.jpg)
فرهنگ امروز/ ناهید سمیعی‌فراهانی: کتابخانه ملی ٨٠ ساله شد؛ کتابخانه‌ای که تاریخ آن را می‌توان از گفته‌های سید عبدالله انوار، رییس پیشین بخش نسخ خطی کتابخانه ملی جست.
این مترجم و پیشکسوت معاصر نسخه‌شناسی و رییس پیشین بخش نسخ خطی کتابخانه ملی از روزهای آغازین حضورش در این کتابخانه نیز صحبت کرد: «سال ١٣٣٧ یا ١٣٣٨ وارد کتابخانه ملی و جانشین دکتر محقق شدم که در همان سال از قسمت خطی کتابخانه رفته بودند. آن زمان در اداره نگارش وزارت فرهنگ که کتابخانه ملی جزیی از آن را شامل می‌شد به عنوان مترجم فعالیت می‌کردم اما بعدها به این دلیل که کار نسخ خطی اهمیت ویژه‌ای داشت و پیدا کردن فردی قابل اعتماد و البته آشنا به این حرفه دشوار بود، برای این سمت مناسب دیده شدم و در نتیجه به بخش نسخ خطی انتقال پیدا کردم.
انوار از دیگر روسای پیشین کتابخانه ملی هم یاد کرد: «ده روز از ورود من به کتابخانه نگذشته بود که دکتر بیانی، رییس کتابخانه ملی وقت بازنشسته شدند و از آنجا رفتند. پس از ایشان کتابخانه مدتی بی‌سرپرست ماند تا اینکه دکتر شریفی که به تازگی از امریکا به ایران آمده بود، به مدت یک سال سرپرستی کتابخانه ملی را برعهده گرفت و پس از ایشان مرحوم ایرج افشار رییس کتابخانه شد.»
او به طوری ویژه از دوره مدیریت زنده‌یاد ایرج افشار سخن گفت: «پس از شریفی، مرحوم دکتر ایرج افشار ریاست کتابخانه را به مدت ٧ الی٨ ماه برعهده گرفت که در طول این مدت شاهد خدمات چشمگیر او برای این سازمان بودیم. در زمان حضور ایشان کتابخانه که جزیی از وزارت فرهنگ بود به لحاظ مکانی در ناحیه‌ای دورافتاده قرار داشت و از طرفی بسیاری از کارمندان آن به سن بازنشستگی رسیده بودند و علاقه روزهای اول را نداشتند. به همین منظور یکی از خدمات او حل و فصل کردن کار بازنشستگی آنها یا انتقال برخی از آنان به ادارات دیگر و جذب نیروهای جوان و فعال بود که با حضور آنان کتابخانه در ریل اصلی حرکت خود افتاد. »
او از دیگر امتیازات مدیریت ایرج افشار هم صحبت کرد و ساماندهی فهرست نگاری نسخ خطی را مدیون او دانست: «در این میان فهرست‌نگاری نسخ خطی در زمان ریاست افشار یکی دیگر از کارهای مهم و حائز اهمیت بود که این کار به دستور او پس از گذشت ٣روز از حضورش در کتابخانه ملی به من سپرده شد. فهرست شدن نسخ خطی که امروز عمر آن به بیش از ٢٠ سال رسیده است، کاری زمانبر بود که افشار در روزهای اول حضورش به من واگذار کرد. این در حالی بود که با وجود علاقه‌ام به این کار در آن روزها کاربرگه‌ای برای نسخ خطی وجود نداشت.»
وضعیت نسخه‌های خطی در آن دوره بخشی دیگر از صحبت‌های او بود: «در آن زمان تعداد فهرست‌ها در تمام ایران از ٨ فهرست تجاوز نمی‌کرد و تماما دید فهرست‌کننده روی کتاب بود نه عرضه آن. به این ترتیب یکی از ابتکارات مهم صورت گرفته در ایران از سوی مرحوم ایرج افشار، ایجاد «کاربرگه نسخ خطی» بود؛ ابتکاری که امروزه در کل دنیا از آن استفاده می‌شود. این کار باعث شد تا تمام نسخ خطی به یک استاندارد کلی دست پیدا کند و بعد از آن فهرست‌نگاری‌ها بر آن اساس انجام شود.» انوار از مشکلات آن دوره نیز سخن گفت: « تمام عمر من با کتاب گذشت و افتخار این را دارم که تا آخرین روزهای حضورم در کتابخانه با وجود مخالفت‌ها، کمبودها و... توانستیم تمام نسخه‌های خطی فهرست شده را چاپ کنیم. یکی از مشکلات موجود در آن زمان کمبود بودجه بود. به عنوان مثال با وجود اینکه با رایزنی‌های ابراهیم صفات که پس از افشار ریاست کتابخانه را برعهده گرفته بود، توانستیم مبلغ٥٠٠ تومان را برای چاپ فهرست‌ها از وزارت فرهنگ دریافت کنیم اما مبلغ اختصاص داده شده کفاف مخارج چاپ را نمی‌داد و مجبور بودیم از جیب خودمان برای چاپ فهرست‌ها پول بگذاریم.» او اضافه کرد: «در طول این مدت فهرست‌نگاری نسخ خطی به خوبی پیش رفت و در این راه دکتر مینوی مشوق خوبی برای من بود. به عنوان مثال هنگامی که با کمبود کاربرگه مواجه شدم، ایشان پیشنهاد داد که ادامه مطالب را روی کاغذهای کوچک نوشته و به کاربرگه اضافه کنیم.»
استاد فهرست نگاری نسخ خطی ایران سپس درباره ٨٠ سالگی کتابخانه ملی نیز صحبت کرد: «فریاد ما در آن روزها این بود که کتابخانه ملی باید مادر کتابخانه‌های ما باشد و تمام تصمیماتی که برای کتابخانه گرفته می‌شود، باید از آنجا نشات گیرد. این کتابخانه در حال حاضر هم باید تلاش کند تا مانند کتابخانه‌های دنیا منشأ تحقیقات پژوهشگران و دانشمندان سرزمین خود باشد این در حالی است که امروز کتابخانه ملی هم از حیث مکان وسیع است و هم به لحاظ بودجه‌ای که تحت اختیار دارد، می‌تواند اهداف والای خود را به راحتی در پیش گیرد.»
عبدالله انوار در ادامه صحبتش از اهمیت نسخ خطی صحبت کرد: «نسخ خطی اساس فرهنگ تمدن اسلام است. فرهنگ ما یکی از بزرگ‌ترین فرهنگ‌های بشر است و از نگاه من مهم‌ترین بخش کتابخانه ملی بخش نسخ خطی این مجموعه است. فهرست نسخ خطی یکی از مهم‌ترین ابزارهای معرفی فرهنگ جهان اسلام به دنیاست به‌ویژه اینکه در دنیای امروز اسلام‌هراسی و جنایت به نام اسلام باب شده است.»
او بر نقش دولت‌ها در رشد و ارتقای فرهنگ هر کشوری تاکید کرد: «شکی نیست برای اینکه کشوری ترقی کند، باید فرهنگ خود را بالا ببرد و تا زمانی که فرهنگ یک جامعه در تمام زمینه‌ها رشد نکرده است، از دنیا عقب می‌ماند. در این میان نقش کتابخانه ملی در ترویج فرهنگ غیرقابل انکار است. پیشرفت کتابخانه‌های یک کشور در واقع پیشرفت مردم است و یکی از مواردی که نشان‌دهنده تمدن یک جامعه است، تعداد نسخ خطی آن است که کتابخانه‌ها باید به درستی از آنها پاسداری و نگهبانی کنند.» سیدعبدالله انوار در پایان بار دیگر سال‌های خدمت خود را یادآوری کرد و این مکان را مانند خانه خود دانست و درباره جشن ٨٠ سالگی آن گفت: «آرزو می‌کنم که کتابخانه ملی روز به روز تقویت شود زیرا یگانه جایگاهی است که می‌تواند به فرهنگ ایران خدمت بزرگی کند و همان‌گونه که از اسمش پیداست مادر کتابخانه‌های ایران است و باید سرمنشا تحولات کتابداری کشور باشد.»
منبع: اعتماد