به گزارش فرهنگ امروز به نقل از‌فارس ؛ نخستین نشست از سلسله جلسات هنر و توسعه، عصر چهارشنبه 12 آذرماه با حضور دكتر حسن بلخاری استاد دانشگاه و محقق با موضوع قابلیت ها و استعدادهای هنر ایرانی - اسلامی در افق آینده، در سالن سلمان هراتی حوزه هنری برگزار شد.

در ابتدای این نشست، مرتضی گودرزی دیباج مدیر مركز هنرهای تجسمی حوزه هنری گفت: دوره سوم نشست های علمی كه در مركز هنرهای تجسمی برگزار می شود، با توجه به این قضیه صورت میگیرد كه عقیده داریم در عین حال كه هنرهای تجسمی اصالت دارد، اما مباحث نظری و بینامتنی هم برای ما مهم است چرا كه سبب میشود در هدایت و جهت گیری برای خلق آثار موثر واقع شود.

وی ادامه داد: وقتی از توسعه حرف به میان می آید، عده ای صرفا به بعد ماتریالیستی قضیه توجه می كنند، عده ای تولید ماشین و جاده و ... را توسعه می دانند در حالی كه بر اساس آموزه های دینی ما و آنچه به آن باور داریم، تعمیق روابط اخلاقی و انسانی در توسعه مساله مهمی است. بر این اساس باید بدانیم كه هنر اسلامی در افق آینده چه جایگاهی دارد و اگر بنا باشد كشورمان به سمت توسعه برود، هنر اسلامی چطور می تواند به این مسیر كمك كند یا در این مسیر كمك شود.

در ادامه این نشست، حسن بلخاری، نویسنده، محقق و پژوهشگر با تاكید بر لزوم ارائه تعریفی درباره هنرهای اسلامی گفت: بر خلاف بسیاری از هنرهای دیگر كه مقدمه و موخره آن مشخص است، در باب هنر اسلامی، هنوز تكلیف چندان معلوم نیست.

این عضو هیات علمی دانشگاه تهران اظهار كرد: اگر به طور كلی نگاهی به هنرهای مختلف در سراسر جهان بیندازیم، متوجه تمایز فرم و معنا در هنر اسلامی نسبت به هنرهای دیگر می شویم. درواقع می توان گفت این هنرها در موجودیت مشكلی ندارند اما در حوزه نظریه با چالش های جدی رو به رو هستند كه یكی از این چالش ها، عدم تعیین دقیق نظری آن است.

دكتر بلخاری همچنین افزود: هنرهای اسلامی از سایر هنرها متمایز است و موجودیت خاص خودش را دارد و هنگامی كه تاریخ هنر را ورق بزنیم متوجه این موضوع می شویم. در حالی كه تصاویری از بودا و مسیح در نقاشی ها به تصویر درآمده است، هنر اسلامی جهانی خیالی و بی مانند از هندسه اسلامی دارد كه شمایل گریز است و ویژگی های خاص خودش را دارد.

تعریف درستی از هنر اسلامی وجود ندارد

وی با بیان این كه تحریم ها و چالش هایی كه در این زمینه وجود دارد راهمان را به آینده می بندد، تاكید كرد: با این حساب وقتی از توسعه هنر اسلامی در آینده بحث می شود باید این را در نظر داشت كه بررسی مفهومی این موضوع با چالش مواجه است چرا كه هنوز تعریف درستی از آن وجود ندارد و آنچه در تعریفش مشكل دارد، چطور می تواند راهی برای آینده باز كند؟

این محقق توضیح داد: مفهوم هنر اسلامی تبیین نشده و اكنون باید آزادانه، عالمانه و محققانه این ماهیت را تبیین كنیم چرا كه با چنین كاری میتوان افق آینده را بهتر ترسیم كرد. مهمترین مساله در بحث هنر و توسعه، این است كه نظریه پردازی صورت بگیرد، ماهیت این هنر تبیین شود، وجوه و شاخصه های مختلف آن شناخته شود تا مكتب هنر اسلامی پایه گذاری شده و سكوی پرش نسبت به آینده باشد.

دكتر بلخاری تاكید كرد: یكی از دلایلی كه باعث می شود عده ای اصطلاح هنرهای اسلامی را باور نداشته باشند این است كه از لحاظ نظری با آن مشكل دارند و میگویند مگر هویت مستقلی به نام هنر اسلامی وجود دارد؟ این به دلیل آن است كه مساله اقتباس را در این زمینه دخیل می دانند. این در حالی است كه این تاثیرپذیری، به معنای نفی ماهیت هنر اسلامی نیست بلكه ریشه در این دارد كه در اسلام نگاه بازی نسبت به تمدنهای دیگر وجود دارد.

این پژوهشگر هنر با اشاره به این كه نتیجه اقتباس، التقاط نیست، تاكید كرد: در نقاشی های مانوی، پیكره و موجود زنده نداریم اما گیاه داریم چراكه مانوی ها گیاهخوار و معتقد بودند مهمترین محفل نور، گیاه است. هنگامی كه در نقاشی های اسلامی هم از این تركیب استفاده و به نوعی اقتباس شود، نمیتوان موجودیت هنر اسلامی را زیر سوال برد و به نظر من حركت مسلمین در اقتباس از نقاشی های مانوی حركتی در جهت خلاف اسلام نیست. اقتباس، مانیفست و منشور تمدن اسلامی است بنابراین اگر اكنون نیز هنرمندان به گوشه ای از جهان بنگرند و از آن تاثیر بگیرند نباید اجنبی پرست خوانده شوند.

وی در ادامه به اهمیت مساله اقتباس از نگاه دین اشاره كرد و گفت: امام علی (ع) در نهج البلاغه در نامه سی و یكم می فرمایند درست است كه من به اندازه پیشینیان عمر نكردم اما در آثار و احوالشان اندیشه كردم و گویی یكی از آنها شده ام و دیده ام چیزهایی شفاف و چیزهایی كدر دارند و آن مواردی را كه خوب بود برگرفتم.

نیاز به فضایی برای گفتگو داریم

بلخاری با تاكید بر این كه شمایل گریزی جزو نقاط ممیز هنر اسلامی است، گفت: اما ساحت این تحریم به انسان برنمی گردد و همانطور كه می دانیم برخی از فقها با صورت نمایی پیامبر نیز مشكلی ندارند.

وی با اشاره به فیلم «رستاخیز» گفت: چه می شود كه تكلیف فیلمی مانند رستاخیز هنوز مشخص نیست؟ من از نزدیك در جریان روند تولید این فیلم بودم و روزها و ساعت ها با آقای درویش درباره جزییات این فیلم بحث كردیم و می دانم كه چه حساسیتی برای تولید آن به كار گرفته شد اما جالب است كه هنوز تكلیف این فیلم كه یكی از دینی ترین فیلم هاست، معلوم نیست. یا به عنوان مثال فیلم مختار و تصاویری كه درباره جنگ حضرت عباس (ع) با دشمنان ضبط شد و از حماسی ترین صحنه های ضبط شده است، مورد حذف قرار گرفت. چنین مباحثی را در موسیقی و نمایش هم داریم.

این مدرس دانشگاه در پایان گفت: ای كاش درباره فیلم رستاخیز فرصتی فراهم می شد تا كسانی كه در حوزه فقهی تخصص دارند و سینماگرانی كه با این عرصه ها آشنا هستند، بتوانند با یكدیگر گفتگو كنند. ما به این گفتگوها و رسیدن به تفاهم نیازمندیم و اگر چنین فضایی فراهم شود، نظریه پردازان به صورت جسورانه و البته علمی وارد عرصه می شوند و بسیاری از مشكلات حل می شود. شاید فیلم «رستاخیز» می توانست به بازخوانی جدیدی از عاشورا منجر شود.