فرهنگ امروز/ محمد فیروزی: اساتید علوم ارتباطات سر کلاس های دانشگاهی جمله معروفی را به کار می برند: «مطبوعات، آیینه تمام نمای جامعه هستند»، این یعنی وقتی اوضاع اقتصادی، سیاسی و اجتماعی جامعه در مطبوعات منعکس می شود و بالعکس اگر نشریات یک کشور مشکلاتی داشته باشند در یک قالب کلی آن جامعه هم حال و روز خوشی ندارد. با این مقدمه کوتاه اگر بخواهیم نبض مطبوعات کشور را این روزها در دست بگیریم به حال و روز بیماری می ماند که اگر نگوییم به فردی می ماند که در حال احتضار است، به طور حتم سخت در بستر بیماریست.
ابتدای همین هفته بود که روزنامه جریان ساز وطن امروز اعلام تعطیلی کرد، با این خبر به ناگاه موجی از واکنش ها در جامعه به راه افتاد، شاید بتوان گفت وجه مشترک صحبت های هواداران و منتقدان جدی این روزنامه این بود که ای کاش این روزنامه می ماند و به فعالیتش ادامه می داد چرا که مرگ هیچ روزنامه ای خوشحالی ندارد و تهدیدی برای دموکراسی است.
سید عابدین نورالدینی، جانشین سردبیر روزنامه وطن امروز روز شنبه در گفت و گو با خبرگزاری مهر دو دلیل اصلی را برای تعطیلی این روزنامه عنوان کرد، او با اشاره به اینکه وطن امروز منتقد دولت و همین انتقاد باعث شد تا از سوی دولت مورد بی مهری قرار بگیرد به موضوع افزایش هزینه چاپ و کاغذ به عنوان یک مشکل فراگیر برای اکثر مطبوعات پرداخت و گفت: در واقع ناکاربلدی دولت در حوزه اقتصاد که منجر به افزایش بی سابقه هزینه های مطبوعات شد و همینطور سیاست های نادرست یارانه ای، به مثابه دولبه قیچی عمل کردند و شرایط فعلی را برای روزنامه وطن امروز رقم زدند.
مشکلی که از زبان جانشین سردبیر وطن امروز در مورد کاغذ مطبوعات بیان شد، حاصل یک روز و دو روز نیست، در واقع از سال ۹۶ که افزایش قیمت دلار رخ داد بسیاری از کالاها از جمله کاغذ گران شد. تدبیر دولت این بود که به کاغذ دلار ۴۲۰۰ تومانی (ارز دولتی) بدهد تا واردکنندگان با قیمت پایین تری آن را به دست مصرف کنندگان (ناشران کتاب و مدیران نشریات عمده ترین مصرف کننده کاغذ هستند) برسانند. اما با وجودی که قریب به دو سال از بحران گرانی دلار می گذرد و امروز همه تلاش دولت بر این قرار گرفته تا از رسانه های مختلف بگوید که نوسان نرخ دلار به اتمام رسیده است، هنوز مشکل تهیه کاغذ برای مدیران مسئول نشریات و روزنامه ها حل نشده است.
البته محمدخدادی، معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی در ماه های اخیر مدام تأکید می کند که اقدامات مناسبی برای حل مشکل تهیه کاغذ مطبوعاتی صورت گرفته است، اما مصاحبه با اهالی رسانه و مدیران روزنامه ها حکایت از این دارد که کاغذ با ارز دولتی به راحتی و به اندازه کافی به دست مدیران روزنامه ها نرسیده است و تهیه کاغذ به یک مشکل بزرگ برای مدیران نشریات کاغذی تبدیل شده است. در حالی که مقام معظم رهبری در نمایشگاه کتاب امسال (اردیبهشت ماه) یعنی سه ماه پیش تذکر جدی داد که باید مشکل تهیه کاغذ حل شود.
بعد این تذکر رهبری، هرچند اخباری به گوش رسید که طی آن اسحاق جهانگیری، معاون اول رئیس جمهوری دستور به واگذاری ۸۰ هزارتن کاغذ با ارز کالاهای اساسی به نشریات و مطبوعات داده است، اما شواهد میدانی دال بر این است که تا چندی پیش چنین حجم کاغذی به دست مصرف کنندگان نرسیده است و مقاومت هایی برای آزادسازی کاغذهای انبار شده در گمرک وجود داشته است.
در رابطه با مشکلات کاغذ مطبوعاتی، خبرگزاری مهر گفت و گویی را هم چند وقت پیش با مدیران مسئول روزنامه های سراسری انجام داد که در ادامه مشروح آن را از نظر می گذرانید:
ارزهایی که رفت و کاغذی که نیامد
مهدی رحمانیان، مدیر مسئول شرق در این گفت و گو با اشاره به اینکه حجم کاغذ مصرفی مطبوعات کشور ۴۰ میلیون یورو است که رقم بالایی نیست و این رقم نشان می دهد می توان توزیع کاغذ مصرفی مطبوعات را به درستی مدیریت کرد، گفت: مشکل کاغذ مطبوعات از زمان افزایش قیمت دلار بروز و ظهور کرد و تا کنون هم رفع نشده است. دولت در گام اول تصمیم گرفت کاغذ را به عنوان کالای اساسی اعلام کند، به همین دلیل واردات آن با ارز ۴۲۰۰ تومانی را در دستور کار خود قرار داد. اما واردکنندگانی بودند که چنین ارزی را گرفتند و تا کنون کاغذی وارد نکرده اند. بعضی از محموله های وارداتی کاغذ سر از انبارهایی درآورد و در نهایت معلوم نشد که این کاغذها در کجا توزیع شده اند.
وی ادامه داد: با اشاره به اینکه قیمت کاغذ از ابتدای بروز این مشکلات چند برابر شده است، ادامه داد: دولت برای حل مشکل کاغذ کارگروهی تشکیل داد اما به مصداق ضرب المثل «از قضا سرکنگبین صفرا فزود» این کارگروه نه تنها مشکلی از رسانه های کاغذی حل نکرد بلکه به مشکلات چاپ روزنامه اضافه کرد.
رحمانیان تأکید کرد: دولت در گام بعدی تصمیم گرفت کاغذ را از لیست کالاهای اساسی خارج کند و به این ترتیب این محصول وارد لیست «سایر کالاها» برای واردات شد و تخصیص ارز به کاغذ هم تغییر کرد.
رحمانیان گفت: در شرایط جدید رسانه ها برای حل بحران کاغذ پیگیری هایی انجام دادند، (اسحاق) جهانگیری، معاون اول رئیس جمهور هم جلسه هایی با مدیران مسئول رسانه ها برگزار کرد و ابراز هم دلی کرد. در آن جلسه مقرر شد که کماکان کاغذ در لیست «کالاهای اساسی» باقی بماند.
گره کار در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی
رحمانیان که معتقد است با وجود نظر معاون اول رئیس جمهور کماکان مشکل کاغذ بر قوت خود باقیست، ادامه داد: ریشه اصلی مشکل کاغذ را در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی می بینم. این مشکل برای روزنامه شرق کار را به جایی رساند که طی هفته گذشته برای تأمین کاغذ برای چاپ شبانه به مشکل برخوردیم.
وی ادامه داد: وزارت ارشاد برای رفع مشکل روزنامه شرق اعلام کرد که «۲ تن» کاغذ با ارز نیمایی تخصیص خواهد داد که همین میزان نشان می دهد افرادی که در آنجا مشغول هستند درک درستی از کار مطبوعات ندارند. در مجموعه شرق هم بعد از اینکه مشکل کاغذ برای مجموعه ما حل نشد، ناگزیر از همکاران مان در سایر نشریات کاغذ قرض گرفتیم.
رحمانیان با تشبیه عملکرد وزارت ارشاد در قبال رسانه های کاغذی به «گفتار درمانی مطبوعات» گفت: مشکل کاغذ مطبوعات از جمله مواردی است که رهبر معظم انقلاب، رئیس جمهور، چند تن از وزرای مربوط در دولت و... پیگیری کرده اند اما تا کنون هیچ اتفاقی نیفتاده است. کارگروه تشکیل شده برای حل مشکل کاغذ دارای مشکل است و برای حل بحران کاغذ باید این کارگروه کنار گذاشته شود و با ساز و کار دیگری وارد کنندگان کاغذ مطبوعات را تأمین کنند.
وی با بیان اینکه کارگروه یاد شده حتی برای نشریه ای که چاپ نمی شود، کاغذ تخصیص می دهد، ادامه داد: بر اساس برآوردها نیاز کاغذ کشور بر اساس یورو سالیانه رقمی معادل ۴۰ میلیون است. این میزان نشان می دهد که حجم کاغذ مورد نیاز تا چه کم شده است، به عبارتی بسیاری از رسانه ها فقط یک اسم هستند. از سویی با توجه به فعالیت نشریات و روزنامه های مختلف می توان مشکل کاغذ را حل کرد و نیاز به دادن سهمیه به همه مطبوعات نیست.
معاونت مطبوعاتی بی توجه به میزان نیاز مطبوعات!
ایمان شمسایی، مدیر مسئول روزنامه قدس با اشاره به اینکه حجم کاغذی که دولت به نشریات اختصاص داده است دردی از مطبوعات دوا نمی‌کند گفت: کاغذی را که پیشتر مطبوعات دریافت می‌کردند با ارز نیمایی قابل تهیه بود، در حالی که طبق وعده‌های دولت باید ارز دولتی به آن تعلق بگیرد.
وی افزود: آقای خدادی، معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی طی بازدیدی که از تحریریه روزنامه قدس داشتند اعلام کردند که مجوز تخصیص ۲ هزار تن کاغذ صادر شده است که این رقم در قبال کل نیاز مصرف روزنامه‌ها سهم ناچیزی است.
مدیر مسئول روزنامه قدس ادامه داد: روزنامه قدس در سال نیاز به ۷۰۰ تن کاغذ دارد که این رقم در ماه قریب به ۶۰ تن می‌شود. با این شرایط یک حساب سرانگشتی نشان می‌دهد کاغذی که دولت –با ارز دولتی- می‌خواهد تخصیص دهد کفاف نیاز روزنامه‌ها را نمی‌کند.
شمسایی همچنین با اشاره به اینکه دولت در مورد وضعیت کاغذ تا کنون پاسخگو نبوده است، گفت: در بازار جولان کاغذهای وارداتی هندی، روسی و … داریم و در شرایط کنونی احتمال اعلام تیراژهای کذب برای دریافت کاغذهای تهیه شده با ارز دولتی وجود دارد.
این فعال رسانه‌ای تأکید کرد: وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی برای اینکه مشکل کاغذ را حل کند باید به جای «خوداظهاری» مدیران مسئول برای اعلام تیراژ واقعی روزنامه‌ها به سراغ چاپخانه‌ها برود. چرا که این مراکز چاپ محدود هستند و برآورد دقیقی از طریق اینها می‌توان انجام داد.
مدیر مسئول روزنامه قدس با اشاره به دستور مقام معظم رهبری در نمایشگاه کتاب برای حل مشکل کاغذ و متعاقب آن برگزاری جلسه‌ای در این رابطه توسط معاون اول رئیس جمهور به طرح این موضوع پرداخت که وزارت صنعت، معدن و تجارت برای حل مشکل کاغذ زیر بار نمی‌رود و در عمل اختلاف‌هایی در دولت مشاهده می‌شود.
وی ادامه داد: وقتی مشکل کاغذ حل نشده است رسانه‌ها ناگزیر هستند از تیراژ، قطع و تعداد صفحات کم کنند. این موضوع برای مشترک روزنامه که ابتدای سال هزینه تهیه یکساله را داده است ناخوشایند است و در کل این وضع نابسامان کاغذ برای اعتبار روزنامه‌ها خوب نیست. از سویی هم در حوزه چاپ مطبوعات مشکلات دیگری همچون تهیه زینک و … هم هست و در کل افکارعمومی را باید برای بوجود آمدن چنین وضعی متقاعد کرد.
در پایان مدیر مسئول روزنامه قدس گفت: براساس اطلاعاتی که به دست مان رسیده است برخی از محموله‌های کاغذ وارداتی تا کنون آزاد نشده است و افرادی که پشت سر این ماجرا هستند می‌گویند با ارز آزاد حاضر به آزاد کردن این کاغذها هستند. همه این شرایط هم این نتیجه را برای مان بوجود آورده است که مشکل کاغذ مطبوعات در جایی بالاتر از دولت شکل گرفته و البته قابل حل است.
رانت هایی که تخصیص ارز بوجود آورد
علی رضا بختیاری، مدیر مسئول روزنامه دنیای اقتصاد هم با بیان اینکه در موضوع کاغذهای مطبوعات شاهد یک تلاطم هستیم که به شکل قابل ملاحظه ای تا کنون کنترل شده هرچند مشکل اصلی پابرجاست، گفت: قرار بود کاغذهای گمرک با ارز ۴۲۰۰ تومانی ترخیص شود، اما این اتفاق هنوز نیفتاده است و از سویی در ترخیص کاغذ هم فرایند زمان بری شکل گرفته است.
وی با اشاره به اینکه تخصیص ارز ۴۲۰۰ تومانی برای کاغذ به معنای این است که برای عده ای رانت ایجاد می شود این در حالی است که حتی با وجود تخصیص چنین ارزی نرخ عرضه آن در بازار بسیار متفاوت بود، ادامه داد: در به وجود آمدن رفتارهای سودجویانه در عرضه کاغذ بیش از آنکه فعالان اقتصادی را بتوان مقصر شناخت باید نقش دولت مورد کنکاش قرار بگیرد.
مدیر مسئول دنیای اقتصاد ادامه داد: بهترین راه حل برای مشکل کاغذ این است که قیمت ها واقعی شوند و هر نشریه نیاز به کمک دارد از یارانه مستقیم بهره مند شود. البته در توزیع یارانه نقدی همواره درصدی خطا وجود دارد، اما دولت باید مراقبت کند که میزن خطایش در تخصیص یارانه مستقیم کاهش پیدا کند.
«قوه عاقله» در توزیع کاغذ نیست
محمد ایمانجانی، در گفت و گو با خبرگزاری مهر با اشاره به اینکه تأثیر گرانی کاغذ مطبوعات بر توزیع و مخاطب روزنامه هم اثرگذار است، درباره وضعیت نابسامان توزیع کاغذ روزنامه ها گفت: از اوایل سال ۹۶ که مدیر مسئولی روزنامه فرهیختگان را پذیرفتم کاغذ کیلویی ۲۵۰۰ تومان بود و امروز این قیمت به محدوده ۱۴ تا ۱۸ هزار تومان رسیده است.
وی افزود: تأثیر گرانی کاغذ مطبوعات بر همه بخش های مربوط به آن از جمله مخاطب محسوس است و مشکل بروز کرده در این صنف همچون دیگر مشکلات کشور ناشی از بی برنامگی، نبود نظارت صحیح و البته کمبود «قوه عاقله» در بعد اجرایی است. واردات کاغذ، حجم مصرفی آن و البته مصرف کنندگانش در کشور مشخص است و سامان دادن به این بخش موضوعی نیست که نتوان برای آن چاره ای اندیشید.
وی با بیان اینکه کارگروه تشکیل شده برای حل واردات و تخصیص کاغذ تا کنون نتوانسته است مشکل فعالان این بخش را حل کند، گفت: در چند وقت اخیر از سوی دولت اعلام کردند کاغذ تخصیصی به روزنامه فرهیختگان ۳ تن است، در حالی که مصرف یک روز این نشریه بیش از ۳.۵ تن است. به عبارتی مسئولان دولتی فقط می خواستند اعلام کنند که مشکل کاغذ حل شده است، اما برآورد درستی حتی از میزان کاغذ مصرفی روزنامه ها وجود ندارد.
شفافیت نیاز اصلی رفع مشکل کاغذ
مدیر مسئول روزنامه فرهیختگان با بیان اینکه برای حل مشکل کاغذ مطبوعات باید یک نگاه جامع شکل بگیرد، ادامه داد: تعیین این موضوع که کاغذ تخصیصی به روزنامه ها باید با ارز نیمایی باشد یا دولتی یکی از اولویت هاست، از سویی باید برای کم کردن بازه زمانی واردات کاغذ از گمرک نیز اقدام شود. در نهایت هم باید مشخص کرد که واردات این کاغذها توسط چه کسانی صورت گرفته و به چه افرادی (مدیران نشریات) داده شده است.
ایمانجانی با اشاره به جلسه مشترکی میان مدیران مسئول نشریات و دست اندرکاران معاونت مطبوعاتی که به تازگی برگزار شد، گفت: هرچند در این جلسه شرکت نداشتم، اما از طریق دوستان و همکارانم متوجه شدم که افرادی در این جلسه شرکت داشتند که اسم نشریه و روزنامه آنها را هیچ کس نمی داند و برای هیچ کس شناخته شده نیستند، با این حال معلوم نیست چنین افرادی تا چه میزان کاغذ دریافت کرده اند.
وی ادامه داد: مهم ترین عاملی که باعث بوجود آمدن مشکل کاغذ مطبوعات را خلاء نظارتی می دانم، شاید نیاز است نرم افزار و برنامه خاصی طراحی شود که به شفاف سازی در زمینه واردات، توزیع و تخصیص کاغذ کمک کند.
مراقب گمرکات باشید!
ایمانجانی در بخش دیگری با بیان اینکه نظارت بر گمرک با وجودی که گفته می شود در این قسمت کارها شفاف پیش می رود، بیش از بقیه مراحل توزیع است، خاطرنشان کرد: بسیاری از کالاها به غیر از کاغذ هستند که حتی واردات آن ها به کشور ممنوع است، اما ملاحظه می شود که چنین کالاهایی در کشور از مبادی رسمی و قانونی وارد شده اند. همین نشان می دهد نظارت بر گمرک بیش از سایر نقاط ضرورت دارد.
مدیر مسئول روزنامه فرهیختگان درباره رابطه میان بانک مرکزی، وزارت صمت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی هم گفت: هر سه این بخش به مدیران مسئول روزنامه ها در جلسات مشترکی که وجود دارد اعلام می کنند که در حال فعالیت برای حل مشکل کاغذ هستند. اما موضوعی که در اینجا احساس می شود در نظر نگرفتن میزان اثرگذاری رسانه های مختلف و میزان کاغذ مورد نیازشان است. در این زمینه هم بیش از هرچیز شفافیت لازم است.
وی افزود: هرچند بعد از این شفافیت لازم است وزارت ارشاد در رأس اقدام به برنامه ریزی برای واردات کند و وزارت صمت هم با نظارت و شفافیت کار را به پیش ببرد. بانک مرکزی هم برای کاغذ مطبوعات ارز دولتی تأمین کند.
تعبیر واقعی اما غیر دلچسب «مافیای کاغذ»
محمد پیرعلی، مدیر مسئول روزنامه سیاست روز با اشاره به اینکه گرانی کاغذ دو سالی است که گریبان مطبوعات را گرفته است، به خبرگزاری مهر گفت: در طی این مدت گرانی کاغذ روند افزایشی داشته و از سویی معامله کاغذ هم با دو سال قبل تفاوت پیدا کرده است. به این معنی که در گذشته کاغذ کیلویی دوهزار تومان را به صورت مدت دار (توسط چک) خریداری می کردیم و کاغذ را هم خیلی زود تحویل می گرفتیم، اما امروز این رقم در صورت تلاش زیاد برای تهیه کاغذ به بالای ۱۰ تا ۱۵ هزار تومان رسیده است و کاغذ هم بعد از دو تا سه هفته به دست مان می رسد.
وی با بیان اینکه مشکل کاغذ هم همچون سایر مشکلات (کلان) کشور ناشی از سوء مدیریت است، ادامه داد: در چند مرحله متولیان امر کاغذ به ما وعده دادند که مشکلات حل می شود، اما این اتفاق نیفتاد. در نهایت میان فعالان این صنف این طور تصور به وجود آمد که مسئولان دولتی بدشان نمی آید که رسانه های کاغذی به بهانه گرانی آن از صحنه حذف شوند.
پیرعلی افزود: با روی کار آمدن معاون جدید مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی تا حدی تصور قبل از بین رفت، چرا که تیم او با عزم جدی ورود کردند و وعده های امیدوار کننده ای به مدیران مسئول نشریات دادند. طی چند جلسه هم خدادی از مدیران و دست اندرکاران نشریات دعوت کرد و کار کارشناسی برای تأمین کاغذ در مجموعه معاونت مطبوعاتی شروع شده است.
مدیر مسئول روزنامه سیاست روز بیان اینکه در مورد نهادهای متولی سه گانه برای تأمین کاغذ یعنی بانک مرکزی، وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی و وزارت صنعت، معدن و تجارت یک نوع اهمال وجود دارد، گفت: هرچند به کار بردن تعبیر «مافیای کاغذ» را نمی پسندم، اما کم کاری متولیان باعث شده است که در تأمین کاغذ دست سودجویانی پیدا شود که حداکثر سوء استفاده را می کنند.
خودمان وارد کنیم ارزان تر تمام می شود!
پیرعلی ادامه داد: کوتاهی دولت در مورد کاغذ در مقابل مسائلی که در بخش دارو وجود دارد قابل مقایسه نیست و من هم خجالت می کشم در برابری چنین مسائل بزرگی صحبت از مشکل تأمین کاغذ بکنم، اما در مجموع شرایطی که بوجود آمده است باعث شده که فعالیت روزنامه ها با تنگنا و سختی هایی همراه شود.
مدیر مسئول روزنامه سیاست روز با اشاره به اینکه گرانی کاغذ را با کاهش تعداد صفحات، تیراژ و توزیع هدفمند جبران کرده است، ادامه داد: با توزیع هدفمند اتفاقی روزنامه های برگشتی مان را کم کرده ایم. هرچند ناگزیر شده ایم که در پیشخوان مطبوعات حضور پررنگی نداشته باشیم.
وی ادامه داد: روزنامه سیاست روز تهیه مطالب تحلیلی را در دستور کار قرار دادیم و مخاطبان این روزنامه از طریق سایت روزنامه از محتوای تهیه شده آن بیشتر استفاده می کنند.
پیرعلی در پایان گفت: حل مشکل کاغذ مطبوعات نیاز به عزم و اراده دارد، در شرایط کنونی کاغذ به قیمتی به بازار می رسد که اگر خود فعالان صنف مطبوعات مستقیم اقدام به واردات آن با ارز آزاد کنند قیمت تمام شده کاغذ ارزان تر می شود.
مهر