پایگاه اطلاع رسانی فرهنگ امروز

استيو فولر؛

سكولاريزاسيون علم و قراردادي تازه در سیاست‌گذاری علوم (1)

مقایسه‌ی جريان سكولاريزاسيون علم، با جريان جداييِ كليسا و دولت، منجر به سلب هزینه‌ها و بودجه‌هاي علمي از عهده‌ی دولت می‌شود، مگر در مواردي كه مستقيماً بر موضوعات سياست عمومي اثرگذار است. بحث من بر سرِ شدت يافتن اين جريان است كه پيش از اين، جهانِ اروپايی، آمريكايي را درنورديده است.

خسرو باقری؛

معنا و بی‌معنایى در علم دینى

مساله اصلى نوشته حاضر این است که آیا تعبیر «علم دینى‏»، اساسا معنایى دارد یا باید آن را تعبیرى بى‏‌معنا دانست. در صورتى که این تعبیر بى‌‏معنا باشد، مفهوم معین و قابل تصورى را به ذهن القا نمى‏‌کند; درست همان‏طور که تعبیر «مربع دایره‏»، هویت مفهومى روشنى در ذهن ایجاد نمى‏‌کند. به علاوه، هر گزاره‌‏اى که از تعبیر «علم دینى‏» ساخته شود، در واقع نه صادق است و نه کاذب و تنها فاقد معناست.

علی‌اکبر میرسپاه؛

نقش فلسفه‌ در تولید علوم انسانی

تولید یا بازتولید و یا بازسازی یک علم از علوم انسانی و یا هر علمی دیگر، یک فرایند صددرصد آگاهانه است. در غیر این صورت، عناوین مزبور، به نحو حقیقی قابل اطلاق بر آن‌ها نخواهد بود. به همین دلیل، نقش فلسفه‌ی مضاف در تولید علوم انسانی، عظیم و بی‌بدیل است.

پاسخ مصطفی تقوی به مقاله‌ی علی پایا؛

نقدی بر ملاحظاتی نقادانه درباره‌ی دو مفهوم علم دینی و علم بومی

نویسنده‌ی محترم مقاله‌ که نگران زیر سؤال رفتن مدعاهای دینی در مرحله‌ی نقادیِ حدس برآمده از متافیزیک دینی است، شایسته بود در این خصوص که منظور از مدعای دینی چیست، دقت لازم مبذول می‌کرد. زیر سؤال رفتن مدعای دینی به معنای فهم و دریافت عالمان از دین، امری مبارک است و موجب اعتلای فهم از دین می‌شود؛ اما زیر سؤال رفتن مدعای دینی در معنای آنچه که منظور خدا و حجت‌های خدا است، ادعای تأمل‌برانگیزی است.

عباس منصوری/نقدی بر مقاله‌ی «فلسفه‌ی‌ زبان دین در نزد اندیشمندان مسلمان»؛

زبان دین، زبان حقیقت یا مجاز؟

مطالعه‌ی مقالات کسانی که در مقوله‌ی کلان نواندیشی دینی قلم می‌زنند، آدمی را به این حقیقت نائل می‌کند که آنچه این نویسندگان را به نظریه‌پردازی و پژوهش سوق داده نه عوامل علمی و نه وجود جهات و عبارت علمی در آرای متفکران پیشین اسلامی است، بلکه محرک و مشوق ایشان انگیزه‌ها و علل غیرمعرفتی است.

اوسکالی ماکی؛

ملکه‌ی‌ ملال‌انگیز علوم اجتماعی (2)

جودشناسی اقتصادی ممکن است تا حدی بر مدل‌هایی که اقتصاددانان پیش می‌نهند، مبتنی باشد، اما ناگزیر –به نحو آشکار یا تلویحی- از سایر منابع، از قبیل سایر علوم اجتماعی، تجارب فاعل‌های اجتماعی، اعتقادات دینی، استدلال‌ها و مقولات فلسفی نیز نشئت می‌گیرد.

عبدالحسین خسروپناه/ مباني فلسفي علوم انساني(1)

هستي از دریچه علوم انسانی سکولار و اسلامی

یکی از مهمترین مبانی که خواسته یا ناخواسته بر علوم مدرن تحمیل شده­است، هستی‌شناسی ماتریالیستی است. علوم مدرن به گونه‌ای درباره هستی جهان و جان یا عالم و آدم سخن می‌گوید که گویا هستی برابر با ماده و مادیات است و ساحت تجرد در هستی معنا و وجود ندارد.

حجت‌الاسلام‌ احمدحسین شريفی؛

بررسي نسبت‌هاي علم و دين

نسبت بين علم و دين و تعيين قلمرو آن دو، يكى از مباحث اصلى و كليدى فلسفه‌ی دين و علم كلام در عصر جديد است.امروزه با پيشرفت علوم تجربى، افق‌هاى جديدى بر روى آدمى گشوده مى‌شود و شناخت‌هاى تازه‌اى از جهان پيرامون خود به دست مى‌آيد كه گاه در ظاهر با آموزه‌هاى دينى چندان سازگارى ندارند.

اوسکالی مالی؛

ملکه‌ی‌ ملال‌انگیز علوم اجتماعی (1)

واقعیات آن چیزی هستند که صادق‌اند، آن‌ها چیزی هستند که جملات صادق را صادق می‌سازند. یک جمله‌ی صادق از آن رو صادق است که رابطه‌ی درخوری (از قبیل مطابقت) با واقعیات عالم داشته باشد. بسیاری از اقتصاددانان معتقدند این یک واقعیت در مورد تورم است که یک پدیده‌ی پولی است. از این رو، رابطه‌ی بین واقعیت بودن و حقیقت، ما را بر آن می‌دارد که بگوییم: «این یک واقعیت است که تورم، پدیده‌ای پولی است»؛

عباس حرّی؛

نقش نظام آموزشی در توسعه‌ی‌ کمی و کیفی نشر

در نظام آموزشی عناصر اصلی ارتباطی حضور دارند. هرگاه تدریس درس خاصی را در نظر بگیریم عنصر فرستنده پیام در این فرایند، معلم است و محصل گیرنده پیام محسوب می‌شود. پیام نیز مطالبی است که معلم در اختیار می‌گذارد. مجرا نیز –نظیر سایر مجراهای شفاهی ارتباطات- همان امواجی است که صورت را انتقال می‌دهد.

على پایا؛

ملاحظاتی نقادانه درباره دو مفهوم علم دینی و علم بومی

با توجه به اهمیت و اعتباری که «علم science» در جهان جدید پیدا کرده می‌توان لااقل یکی از علل جاذبه‌ای را که مفاهیمی نظیر «علم دینی» و «علم بومی» برای برخی از مسلمانان دارند، حدس زد.

محمدامین قانعی‌راد؛

روش‌شناسی و خلاقیت علمی

روش‌شناسی شرط کافی موفقیت علمی نیست و بر خلاف «اسطوره‌ی روش‌شناسی» چنان نیست که جدی‌ترین مشکلات علم از مقوله‌ی روش‌شناسی و دستیابی به روش‌شناسی درست باشد و پیشرفت سریع و مطمئنی در پی داشته باشد.

رویکرد کل‌گرایانه در سنت‌های علمی

علم به عنوان یک دانش سازمان‌یافته، در اصل یک فعالیتِ شناختی است و بدین لحاظ صرفاً معرفت‌شناسی علم می‌تواند به [مطالعه‌ی] ماهیت حقیقی آن بپردازد. از سوی دیگر، علم حتماً دارای یک خصلت اجتماعی است که باید در جامعه‌شناسی علم مورد بررسی قرار گیرد. به عبارت دیگر، ماهیت ذاتی هر فعالیت علمی، [در واقع] فرایند فراگیری دانش است که آن را به صورت یک فعالیت شناختی در می‌آورد.

مجتبی مصباح؛

تأثیر ارزش‌ها بر علوم انسانی

در این مقاله با اشاره به دیدگاه‌های موجود درباره‌ی تأثیر ارزش در علوم انسانی، به دسته‌بندی انواع قابل فرض این تأثیر پرداخته، با تعیین محل بحث، دیدگاه خود را در این باره بیان خواهیم کرد. در پایان نیز به بیان نمونه‌هایی از تأثیر ارزش در علوم انسانی خواهیم پرداخت.

حسین بستان؛

ساختار علم

مفهوم علم، داراى تعاریف اصطلاحى متعددى است که تفکیک آنها از یکدیگر در این مباحث ضرورت دارد. بر حسب اینکه آیا مسائل و قضایاى علم باید کلى باشند، یا مى‏توانند شخصى هم باشند; آیا باید ناظر به واقع باشند یا مى‏توانند جنبه اعتبارى و قراردادى داشته باشند.

سعید زیباکلام؛

آیا اعتبار حقیقت، همان اعتبار جامعه است؟

سوالى که به طور معقول در اینجا متصور مى‏‌شود این است که اگر معناى هر چیزى «همان شیوه‏‌اى است که [آن چیز] عموما به کار مى‏‌رود»، در این صورت چگونه امکان دارد عضوى از یک گروه در موقعیتى قرار گیرد که معنى کردار اجتماعى گروه دیگر را، به مثابه پیش شرطى براى نقادى، فهم کند؟

میثم صداقت‌زاده/ جستاری در باب نسبت میان عقل و نقل در تولید علم دینی؛

از عقل تا متن

اگر علم دینی همان ادراک مطابق با واقع باشد، سؤال این است که آیا «عالم واقع» قابل دستیابی است و انسان می‌تواند به حقیقت برسد؟ اساساً آیا حقیقتی وجود دارد یا نه؟ اگر حقیقت قابل دسترسی وجود دارد، چگونه می‌توان آن را یافت؟

صادق لاریجانی؛

زبان دین و زبان علم

ویتگنشتاین معتقد است زبان دین، زبانى یکتاست (Sui genris) که فهم و ارزیابى آن باید فقط بر اساس معیارهاى یک زبان مستقل دینى صورت گیرد. وقتى درباره خدا معتقد مى‏شویم خدا وجود دارد، این اعتقاد شبیه اعتقاد به وجود اشیاء دیگر نیست. اعتقاد نداشتن به خدا نوعى وهن است، اما اعتقاد نداشتن به وجود اشیاء دیگر چنین نیست.

محمدجواد ولی‌زاده؛

تأملی پیرامون وضعیت تولید علم در ایران

آمار سال 2013 میلادی، برابر با سال 1392هجری شمسی، مستخرج از پایگاه استنادی اسکوپوس، نشان‌دهنده‌ی افزایش چشمگیر تولید علم ایران است. فعالیت گسترده‌ی دانشمندان ایرانی سبب شد تا ایران در خرداد ۹۲ از رتبه‌ی ۱۶ به جایگاه ۱۵ تولید علم جهان صعود کند.

مظفر نامدار؛

پرسش‌های بنیادین پیرامون وضعیت علوم انسانی در ایران

هر دانشی مبتنی بر پیش‌فرض‌هایی است. پیش‌فرض‌های این حکمت چیست؟ اگر این حکمت که علوم انسانی موجود بر اساس آن شکل گرفته ایرانی است، پس چرا بین تفکر حکمی ما و سایر سطوح فکری در سیاست، فرهنگ، اجتماع و همه‌ی آن علومی که امروزه تحت عنوان علوم انسانی در کشور طبقه‌بندی می‌شود شکاف عمیقی وجود دارد؟

محمدمهدی شاه‌آبادی/ درآمدی بر آسیب‌شناسی تولید علوم انسانی-اجتماعی در ایران؛

تئوری به مثابه‌ی «جعبه‌ابزار»، تئوری به مثابه‌ی «کالای لوکس»

هر کسی با تئوری‌های خود «زندگی» می‌کند و جهان را با آن تئوری‌ها می‌بیند و تفسیر می‌کند و به بیان روشن‌تر،‌ به تمام معنا، به آن «متعهد» است. اساساً تئوری آن چیزی است که زیست می‌شود، نه آنچه گفته می‌شود.

مصیب قره‌بیگی/ علوم انسانی آکادمیک در ایران؛

از فقر تاریخی دیرین تا معده‌ی دیرهضم امروزی

نخستین موج ورود علوم انسانی به ایران به مثابه‌ی یک رشته‌ی آکادمیک، اوایل دهه‌ی هفتاد میلادی است. این علم، میراث نگاه پوزیتیویستی (به ویژه پوزیتیویسم منطقی) به جامعه است. روند توسعه‌ی چنین نگرشی از علوم انسانی، برآمده از اوضاع سیاسی است که در آن، انتقال علوم انسانی پوزیتیویستی از غرب به کشورهای جهان سوم تحقق یافته است.

حجت الاسلام احمد‌‎‌حسين شريفی؛

عقل از ديدگاه اخباريان(۱)

در باب اخبارى‌گرى و قشرى مسلكى این که از چه زمانى در ميان فقيهان شيعه پیدا شد، حديث مشهور «علينا القاء الاصول اليكم و عليكم التفريع» كه با عبارت هاى گوناگونى بيان شده، يكى از محكم‌ترين ادلّه‌هاست که امامان (عليهم السلام) با صراحت، وظيفه خود را بيان اصول و مبانى كلّى احكام و اعتقادات دانسته و فهم جزئيات و تطبيق احكام كلّى بر موارد خاص را برعهده شاگردان خود نهاده‌اند.

ابوالفضل عنابستانی؛

سروش و نفی اخلاق جاودانه

بررسی مكاتب اخلاقی در ذیل دو عنوان واقع‌گرایی و غیرواقع‏گرایی از شاخص‏ترین و برجسته‏ترین ملاك‏هاى تفاوت و تمایز نگرش‏هاى مختلف اخلاقى است و همواره معركه‌ی آرا و نظریات فیلسوفان اخلاق بوده است. غیرواقع‏گرایى اخلاقى نظریه‏اى است همزاد با پیدایش تجربه‏گرایى و انقلاب صنعتى كه توسط دیوید هیوم طرح و بسط داده شد.

بیژن عبدالکریمی/ نقدی بر جامعه‌ی فلسفی كشور

آسيب‏‌شناسي آموزش فلسفه در ايران

جامعه‌ی فلسفي ايران، در زمان ما، بيش از اندازه اسير سنت و فرهنگ تاريخی خويش است و براي گذر و فرارُوی از اين محدوده‌‏های تاريخی نيازمند عزميتی است كه به نحوی اساسی فاقد آن است.

گفتاری از مهدی گلشنی؛

آیا علم دینى معنا دارد؟

علم دینى یک علم جهت‏‌دار است و روى کاربردهاى علم اثر مى‌‏گذارد و از تخریب‌هایى که علم سکولار موجود به بار آورده است و مى‌‏آورد، جلوگیرى مى‏‌کند.

روش‏‌شناسى نظريه ‏پردازى در حوزه علوم انسانى(1)؛

تأمّلى بر رويكرد انديشمندان اسلامى در حوزه روش‌شناسی علوم انسانی

ساختار مقاله حاضر بدين شكل است كه ابتدا سه رويكرد توسعه علم مبتنى بر يافته‏‌هاى مكاتب غربى معرفى، بنيان‏هاى هستى‏ شناسانه و معرفت‏ شناسانه آنها تبيين، و متدولوژى هريك بر اساس مبانى نظرى و جهان‏بينى‌‏شان تشريح مى‌‏شود؛ سپس سهم هريك از رويكردهاى سه‏‌گانه در نسبى‏‌انديشى مشخّص مى‏‌گردد. در ادامه، موضع اسلام پيرامون نسبى‏‌انديشى معرّفى مى‏‌گردد.