شناسهٔ خبر: 38354 - سرویس دیگر رسانه ها

نگرش ازدواج در سینمای ایران و تغییر در سبک زندگی جوانان

توجه به مقوله ازدواج با توجه به رشد طلایی جمعیت در دهه 60 و قرار گرفتن این نسل در شرایط ازدواج، پرداخت به این موضوع برای فیلمنامه ­نویسان و کارگردانانی که دغدغه اجتماعی دارند، مقوله­ ای جذاب و پربسامد بوده و حتی می­توان گفت یکی از سوژه­های سینمای بعد از انقلاب است.

 

 

فرهنگ امروز/ سید علیرضا هاشمی: تبدیل جوامع از سنتی به در حال توسعه و صنعتی، پیامدهای گوناگونی در بخش­های مختلف جامعه به وجود می­آورد و سبک زندگی را دچار تغییرات وسیع و گسترده می­کند. در بستر این تحولات که لازمه جوامع امروزی است، مشخصات ازدواج و همسرگزینی نیز دچار تغییر و دگرگونی شده و مطابق مقتضیات زمان شکل جدیدی به خود می­گیرد. در کشورهای در حال توسعه، به تعویق انداختن ازدواج، کاهش باروری، بالارفتن میزان مشارکت زنان در نیروی کار، افزایش نرخ طلاق و افزایش تعداد زنان سرپرست خانوار، نشانه­هایی از تأثیر امواج سهمگین این تحولات است که به طور عمده متوجه نظام عاطفی و حقوقی روابط دوجنس زن و مرد و عناصر و نهاد­های مربوط با آن یعنی ازدواج و خانواده است.

سینما یکی از حوزه­های عمومی فرهنگ است که بازنمایی خانواده در آن به اشکال مختلف کاربرد داشته و از موضوع ازدواج به انحای مختلف بهره برده است. از این رو موضوع ازدواج در سینمای ایران مورد توجه فیلمنامه­نویسان و کارگردانان بوده و در ژانرهای مختلف از آن استفاده می­نمایند.

امروزه، وجود مسائل مختلف اجتماعی به­ویژه در کلانشهر­هایی چون تهران، پدیده ازدواج را به امری پیچیده و مبهم تبدیل کرده است. این امر به تأخیر در سن ازدواج و افزایش تجرد قطعی، دامن می­زند. از طرف دیگر، روند مدرن شدن نیز در سطح فردی و اجتماعی بر ازدواج تأثیر می­گذارد. از این رو تغییر در سبک زندگی گاه معضلات رفتاری فرهنگی و اجتماعی خاصی را در جامعه پدید می­آورد. چرا که رشد فرهنگ غربی در جامعه و مواردی از این قبیل، باعث تغییر در نگرش جوانان و تأخیر در عبور از جوانی به بزرگسالی و در نتیجه نپذیرفتن نقش در جامعه شده است.

مطابق آمارهای جمعیتی، در کشور ما به لحاظ ساختار سنی، بخش اعظم جمعیت را جوانان و نوجوانان تشکیل می­دهند و جدای از مسائل، مشکلات و نابسامانی­های موجود، موضوع مهم ازدواج، شیوه و اشکال و چگونگی اشاعه نامتقارن آن در حوزه سینما، می­تواند پیامدهای ناخواسته فرهنگی و اجتماعی ناگواری در سطح فردی و اجتماعی در پی داشته باشد.

نتایج حاصل از یک بررسی و پژوهش­ انجام شده در حوزه «سینما و بازنمایی ازدواج» پس از انقلاب اسلامی، داده­های قابل توجهی را ارائه می­دهد که  نشان دهنده وضعیت بازنمایی ازدواج به عنوان یکی از اساسی­ترین موضوع­های درگیر در خانواده­ها و نسل جوان است، از جمله:

  • توجه به مقوله ازدواج با توجه به رشد طلایی جمعیت در دهه 60 و قرار گرفتن این نسل در شرایط ازدواج، پرداخت به این موضوع برای فیلمنامه ­نویسان و کارگردانانی که دغدغه اجتماعی دارند، مقوله­ ای جذاب و پربسامد بوده و حتی می­توان گفت یکی از سوژه­های سینمای بعد از انقلاب است.
  • در فیلم­های سینمایی بررسی شده با محوریت ازدواج، درونمایه روابط دوستانه جوانان به طور عمده مربوط به بازنمایی روابط دوستانه، به­خصوص در پسران بوده (30%)[i] و سایر اشکال این رابطه، کمتر بازنمایی شده است.
  • پیشینه فرهنگ در جامعه ایرانی نشان می دهد که در جامعه سنتی ما، آشنایی دختران و پسران برای ازدواج از طریق خانواده صورت می­گرفت و اصولاً ازدواج­ها درون گروهی و بیشتر فامیلی یا طایفه­ای بود. با توسعه راه­ها، مهاجرت روستائیان به شهر و گسترش وسایل ارتباط جمعی، تغییرات فرهنگی در طی زمان حاصل آمد و فرهنگ حاکم بر ازدواج نیز تغییر پیدا کرد. به طوری که این تغییرات در جامعه امروز کشور ما به خوبی آشکار است. این روند در تغییرات سبک زندگی و ازدواج، موجب شده است تا فیلمنامه­نویسان و کارگردانان سینما نیز به تبع این تغییرات، در 99% فیلم­های خود با سوژه ازدواج را موضوع آشنایی دختر و پسر برای ازدواج و بدون دخالت اولیاء در نظر بگیرند. شاید از این روست که این برداشت موجب شده است موضوع کفویت که در ازدواج بسیار مهم بوده و در حکمت عامه مردم ما جایگاه ویژه­ای دارد، مغفول واقع شود. به­طوری­که در ازدواج­های سینمایی ایران در 60% از فیلم­ها، خانواده­های دختر و پسر به موضوع با اهمیت «کفویت» فکر نمی­کنند.
  • رعایت حدّ عرف و شرع روابط و صمیمیت در بستر روابط منجر به ازدواج نیز از جمله موضوعاتی است که در فیلم­های سینمایی با موضوع ازدواج کمتر توجه می­شود. به طوری که  30% ازدواج ها در بستر روابط مستمر، صميمي و بيش از حدِ قبل از عقد است. این نوع رویکرد در بخشی از جامعة امروز و به­خصوص نزد خانواده­های مذهبی به دلیل دغدغه­ها و نگرانی­های پدران و مادران با این نوع رابطه مردود و یا با واکنش و عدم رضایت همراه است. در حقیقت روابط در سینمای ایران مرزهای معنایی خود را پر رنگ نشان نمی­دهد و در اغلب فیلم­ها روابط بین زن و شوهر قبل و بعد از ازدواج فرقی نمی­کند به­طوری­که بعد از ازدواج همان قدر صمیمی هستند که قبل از ازدواج صمیمی بودند؛ یعنی اگر ازدواج هم نمی­کردند، روابط آن­ها به همین صورت بود و این نشان از تضعیف وجه شرعی ازدواج دارد.
  • چگونگی انعکاس رضایت یا عدم رضایت از ازدواج و زندگی پس از ازدواج در فیلم­ها موجب خوانش و قضاوت جوانان پس از دیدن فیلم می­شود و به نوعی القای بینش نسبت به ازدواج می­گردد. در بررسی انجام شده 30% عروس­ها و 25% دامادها از زندگی بعد از ازدواج خود راضی نیستند که این میزان آمار بالایی است.
  • نتایج پژوهش «آسیب‌شناسی بازنمایی ازدواج در سینمای ایران با تأکید بر هنجارهای اسلامی» حاکی از آن است که 56% از ازدواج­ها در فیلم­ها فاقد جلسه خواستگاری است! همچنین 50% از خواستگاری­ها یا در خانه نیست و یا اگر در خانه باشد، با حضور دوستان و آشنایان است و خانواده حضور ندارد!  و حتی 60% از ازدواج­های سینمای ایران جشن ندارند و عروسی نمی­گیرند! و این هر سه مطابق عرف فعلی جامعه نیست!
  • و بالاخره ازدواج­ها در فیلم های اکران شده سینما بدون آیین و تشریفات هست و بازنمایی واقعی از این آیین در پرده سینما به چشم نمی­آید. به­طوری که عروسي در تالار برگزار نمي­شود، خواستگاري ها در خانه نيست، اتفاقات عجيب و غيرمنتظره در فيلم ها وجود دارد، بيشتر آشنايي­ها در فضاي عمومي مثل خيابان و كوچه رخ مي­دهد، درصد ازدواج­هايي كه در آن­ها عشق موازي متداخل است بالاست و... كه اين مسايل ازدواج را از جنبه واقعي بودن خارج مي­كند.

حال با توجه به بررسی صورت گرفته باید دید نمود اين مسایل در فیلم­های اکران شده سینما، چه تأثيراتي در ذهنيت و تلقي جوانان سینما­روی دهه شصتي -که با توجه به سن خود در آستانه همسرگزینی قرار دارند-  نسبت به  ازدواج و سبک زندگی داشته است!!؟

 

 

[i] - درصدهای ارائه شده در این یادداشت از نتایج پژوهش: «آسیب‌شناسی بازنمایی ازدواج در سینمای ایران با تأکید بر هنجارهای اسلامی» که توسط یکی از پژوهشگران عضو شورای پژوهشی پژوهشگاه فرهنگ و هنر اسلامی حوزه هنری سازمان تبلیغات اسلامی، انجام شده؛ استخراج گردیده است.

 

سایت انسان شناسی و فرهنگ