مدنی ایرانی» را در هدف‎های خود دنبال کرده‎اند.