فرهنگ امروز/ ثمر فاطمی
«حرفتان را صریح بزنید؛ آنچه میزنید، از دل بزنید و اگر معلوم شد که اشتباه است، سریع پس بگیرید» این صحبتهای مقام معظم رهبری در هفتم مهرماه 87 خطاب به دانشجویان بیان شد. سخنانی که بارها و به اشکال مختلف از سوی مسوولان رده مختلف کشور نیز تکرار و بازگو شده: «دانشجو باید بتواند نقد کند و کنشگر باشد.» با این وجود اما طول سالهای گذشته برخوردهای جدی امنیتی و قضایی با دانشجویان را شاهد بودهایم. احضار، بازداشت، دانشجوی ستارهدار و احکام سنگین از جمله مسائلی هستند که دانشجویان طول سالهای گذشته با آنها دست و پنجه نرم کردهاند و از آن سو توصیه مقامات به مماشات با دانشجو و دانشگاه همچنان که باید و شاید راه به جایی نبرده است. با وجود اینکه طول تاریخ همواره دانشجویان به عنوان قشر فرهیخته و پیشرو، بهدنبال حل مسائل جامعه بودهاند و حتی رهبری در سخنرانیای در دوازدهم آبانماه 72 از آنها خواسته بودند که «روی ریزترین پدیدههای سیاسی دنیا فکر کنید و تحلیل بدهید» اما برخوردها با دانشجویان نشان از آن دارد که مسوولان ترجیح میدهند دانشجو سر در لاک خود فرو ببرد. اعتراضات دانشجویی در هر سطحی با برخوردهایی روبهرو شده که شرایط نقد و اعتراض را هر روز برای این قشر سختتر کرده است. احکام صادره دانشجویان را به گوشه رانده و حتی در برخی مواقع این برخوردها، واکنشهای دانشجویان را به همراه داشته و باز هم توصیهها به اینکه باید دست دانشجویان را در نقد و اعتراض باز گذاشت، راه به جایی نبرده است.
برخورد با دانشجویان اما پس از حوادث آبانماه 98 و بعد از آن اسقاط هواپیمای مسافربری ایران- اوکراین با شروع کرونا ظاهرا وارد دور تازهای شد. 3، 4 روز پس از شیوع کرونا بود که خبر بازداشت تعدادی از دانشجویان از جمله امیرحسین علیبخشی، ضیاء نبوی و علی حقیقتجوان منتشر شد. بازداشتهایی که شاید سرآغازی بود بر این دور جدید در فعالیت دانشجویی و برخورد با آن که حتی کرونا هم مانعش نشد. در شرایطی که کرونا در اوج بود و تنها چند روزی از اعلام شیوع «کووید-19» در کشور نگذشته بود، بازداشت دانشجویان با واکنشهای دوچندان نسبت به گذشته مواجه شد. حالا فعالان دانشجویی، مدنی و حتی برخی مسوولان کشور علاوه بر اینکه نگران چرایی این برخوردهای قضایی با دانشجویان بودند، به دلیل شیوع کرونا نگرانیهایی مضاعف داشتند که مبادا سلامت دانشجویانی در بازداشت به خطر بیفتد. همان زمان حتی گفته میشد که ضیاء نبوی هنگام بازداشت بیمار بوده و بهرغم تب شدید، بازداشت شده؛ خبری که در ادامه به ابراز نگرانی مکرر ناظران و کنشگران سیاسی نسبت به ابتلای این فعال قدیمی دانشجویی به کرونا انجامید. در نهایت اما حدود 10 روز بعد از این بازداشت، این چند دانشجو با وثیقههای 300 و 500 میلیون تومانی آزاد شدند تا حالا بیرون از زندان به مبارزه با ویروسی همهگیر بپردازند.
کلاسها تعطیل، کمیته انضباطی باز
آزادی این دانشجویان اما پایان برخورد با دانشجویان نبود. کرونا و تعطیلی دانشگاهها هم حتی نتوانست برای دانشجویان کاری کند. احضارها، بازداشتها، صدور حکم و همچنین بازگرداندن برخی دانشجویان به زندان برای اجرای حکم همچنان ادامه پیدا کرد. کرونا کلاسهای دانشگاه را تعطیل کرد و دانشجویان شهرستانی به خانههایشان بازگشتند و انتظار میرفت با توجه به اینکه بر همین اساس فعالیتهای صنفی دانشجویان موقتا متوقف شده، برخوردهای قضایی با دانشجویان و بازداشت آنها هم دستکم تا کنترل شیوع و همهگیری کرونا به تعویق بیفتد اما اینطور نشد و هر از گاه، خبری از برخوردها با دانشجویان روی خروجی منابع مختلف خبری رفت. سها مرتضایی برای گذراندن دوران حبس به زندان احضار شد، حکم حبس برای سیدمصطفی هاشمیزاده و امیرمحمد شریفی صادر شد و امیرحسین مرادی و علی یونسی بازداشت شدند. اشرف نفری و احمد رییسی بازداشت و چند روز بعد با تودیع وثیقه آزاد شدند و اینها سرخط اخباری بود که در هفتههای گذشته درباره دانشجویان منتشر شده و افکار عمومی را به دلیل برخوردها با این قشر فرهیخته دچار نگرانی کرده است.
به گفته یکی از فعالان دانشجویی دانشگاه پلیتکنیک، برخوردها با دانشجویان اما همچنان ادامه دارد. غزل معصومشاهی، دانشجوی دانشگاه امیرکبیر تهران در توضیح آنچه در این دانشگاه اتفاق افتاده و برخورد با دانشجویان را به همراه داشته، به «اعتماد» گفته: «پیش از شیوع کرونا قرار شد مراسم بزرگداشتی برای کشتهشدگان هواپیما ایران-اوکراین برگزار شود، مراسمی که اتفاقا از سوی روابط عمومی دانشگاه پلیتکنیک ترتیب داده شد و یک هفته پیش از برگزاری آن تمام کانالها و رسانههای دانشگاه برای شرکت در این بزرگداشت فراخوان داده و حتی از دانشجویان درخواست کمک کردند، اما ظاهرا چند ساعت پیش از برگزاری مراسم، تصمیم به لغو آن میگیرند اما این لغو به درستی اطلاعرسانی نمیشود.» این فعال دانشجویی ادامه میدهد: «بر اساس فراخوانی که داده شده بود، همه دانشجویان در این مراسم حضور پیدا کردند اما کمیته انضباطی برخورد با دانشجویان برای شرکت در این مراسم را در دستور کار خود قرار داد و قرار شد برای این دانشجویان جلسه شورای انضباطی تعریف شود. به گفته او، در جلسه شورای انضباطی فردی از سمت نهاد رهبری، معاونت دانشجویی، نماینده اساتید، نماینده دانشجویی، دبیر کمیته انضباطی و خود دانشجوی احضار شده، حضور پیدا میکنند و با تشکیل این جلسه حکم اولیه برای دانشجو صادر میشود. ظاهرا در شرایطی قرار به برگزاری جلسات شورای انضباطی بوده که کلاسهای دانشگاه تعطیل و بسیاری از دانشجویان به شهرهای محل زندگیشان برگشته بودند و حالا در شرایطی که مسوولان مربوطه بارها تاکید کردهاند که مردم در حد توان در خانههایشان بمانند و از رفت و آمدهای غیرضروری پرهیز کنند، مسوولان دانشگاه پلیتکنیک تصمیم گرفتهاند هرچند این جلسات را تاکنون به تعویق انداختهاند، اما در این هفته اقدام به برگزاری این جلسات کنند. جلساتی که از نظر این فعال دانشجویی دانشگاه امیرکبیر، برگزاری آن میتواند در شرایطی که دانشگاهها تعطیل هستند، تا شروع ترم جدید به تعویق بیفتند.»
کمیتههای انضباطی و حل مشکل در خانه
این همان نکتهای است که محمد کاظمی، نایب رییس کمیسیون قضایی و حقوقی مجلس هم به آن تاکید میکند: « این روزها در شرایطی که زندانها مانند بقیه نقاط کشور در معرض آسیب جدی شیوع کروناست و به خصوص باتوجه به این نکته که زندانهای ما جمعیت متراکمی دارند، به نظر میرسد که حتی اگر دانشجویی پروندهای دارد یا نیاز به تحقیق درباره او احساس میشود اما فوریتی در این زمینه نیست، بهتر است از بازداشت فوری و فوتی آنها خودداری شود.» اما ماجرای برخورد با دانشجویان که تنها به دوران کرونا ختم نمیشود. به گفته غلامرضا ظریفیان، تحلیلگر سیاسی و استاد دانشگاه مساله برخورد خارج از دانشگاه با دانشجویان، مساله دیروز و امروز نیست. ظریفیان به «اعتماد» میگوید: «تمام تلاش آموزش عالی از دورههای گذشته و به خصوص دوره خاصی که نگاه متفاوتی بر دانشگاهها حاکم شد، بر این بود که مسائل و مشکلات دانشجو عمدتا درون دانشگاهها حل شود و اساسا فلسفه تشکیل کمیتههای انضباطی متکی بر همین موضوع بود که اگر دانشجو تخلفی انجام داد، درون دانشگاه به آن رسیدگی و حل و فصل شود.» معاون وزیر علوم دولت اصلاحات دلیل این مساله را «حفظ حریم دانشگاه» و سرزنده ماندن «فضای اجتماعی-سیاسی در دانشگاه» میداند و بر این اساس معتقد است: «دانشجو باید امکان این را داشته باشد که در این فضا به تعهد اجتماعی خودش عمل کند و در مورد خطاهای او هم باید با نوعی اغماض رفتار شود.»
برخوردهای شدید قضایی دانشجویان را ناامید و بدبین میکند
ظریفیان معتقد است که تجارب ۲۰، 30 سال اخیر نشان داده که وقتی در برخورد با دانشجو به سمت برخوردهای شدید قضایی میرویم، عملا دانشجو را متنبه نمیکنیم؛ بلکه در بسیاری از موارد یا او را ناامید میکنیم یا او را بیشتر بدبین میکنیم. این استاد دانشگاه همچنین میگوید: «با توجه به رویکرد ریاست قوه قضاییه که به نظر میرسد نسبت به گذشته برخورد متفاوتی با مسائل دارد، باید شخص رییس دستگاه قضا در چنین مسائلی ورود پیدا کنند.» او در عین حال از دانشگاه و دانشجویان میخواهد تا آنها هم با رعایت برخی موارد، به حل این مشکلات کمک کنند.
این فعال سیاسی اصلاحطلب برخوردها با دانشجویان را به نفع سیاستورزی نسل جوان نمیداند و میگوید: «بهرغم تاکید مسوولان کشور بر اینکه باید دانشگاه در ارتباط با مسائل و سرنوشت کشور حساس باشد، این نوع برخوردها در دانشجویان ایجاد یأس و ناامیدی میکند و در نهایت هم نتیجه تربیتی برای دانشجویان ندارد.» او باور دارد که ریاست قوه قضاییه باید در این زمینه ورود کرده و سازوکاری را در نهادهای آموزشی در نظر بگیرد که این نوع برخوردها صورت نگیرد و در همین راستا به نگاه قانونگذار اشاره میکند. نگاهی که به باور او نشان از آن دارد که فضای دانشگاه باید به گونهای باشد که خطاهای دانشگاهی با رسیدگیها و پیگیریهای دروندانشگاهی رفع و رجوع شود. معاون وزیر علوم دولت اصلاحات با بیان اینکه «مساله برخورد خارج از دانشگاه با دانشجویان، مساله دیروز و امروز نیست»، ادامه میدهد: «این برخوردها گرچه ممکن است بسیاری از دانشجویان را سیاسیتر کند اما در بسیاری از موارد دانشجو را به بیتعهدی میکشاند و به سمت بیمسوولیتی سوق میدهد. دانشجو ممکن است به خاطر احساس تکلیف یا وظیفهای که حتی ممکن است خطایی در آن صورت داده باشد، نکتهای را گفته باشد اما وقتی با او برخورد صورت میگیرد، پیام خوبی به بقیه دانشگاه مخابره نمیشود.» به عقیده ظریفیان، این نوع برخوردها دانشگاه را از التزامهای اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و تعهدات اجتماعیاش خالی میکند و در نهایت فضایی ایجاد میکند که دانشجو نسبت به فضای جامعه و سرنوشت مردمش بیتعهد میشود.
نیاز به اقدام جدی وزارت علوم و بهداشت در رفع مشکلات دانشجویان
ظریفیان راهحل این مشکل را گفتوگو میداند. او معتقد است با وجود اقداماتی که تاکنون صورت گرفته اما وزارت علوم و البته وزارت بهداشت به عنوان متولیان اصلی امور دانشگاهها، باید تعاملی فعالتر با دستگاههای امنیتی و قضایی داشته باشند و نهایتا به دانشجویان اطمینان بدهند که حتی اگر خطایی صورت گیرد، پیگیری امور داخل دانشگاه انجام شده و نیازی به ورود نهادهای بیرون دانشگاه نخواهد بود. به گفته این استاد دانشگاه، تجربه نشان داده که حتی اگر از دانشجویی خطای جدی و خطیر سر زده باشد، برخوردهای قضایی آنها را متنبه نمیکند؛ بلکه دستکم در برخی موارد به تندتر و افراطیتر شدن دانشجویان و جوانان میانجامد. حتی در مواردی ممکن است آن دانشجو یا جوانی که فعالیت دانشجویی سیاسی دارد، کشور را ترک کرده و بعدها مشکلاتی بیشتر برای خود ایجاد کند. ظریفیان باور دارد که باید به این تجربه غنی 30 ساله توجه کنیم؛ چراکه اگر مرتکب بیتوجهی شویم، بیشک خساراتهای بسیاری به دنبال خواهد داشت و در ادامه آن، دلمردگیها، ناامیدیها و بیتعهدیهاست که رشد میکنند، نه امید و تعهد و آرمانخواهی که ذات دانشجو و کنشگری دانشجویی است.
روزنامه اعتماد