شناسهٔ خبر: 47812 - سرویس دیگر رسانه ها

پست نوین در تاریخ ایران/  از گاری و چاپار تا پست با هواپیمایی یونکرس

 پیشینه راه‌اندازی تشکیلاتی برای نامه‌بری، که امروزه پست نامیده شده است، در ایران به هزاره‌ها پیش بازمی‌گردد.

به گزارش فرهنگ امروز به نقل از شهروند؛ پیشینه راه‌اندازی تشکیلاتی برای نامه‌بری، که امروزه پست نامیده شده است، در ایران به هزاره‌ها پیش بازمی‌گردد. کتاب‌های تاریخ از یک مجموعه منظم با نام چاپار نام برده‌اند که در دوره هخامنشیان با سازمانی منظم برای ارتباط و جابه‌جایی نامه و پیام‌ها فعالیت می‌کرده است. این تشکیلات اما در دوره‌های گوناگون دگرگون شده تا به دوره معاصر رسیده است. نامه‌بری و پست در این دوره تا پیش از روزگار ناصرالدین شاه قاجار، اما به شیوه‌ای سنتی و نامنظم فعالیت می‌کرده است. به روایت نوشتاری در مجله یغما، «حاج ابوالحسن خان شیرازی پس از بازگشت از اروپا، چون ترتیب پست را دیده بود، بر سبیل تعریف، برای فتحعلی شاه شرح داد و شاه گمان کرد که او را مسخره میکند، خواست حاجی را بکشد و سرگور اوزلی بفریاد او رسید و گفته‌های وی را تایید نمود». ناصر نجمی نیز در کتاب «دارالخلافه طهران در یکصد سال پیش» در این‌باره می‌نویسد «در دارالخلافه تهران، در یک قرن پیش، بازار و کاروانسراها که در حجره‌هایشان تجار، به تجارت و کسب مشغول بودند و علی‌الرسم با کشورهای خارج بجهت ورود و صدور کالاها در ارتباط بودند، به وسیله‌ای نیاز داشتند که این ارتباط را از طریق ارسال نامه و یا دریافت آن برقرار نماید. بهمین جهت پست و پست‌خانه در همین مکانها دایر شد و تدریجا دامنه‌اش وسعت یافت. باین کیفیت که هر کاروان بازرگانی، نامه‌هائی از بازرگانان مقیم خارج یا ساکن شهرستانها بهمراه داشت و در بازگشت نامه‌هایی را با خود میبرد تا بدست گیرندگانشان که در خارج از کشور و یا شهرستانها بودند برساند. گاهی نیز افراد عادی که علاقه و اشتیاق داشتند، نامه‌هایشان را با کمک وسیله‌ای مناسب و مطمئن به مقصد برسانند، متوسل به کاروان‌های تجاری میشدند و در یکی دو کاروانسرا از جمله کاروانسرای ملاعلی محلی برای جمع‌آوری نامه‌های رسیده وجود داشت و گیرندگان می‌توانستند با مراجعه به آنجا مکتوب خود را دریافت کرده و سپس بسته‌ها و یا نامه‌های خود را جهت ارسال به نقاط دیگر تحویل دهند». وزارت پست آنگونه که اسناد بیان می‌کنند به دستور ناصرالدین شاه قاجار بنیان گذارده شده است. ایران در سال ۱۲۶۴ دارای ۷ خط اصلی و پنج خط فرعی پستی بوده است. با تاسیس اتحادیه پستی جهانی، ایران به عنوان یکی از نخستین کشورهای دنیا به عضویت این اتحادیه درآمد. در دوره امیرکبیر تحولات تازه‌ای در پست کشور رخ داد و پست نوین بنیان‌گذاری شد. در این دوره سرویس‌های پستی منظم بین شهرها ایجاد، تعرفه‌های پستی تعیین و قوانین پستی نیز به تصویب رسید. در سال ۱۲۸۸ وزارت پست تشکیلاتی نو یافت و با اداره تلگراف ترکیب و وزارت پست و تلگراف نامیده شد. عبدالله مستوفی در کتاب «شرح زندگانی من» برقراری چاپارخانه در همه نقطه‌های کشور را به امیرکبیر منتسب می‌کند «از کارهای او، برقراری چاپارخانه در تمام نقاط کشور و پذیرفتن مکاتبات مردم و رساندن آن بمقصد است. قبل از این دوره، چاپارهای دولتی با همان اسبی که از مبدأ حرکت میکردند تا مقصد میرفتند و جز مکاتبات دولتی با خود نمیبردند. امیر نظام چاپارخانه‌هایی‌که در آنها اسب حاضر بود دایر کرد و چاپارها مکاتبات عمومی را هم میگرفتند و بمقصد میرساندند و مسافرکشی هم میکردند». چاپار و پست در آغاز کار با اسب و بعدا با گاری به حمل و نقل می‌پرداخت. به روایت حسین محبوبی اردکانی در کتاب «تاریخ موسسات تمدنی جدید در ایران» اسب و گاری «متعلق به اشخاصی بود که پست را مقاطعه کرده بودند. ... پس از آنکه اتومبیل در ایران متداول و بالنسبه زیاد شد، در سال ١٣٣٥ ق دولت سرویس اتومبیل‌رانی دایر کرد و کار این سرویس سه سال ادامه داشت. در سال ١٣٦٢ ق قراردادی با شرکت اتومبیل‌رانی «ناروتیو»ی ایتالیائی منعقد و حمل و نقل پست در چند خط مهم به آن شرکت واگذار شد و در سال ١٣٦٥ ه ق حمل پست خطوط طهران- قم- اصفهان- اراک به بنگاه باربری فولادی واگذار شد و این نخستین بنگاه باربری ایرانی با اتوموبیل است که عهده‌دار حمل و نقل پست شده است». پست هوایی اما پس از دوره قاجار در ایران رواج یافت. نخستین قرارداد پست هوایی در ایران در ١٣٠٦ خورشیدی با کمپانی یونکرس آلمان بسته شد. به نوشته اردکانی «با هر هواپیمایی تا ٧٥ کیلو محمولات پستی و ماهی یک تن مسافر مجانی در هر یک از خطوط در نظر گرفته شد. در ١٣٠٨ ش بتصویب مجلس سرویس پستی هوایی کرمانشاه، بوشهر و مشهد در انحصار آن کمپانی درآمد و این امتیاز به سال دوام داشت و در پنجم فروردین ١٣١١ متوقف شد. در این مدت همه هفته طیاره روزهای دوشنبه از تهران ببغداد میرفت و روزهای سه‌شنبه از بغداد به تهران برمی‌گشت».