به گزارش فرهنگ امروز به نقل از شبستان؛ امیر علیشیرنوایی نام او علیشیر بن غیاث الدین کیچکنه بخشی یا کیچکینه بهادر و ملقب به «نظامالدین» است. او از نامدارترین سیاستمداران و فرهنگمردان روزگار فرمانروایی تیموریان در ایران به شمار میآید.
او مردی نیکوصفت و دانشمند و شاعر بوده اشعار بسیاری به دو زبان فارسی و ترکی جغتایی دارد به همین جهت مشهور به «ذوللسانین» بود. تخلص او در اشعار ترکی «نوائی» و در اشعار فارسی «فانی» است. برخی پژوهشگران، به پدید آوردن آثاری به زبانهای پشتو و عربی توسط او نیز اشاره داشتهاند، با وجود این، مدارکی که بتوان دعاوی این چنینی را با استناد به آنها تأیید کرد تا به امروز یافت نشده است.
شیرنوایی در سال ۸۴۴ ه. ق. در هرات متولد شد و تحصیلات اولیه خود را نزد پدرش کیچکینه بخشی -که از جمله امرای دربار تیموریان بود - کسب کرد و سپس برای ادامه تحصیل به سمرقند رفت. علیشیر در خردسالی با سلطان حسین میرزا همدرس و هممدرسه بود. نوائی از آن پس به منظور تحصیل معارف و کمالات خراسان و سمرقند و بسیاری از شهرهای دیگر را سیاحت کرد و در آن میان گرفتار فقر و فاقهای سخت شد.
با به سلطنت رسیدن سلطان حسین میرزا امیر علیشیر بهحکم دوستی دیرینه به نزد او رفت و به گرمی از سوی وی مورد استقبال واقع گردید. آنچه روشن است او در این هنگام از جمله توانمندترین چهرههای سیاسی دربار به شما میآمده است. از جمله مقامها و مناصبی که از سوی سلطان حسین میرزا به امیر علیشیر واگذار گردید میتوان به تصدی مقام مهرداری، امارت دیوان اعلی حکومت هرات و حکومت استرآباد اشاره داشت. با وجود این، گفتنی است امیر علیشیر بیشتر مایل بود تنها ندیم و مشاور سلطان باشد و بدین سبب به تقریب از پذیرش مناصب سیاسی گریزان بود. امیر علیشیر سرانجام به سال ۹۰۶ در شهر هرات گذشت.
مورخان درباره عقاید مذهبی امیر علیشیر آرای متفاوتی ذکر داشتهاند. شماری او را پیرو تشیع و گروهی وی را از جمله باورمندان به تسنن برشمردهاند. دستهای نیز او را یک صوفی صافی و یا فردی که در هیچ گروه مذهبی قرار نمیگرفت و تنها دارای گرایشهای صوفیانه بود، شناختهاند.اما به باور امیر نعمتی لیمایی، امیر علیشیر نه پیرو تشیع و نه پیرو تسنن و نه یک صوفی تمام عیار بود. او تنها فردی دیندار و مبادی آداب بود که سرشت اندیشه اش به دور از هرگونه عامی گری و آمیختهای از تشیع، تسنن و تصوف بود و به تمامی گروههای یادشده به یک چشم مینگریست.
از وی تا کنون اثار بسیاری به ترکی و فارسی به جای مانده است.
امیرعلیشیر نوایی برجسته ترین شخصیت ادبیات ترکی جغتایی در قرن نهم هجری در آسیای میانه محسوب میشود.
شیوۀ ادبی ترکی جغتایی که تاحدودی تحت تأثیر ترکی قاراخانی بود، در آن عصر در هرات و سویهای آن و بسیاری از مناطق خراسان بزرگ گسترش و تکامل یافته بود. در تاریخ زبان ترکی تأثیرعلیشیر نوایی بسیار گسترده است.
علیشیر نوایی گذشته از دیوان و مثنویهای مختلف، آثاری در زمینههای موسیقی و عروض نگاشته و تذکره و تاریخ نیز از خود بر جای گذاشته است که در حوزۀ زبان و ادبیات کتابهای محاکمة اللغتین، میزان الاوزان، رسالۀ معما و منشآت از این قبیل هستند.
امیرعلیشیر نوایی کتاب میزان الاوزان را به عنوان نظیرهای بر رسالۀ عروض اثر عبدالرحمن جامی نگاشته است. کتاب دارای مقدمهای دربردارندۀ حمد و نعت و سخن در شرف فن عروض است. سپس از معنای کلمۀ عروض، هشت تفعلۀ سالم و زحافات و فروع و بحور آنها و دو اثر و تقطیع شعر و نمونههایی از اشعار خود شاعر سخن میرود. در این رساله افزون بر عروض کلاسیک ترکی که اشتراکات زیادی با عروض عربی و فارسی دارد، از قالبهای شعری خاص ترکی نظیر تویوق، قوشوق، چنگه، آرازواری، تورکی و جز آن نیز سخن رفته است.
انتشارات تکدرخت کتاب «میزان الاوزان»با تصحیح حسین محمد زاده صدیق در ۲۰۰ صفحه و شمارگان ۲ هزار نسخه روانه بازار نشر کرده است.