فرهنگ امروز/ امیر قاجارگر:
جلد دوم از عهد عتیق با عنوان کتاب‌های تاریخ بعد از عهد جدید، کتاب‌هایی از عهد قدیم (کتاب‌های قانونی ثانی) -که در این کتاب تازه نشریافته نیز آمده است- و عهد قدیم (کتاب‌های شریعت یا تورات)، چهارمین جلد از مجموعه کتاب‌های آسمانی (با تسامح) است که پیروز سیار مترجم توانا با قلم شیوای خود به ترجمة آن پرداخته است. پیروز سیار اولین مترجم آثار کریستین بوبن در ایران است که کار ترجمه را با ترجمة آثار ادبی و هنری آغاز کرد و این روزها ظاهراً دغدغهای جز برگردان کتاب‌های مقدس یهودیان و مسیحیان به زبان فارسی در سر ندارد. سیار ترجمة متون مقدس را از سال ۷۶ و با ترجمة بخشی از عهد عتیق آغاز کرد. ترجمة کتاب‌های قانونی ثانی در سال ۱۳۸۰ توسط انتشارات نی به چاپ رسید و بعد از آن مترجم ترجمة عهد جدید را آغاز کرد که به علت دشواری‌های متن و حواشی و تعلیقات فراوان به یکی از بزرگ‌ترین طرحهای ترجمهای او تبدیل شده است. منبع اصلی ترجمه برای کتاب حاضر نیز (همچون عهد جدید) نسخة اورشلیم از کتاب مقدس بوده است و مانند عهد جدید شرحیات و حواشی فراوانی بر آن نوشته شده است که درک آن را برای خوانندة فارسیزبان تا حد زیادی تسهیل کرده است. سیار در مورد پاورقیهای ترجمة خود میگوید: «این‌گونه استفاده از پانوشت و توضیحات حاشیه‌ای در ترجمۀ کتاب مقدس نه تنها در زبان فارسی بی‌سابقه است، بلکه در زبان‌های دیگر نیز به‌ندرت یافت می‌شود؛ و می‌توان در این خصوص مدعی شد که چنین سبکی در اروپا و به‌ویژه زبان فرانسه، بعد از جنگ جهانی دوم پا گرفت و پایه‌گذار آن همین کتاب مقدس اورشلیم است که منبع اصلی این کار قرار گرفته است.»
کتاب‌های تاریخ از طرفی ادامة تورات بوده و از طرفی مقدمهای بر کتاب مقدس به‌حساب میآیند؛ به‌عنوان‌مثال و آن‌طور که در مقدمة کتاب آمده است در پایان کتاب تثنیه، یوشع در مقام جانشین موسی منصوب می‌شود و کتاب یوشع در فردای رحلت موسی آغاز میگردد. این کتاب‌ها در شکل نهایی خود اثر مکتبی از مردان پرهیزگارند که تحت تأثیر کتاب تثنیه دربارة گذشتة قوم خویش تأمل کرده و از آن درس دینی میگیرند. اما نمی‌توان گفت این کتاب‌ها جنبة دینی صرف دارند، زیرا وقایع برجستهای از تاریخ اسرائیل را نیز در خود روایت میکنند.
کتاب‌های تاریخ شامل پنج بخش است و هر بخش با مقدمة جداگانة مترجم آغاز می‌شود. بخش اول کتاب‌های یوشَع، داوران، روت، سموئیل و پادشاهان را دربر میگیرد. این کتاب‌ها را در کتاب مقدس عبرانی «پیامبران متقدم» نیز نامیدهاند، در برابر پیامبران متأخر که اشعیا، ارمیا، حزقیال و دوازده پیامبر کوچک هستند. کتاب یوشع خود از سه بخش تشکیل شده است: فتح ارض موعود، تقسیم قلمرو میان اسباط و پایان کار یوشع و به‌ویژه آخرین خطابة او و مجلس شکیم. کتاب داوران نیز از سه بخش تشکیل شده است: درآمد، پیکرة کتاب و دو افزودگی که به مهاجرت دانیان مربوط می‌شود که از این بین صحت انتصاب درآمد کتاب به آن مورد تأیید نیست. در این کتاب شش داور بزرگ از شش داور کوچک تمییز داده شدهاند. داوران بزرگ در واقع قهرمانان رهانندهاند، اصل و نسب و شخصیت و اعمال آنان بسیار متفاوت است، اما در یک چیز اشتراک دارند: مشمول عنایت خاص و صاحب عطیه بوده و به‌صورت خاص از جانب خدا برای مأموریت نجات برگزیده شدهاند. داوران کوچک از سنت متفاوتی نشئت میگیرند، به ایشان هیچ عمل رهاییبخشی نسبت داده نمیشود، تنها اطلاعاتی دربارة اصل و نسب و خانواده و محل خاک‌سپاری آن‌ها به دست داده و گفته می‌شود که در سال‌های به‌خصوصی اسرائیل را داوری میکردهاند. این تقریباً تنها منبع شناخت ما از دورة داوران است؛ اما امکان نگاشتن سرگذشتی پیوسته از آن دوره را فراهم نمیسازد، زیرا گاهشمارهایی که به دست میدهد ساختگی است.
کتاب‌هایی اول و دوم سموئیل در کتاب مقدس عبرانی تنها یک کتاب را تشکیل میدادند. تقسیم به دو کتاب به سنت یونانی بازمی‌گردد که در آن کتاب‌های سموئیل و پادشاهان تحت یک عنوان واحد به هم پیوند خوردند. کتاب‌های سموئیل دورهای را دربر میگیرند که از مبادی پادشاهی اسرائیل تا پایان پادشاهی داوود را شامل می‌شود.
کتاب‌های پادشاهان نیز مانند کتاب‌های سموئیل ابتدا تنها یک اثر کتاب مقدس عبرانی را تشکیل میدادند، آن‌ها مطابق با دو کتاب آخر پادشاهیها در ترجمة یونانی و پادشاهان در وولگات هستند. در روایت طولانی پادشاهی سلیمان، کمال حکمت و شکوه بناهای او به‌ویژه معبد اورشلیم و وسعت ثروت‌های وی تفضیل شرح داده می‌شود. این دوره بدون شک شکوهمند است اما روحیة فاتح پادشاهی داوود از بین رفته است: ذخیره میکنند و سازمان میدهند و به‌ویژه بهرهبرداری میکنند. ضدیت میان دو بخش قوم باقی میماند و هنگام مرگ سلیمان در ۹۳۱ قبل از میلاد مملکت دو پاره می‌شود. کتاب‌های پادشاهان باید با روحیهای که نگاشته شدهاند همچون سرگذشت نجات خوانده شوند. به نظر میرسد که ناسپاسی قوم برگزیده و نابودی پیاپی دو بخش مملکت نقشة خدا را بی‌اثر کرده است؛ اما برای حفظ آیندة گروه مؤمنانی که برابر بعل زانو خم نکردند، همواره بازماندهای از صهیون هستند که عهد را نگاه میدارند. ثبات تصمیمات الهی در تداوم حیرتآور نسل داوود آشکار می‌شود که امانت‌داران وعدههای منجیانه هستند و این کتاب به‌صورت نهایی خود با عفو یویاکین پایان میپذیرد که گویی طلیعة فدیه است.
عهد عتیق شامل دسته دومی از کتاب‌های تاریخ می‌شود که در آن‌ها تاریخ تثنیهگرایی که از یوشع تا پایان پادشاهان گسترش مییابد تا حدود زیادی تکرار می‌شود و سپس ادامه مییابد. این‌ها در کتاب تواریخ و سپس کتاب عزرا و طبق نظر مشترک نَحَمیا هستند. دو کتاب تواریخ در اصل تنها یک کتاب را شکل میدادند و کتاب‌های عزرا و نحمیا جزو یک مجموعه بودند که اثر تنها یک مؤلف بود؛ در آن‌ها سبک و اندیشههای واحدی را مییابیم.
کتاب‌های تواریخ اثر یهودیت پس از تبعید هستند، دورهای که قوم از استقلال سیاسی خود محروم بود و این‌همه از گونهای خودمختاری بهره میبرد که از سوی فرمانروایان شرقی به رسمیت شناخته شده بود. آنان تحت زعامت کاهنان خویش و طبق قواعد شریعت دینی خود میزیستند. مؤلف کتاب‌های تاریخ یک لاوی اهل اورشلیم است، او پس از عزرا و نحمیا مینویسد زیرا میتواند منابع مربوط به آنان را به دلخواه با هم ترکیب کند.
کتاب‌های عزرا و نحمیا تنها یک کتاب عزرا را در کتاب مقدس عبرانی و ترجمة هفتادی شکل میدادند. این کتاب در دورة مسیحی دوپاره گشت و در وولگات از این رسم پیروی شد که در آن اول عزرا: عزرا و دوم عزرا: نحمیا است. این دو کتاب ادامة اثر تاریخنگار هستند. این دو کتاب تنها منبعی هستند که دربارة فعالیت عزرا و نحمیا در دست داریم.
بخش سوم کتاب، کتاب‌های قانونی ثانی را دربر میگیرد که همان‌طور که بیان کردیم پیش از این نیز به چاپ رسیده است. این کتاب‌ها تاریخ تألیف و گونههای مختلفی دارند و تعلق آن‌ها به قانون یعنی صورت رسمی کتب مقدس طی قرون و اعصار محل بحث بوده است، این کتاب‌ها عبارتند از: طوبیا، یهودیت، اول و دوم مکابیان، حکمت سلیمان، حکمت بن‌سیرا، باروک و نامة ارمیا و قطعههایی از استر و دانیال که مختص ترجمة یونانی این کتاب‌ها هستند. این کتاب‌ها جزئی از قانون هستند که در کلیسای کاتولیک از زمان شورای ترنتو به‌صورت رسمی تثبیت شده است.
در وولگات سه کتاب طوبیا، یهودیت و استر به دنبال کتاب‌های تاریخ آرایش یافتهاند. کتاب طوبیا سرگذشتی خانوادگی است. در نینوا، طوبیت که یک تبعیدی سبط نفتالی است و مردی پرهیزگار و به جای آورندة شریعت و نیکوکار است، نابینا شده است. در هگمتانه خویشاوند او رعوئیل دختری به نام ساره دارد که شاهد مرگ پیاپی هفت نامزد خود بوده که در شب عروسی به دست دیوی به نام ازمودائوس کشته شدهاند. طوبیت و ساره هر دو از خدا طلب میکنند که از بند زندگانی برهند. خداوند از دل این دو تیرهروزی و این دو دعا، شادمانی بزرگی برمیآورد: فرشتة خویش رافائیل را گسیل میدارد، همو که طوبیا پسر طوبیت را نزد زعوئیل هدایت میکند و ساره را به ازدواج او درمیآورد و مرهمی به وی میدهد که پدر نابینایش را شفا میبخشد.
کتاب یهودیت سرگذشت پیروزی قوم برگزیده بر دشمنانشان است که به پایمردی زنی محقق میگردد. ملت کوچک یهود با سپاه بزرگ هولوفرنس رویاروی میشوند که باید دنیا را فرمانبردار نبوکدنصر پادشاه سازد و هر کیش دیگری جز آیین نبوکدنصر را که به مقام خدایی رسانده شده است، نابود کند. یهودیان در بیت فلوی که از آب محروم گشته و در شرف تسلیم شدن است، به محاصره درآمدهاند. آن‌گاه یهودیت ظاهر می‌شود، بیوهزنی جوان و زیبا و دانا و پرهیزگار و راسخ که بر سسترأیی هموطنان خود و سپس بر سپاه آشور فائق میآید. سران شهر را نکوهش میکند که اعتمادشان به خدا سست شده است، سپس دست به دعا برمیدارد و خود را میآراید و از بیتفلوی برون میگردد و برابر هولوفرنس حاضر می‌شود. علیه او اغوا و مکر در کار میآورد و چون با سردار سیاهمستشده تنها گذاشته می‌شود، سر از تن او جدا میکند. آشوریان که دچار وحشت شدهاند، میگریزند و اردوگاه آنان تاراج می‌شود.
کتاب استر همانند کتاب یهودیت، راوی رهایی ملت به پایمردی زنی است. یهودیان ساکن پارس به سبب کینهتوزی وزیری مقتدر به نام هامان تهدید به قتل‌عام میشوند و به پایمردی هموطنی جوان به نام استر که ملکه خشایارشا شده است و عموی او مردِخای وی را راهنمایی میکند، نجات مییابند. ورق یک‌سره برمیگردد: هامان به دار آویخته می‌شود و مردخای جای او را میگیرد و یهودیان دشمنان خود را به هلاکت میرسانند.
بخش آخر کتاب به فهرست پانوشت‌های کلیدی اختصاص یافته است. این فهرست که به‌صورت الفبایی تهیه شده است حاوی صورت اصلیترین نام‌های اشخاص یا مکان‌ها و اساسیترین مفاهیم کتاب مقدس است. اکنون که چنین اثر تاریخی و ادبی گرانمایهای به زبان پارسی ترجمه شده است بی‌گمان راه تحقیقات بعدی در این زمینه هموارتر گشته و پژوهشگران و محققان میتوانند بهرههای فراوانی از دسترنج چندین‌سالة مترجم ببرند.
مشخصات کتاب: عهد عتیق، جلد دوم؛ کتاب‌های تاریخ (بر اساس کتاب مقدس اورشلیم)، مترجم: پیروز سیار، ناشر: نی- هرمس، تعداد صفحه: ۱۳۶۸ صفحه، قیمت: ۱۴۶ هزار تومان
*کتاب یهودیت:۱۶/۱