فرهنگ امروز: در نشست خبری سلسله همایش های «جامعه شناسان ایرانی و جامعه ایرانی» توسط اندیشمندان این حوزه نقدهای جدی ای به مطالعات اجتماعی در ایران وارد شد. در ابتدای این جلسه دبیر علمی همایش به شرح برنامه ها و اهداف برگزاری این همایش پرداخت و گفت: هدف از برگزاری چنین همایشی، پاسخ به این پرسش کلیدی است که جامعه شناسان ایران، جامعه ایران را چگونه توضیح داده اند و چه روایتی از جامعه ایرانی برساخته شده است و این روایت چه مشکلاتی دارد. دکتر رحیم محمدی ادامه داد: ما تلاش می کنیم روایت جامعه شناسان را از آثارشان استخراج کنیم و به منبعی جامع در تبیین جامعه ایران برسیم. زیرا این علم در سال های گذشته از نظر تبیین مسایل کشور بسیار مورد انتقاد بوده و باید ببینیم که این چه روایتی است. عضو شورای علمی همایش افزود: اولین سمینار به نقد آثار دکتر تقی آزاد ارمکی اختصاص دارد و در نظر داریم آثار حداقل ۱۰ جامعه شناس را مطالعه و بررسی کنیم. به گفته وی آثار این اندیشمند در ۱۵ جلسه تخصصی نقد و بررسی شده است که گزیده آن سمینار مذکور ارائه خواهد شد.
در ادامه نشست دبیر اجرایی همایش درباره تاریخچه شکل گیری همایش جامعه شناسان ایرانی و جامعه ایرانی گفت: از سال ۸۶ گروهی از پژوهشگران علوم اجتماعی به مطالعه آثار نوپدید می پرداختند و پس از مدتی به این نتیجه رسیدند که جامعه شناسی ایرانی و بومی مشروعیت دارد و قابلیت روش شناختی و تئوری پردازی دارد. هاشم واعظی افزود: در ادامه آن سلسله نشست هایی گذاشته شد با عنوان مختصات جامعه شناسی ایران. حاصل آن انتشار کتاب مختصات جامعه شناسی است. به گفته وی حرکت آغاز شده دارای افق بلندی است که با دکتر آزاد آغاز شده و با سایر جامعه شناسان ادامه پیدا می کند.
موزه دار تئوری های دیگران شده ایم
در ادامه نشست استاد جامعه شناسی دانشگاه گفت: در کارنامه اجتماعی ایران مردم برای هزینه ای که برای تغییر پرداخته اند نمره ۲۰ می گیرند. اما پژوهشگران و دانشگاهیان کف نمره قبولی را می گیرند. سیاستمداران و دولت ها نمره منفی می گیرند.
دکتر مقصود فراستخواه ادامه داد: کنشگران علوم اجتماعی در ایران به حفظ صورت های مرسوم دانش پرداخته اند و ما به موزه داران آثار تبدیل شده ایم که افراد خلاق پدید آورده اند. درحالی که ما دانشجویان را به گالری های دانش دعوت می کنیم و چیز جدیدی عرضه نمی کنیم. وی اظهار تاسف کرد: مناسک گرایی علم نگذاشت که خلاقانه عمل کنیم. نخبه زدگی، رابطه مرید و مرادی، تظاهرات روشنفکری جای کنش روشنفکرانه را گرفت. متاسفانه ما در روشنفکری هم مناسک گرا هستیم. فراستخواه معتقد است: ما در جامعه شناسی نتوانسیم دانش چگونگی درست کنیم. این نشان می دهد برای دست یافتن به جامعه شناسی ایرانی نیازمند نقد از درون هستیم. مهمترین مساله ما در مطالعات اجتماعی ایران مساله سازی است. ما نتوانستیم مشکلات را تبدیل به مساله کنیم و یکی از دلایل آن این است که علم برای ساختارها و سازمانها جنبه زینتی دارد و آنها خواهان علم نیستند.
این استاد جامعه شناسی دانشگاه در پایان سخنان خود برخی از انواع تیپ های ارائه علم جامعه شناسی در ایران را که مانع خلاقیت هستند برشمرد: اشرافیت علم و وجود مراد و زینت المجالس، دیوانسالاری علم و علم ورزی به سازمانها که کارآمد و نوپدید نیست، مصرف گرایی علم و مصرف تئوری ها در فشن علم و تکرار آنچه دیگران پدید آوردند، از جمله تیپ های علم در ایران هستند که مانع خلاقیت شدند. تیپ دیگر فرمالیسم علمی است که روند ثابت ارائه مقاله و پروپوزال و دفاع و فعالیت های مشابه را دارد که آن هم نوعی مناسک گرایی علمی است. تیپ دیگر شکل گیری تاجران علم است که برای پروژه ای فعالیت علمی انجام می دهند و حس علمی بودن ندارند و تیپ آخر کارگری علم است. مثل درس دادن و حقوق گرفتن و فعالیتی از این دست که در سالهای اخیر رواج بسیاری در ایران یافته است.
دغدغه های ساختار رسمی را در اولویت قرار دادیم
رییس انجمن جامعه شناسی ایران سخنران دیگر این نشست بود. وی با اشاره به پدیده های حاضر در جامعه نظیر کنشگری جامعه در برابر مرگ مرتضی پاشایی گفت: این رخداد نشان می دهد که ما با واقعیت های اجتماعی ایران فاصله داریم. از طرفی به سمت دغدغه های جامعه شناسی که در برنامه های رسمی دولت مورد توجه بوده حرکت کردیم و از طرفی دغدغه های اسلامی شدن علوم اجتماعی این علم را تبدیل به فلسفه کرده است. دکتر محمد قانعی راد ادامه داد: گرایش های دیگری چون مهندسی فرهنگی نیز به آن دامن زد. به این معنی که دولت مسایل اجتماعی مورد نظر خود را طرح می کند و جامعه شناسان به دنبال یافتن پاسخ و راه حل برای آن هستند. دکتر آزاد ارمکی از این رویکرد با عنوان استقرار وارونه از آن نام برده. علوم اجتماعی به جای پیدا کردن هویت فکری باید به دنبال یافتن راه حل برای مسایل مطرح شده باشد.
به عقیده وی برای بررسی مفاهیم مختلف مانند سرمایه اجتماعی باید به تصویری دقیق از جامعه ایران برسیم و به منطق امر اجتماعی در ایران بپردازیم. وی ادامه داد خوشبختانه دکتر آزاد ارمکی مهاجرت های معرفتی داشته و در حوزه آثار اندیشمندان اسلامی نیز مطالعات زیادی داشته است.
دنبال راه حل های کلی و آماده هستیم
رییس انجمن ایرانی مطالعات فرهنگی و ارتباطات ایران نیز گیر جامعه شناسی ایران را خارج از آکادمی ها دانست و گفت: مساله جامعه شناسی در ایران مساله گریزی است. در حالیکه نقطه عزیمت در این علم، مساله محوری است که در ایران ابهامات زیادی دارد. در تبیین مسایل اجتماعی ایران برخی بار را روی دوش علوم اجتماعی می گذارندو برخی از ساختار رسمی انتظار دارند. دکتر هادی خانیکی ادامه داد: در مجموع ما به دنبال راه حل های آماده هستیم و برای این کار تئوری های غرب را استفاده می کنیم درحالی که برخی پدیده ها در ایران وجود دارد که با هیچ یک از تئوری ها نمی توان آن را تبیین کرد و سوگواری جامعه در مرگ مرتضی پاشایی از آن دست پدیده هاست. این نشان می دهد ما مسایل خاص را رها می کنیم و برای هر موضوعی کلیاتی را ارائه می کنیم. در صورتی که مسایل کشور به دو صورت بر جاست. یا مسایل مزمن و دیرپا هستند که در ادوار مختلف تکرار می شوند. یا مسایل نوپدید و پیچیده که با ورود به جریان های جدید ایجاد می شود.
این استاد دانشگاه افزود: جامعه شناسی در ایران به دنبال این است که به سنت تبدیل شود درحالی که مشکل اصلی مطالعات علمی در ایران مشارکت ستیزی و رقابت گریزی است. درهای دانشگاه ها به روی رسانه ها، روشنفکران، سیاستمداران و جامعه بسته است و ضعف عمده ما ضعف گفتگو است.
جامعه شناسی ایران پذیرش نقد از درون را ندارد
در پایان جلسه عضو هیات علمی دانشگاه تهران در دفاع از مطالعات خود عنوان کرد: جامعه شناسی ایران در مطالعه اختیارات زیادی ندارد زیرا جریان های قدرتمندی در این رشته وجود دارند که نقدپذیر نیستند. دکتر تقی آزاد ارمکی یکی دیگر از مشکلات این حوزه را جایگاه قرارگیری جامعه شناسی در ایران دانست و اضافه کرد: این علم بعد از سیاست، روانشناسی، فلسفه و برخی دیگر از علوم قرار گرفته است و این موضوع تبیین اجتماعی را تحت سیطره این علوم قرار می دهد. جامعه شناسی علمی ناتمام است و گام های آغازین را برمی دارد.
گفتنی است اولین همایش از سلسله همایش های تخصصی «جامعه شناسان ایرانی و جامعه ایرانی» روز دوشنبه ساعت ۱۴ تا ۱۸ در دانشکده علوم اجتماعی دانشگاه تهران برگزار می شود.