به گزارش فرهنگ امروز به نقل از اعتماد؛ ایاصوفیه (Hagia Sophia) برآمده از ریشه یونانی «هاگیا سوفیا» به معنای «حکمت یا معرفت مقدس» نام کلیسای پیشین جامع مسیحیت یونانی است که بعدا در دوره امپراتوری عثمانی به مسجد بدل شد و هم‌اکنون در شهر استانبول واقع است و به نحوی نماد این شهر محسوب می‌شود. این بنای شکوهمند به خاطر گنبد عظیمش مشهور است. ایاصوفیه در سال 537 میلادی در زمان حکومت امپراتور ژوستینین اول بنا شد و در زمان خود یکی از بزرگ‌ترین بناها و عجایب مهندسی به حساب می‌آمد. این بنا به عنوان عصاره و چکیده معماری بیزانسی شناخته شده و گفته می‌شود که با احداث آن تاریخ معماری دگرگون شده است. ایاصوفیه همچنین در روزگار ما به عنوان نماد تساهل و تسامح فرهنگی و دینی در ترکیه جدید است و سرگذشت پرفراز و نشیب آن گویای تاریخ سرزمینی است که در آن مردمانی از چهار گوشه دنیا از گروه‌ها و اقوام مختلف، با فرهنگ‌ها، ادیان، زبان‌های مختلف با یکدیگر تعامل دارند و در کنار هم به شکلی مسالمت‌آمیز زندگی می‌کنند. البته تساهل و تسامح مذکور امری جدید و حادث است و مروری بر تاریخ پر فراز و نشیب این کلیسای پیشین و مسجد کنونی، نشانگر درگیری‌ها و نزاع‌های به ظاهر مذهبی و 
به واقع سیاسی است. 
آن‌طور که مورخان می‌گویند در مکان امروزین ایاصوفیه، کلیسایی بوده که امروز نشانی از آن نیست، ساخت کلیسای اول که به نام کلیسای بزرگ (ماگنا اکلسیا) مشهور است، در زمان امپراتوری کنتسانتین کبیر در قرن چهارم میلادی صورت می‌گیرد، در مکانی که قصر شاه و کلیسای کوچکی به نام آیرین مقدس در آن حضور داشت. فراموش نکنیم که این کنستانتین کبیر که شهر باستانی بیزانتیوم را که در سال 196 میلادی توسط رومیان مسیحی فتح شده بود، در سال 330 میلادی به پایتخت امپراتوری روم شرقی بدل کرد و این شهر پس از مرگ او کنستانینوپولوس (شهر کنستانتین) یا قسطنطنیه نامیده شد. خلاصه بعد از بنای کلیسای بزرگ، عبادت در هر دو مکان صورت می‌گرفت. در زمان امپراتوری آرکادیوس، در اوایل قرن پنجم میلادی کلیسای اول سوخته شد و سپس تئودوس دوم دستور ساخت کلیسای دوم را داد. این کلیسا در 10 اکتبر 415 میلادی توسط باسیلکو روفینوس با سقف چوبی بنا شد. در ژانویه 532 میلادی شورشی در قسطنطنیه به‌وقوع پیوست و بار دیگر کلیسا دچار حریق شد. در فوریه سال 532 ژوستینین یکم تصمیم به بنای کلیسای سوم که بزرگ‌تر و با عظمت‌تر بود، گرفت. او برای اجرای این تصمیم از ریاضیدانان و فیزیکدانان زمان خود بهره گرفت و دستور داد که بهترین مواد و مصالح ساختمانی را از سراسر امپراتوری فراهم آورند. درنهایت کلیسای جامع ایاصوفیه در دسامبر 537 گشایش یافت. 
در طول دهه‌ها و سده‌های بعد چندین‌بار زلزله این بنا را تهدید کرد تا اینکه در زمین لرزه هفتم مه 558 میلادی گنبد اصلی کاملا فرو ریخت که ریزش آن باعث از بین رفتن محراب شد. امپراتور فورا دستور بازسازی آن را داد و این امر را به معمار جوانی به نام ایسدوروس سپرد. حاصل گنبد عظیمی شد که تا به امروز بر فراز این بنای باشکوه حضور دارد. ایاصوفیه از آن به بعد محل عبادت مسیحیان ارتدوکس قسطنطنیه و محل برگزاری مراسم امپراتوری ازجمله تاجگذاری‌ها بود.  در سال 726 میلادی لئون سوم امپراتوری که به شمایل‌شکنی مشهور بود، دستور داد که تمام تصاویر و شمایل‌های مذهبی این کلیسا را نابود کنند. در قرن نهم میلادی امپراتور تئوفیلیلوس که متاثر از هنر اسلامی بود، دستور نصب در نقره‌ای با نماد حک شده خود را در ورودی جنوبی کلیسا صادر کرد. در میانه این قرن بار دیگر آتش‌سوزی و بنا دچار خسارت‌های فراوانی شد. همچنین در سال 869 میلادی زمین‌لرزه دیگری باعث تخریب بخش‌های دیگری از ایاصوفیه شد.  در طول جنگ‌های صلیبی در طول قرن یازدهم تا پانزدهم میلادی (حدود 400 سال) میان مسلمانان و مسیحیان قسطنطنیه و در نتیجه ایاصوفیه همواره یکی از اصلی‌ترین و نمادین‌ترین محل‌ها بوده است. پس از تصرف قسطنطنیه در سال 1453 میلادی توسط سلطان محمد دوم فاتح، ایاصوفیه به مسجد بدل شد. محمد فاتح در همان روز فتح دستور این تبدیل را داد و سه روز پس از فتح استانبول، ضمن برپایی مسجد در آن، خطبه به نام پادشاه فاتح عثمانی خوانده شد. پس از آن نام این مکان در مکاتبات رسمی «الجامع الکبیر العتیق» خوانده شد. 
پس از تغییر کاربری ایاصوفیه به مسجد، همه نمادهای مسیحی از آن زدوده شد و تغییراتی در جهت شبیه کردن آن به مساجد مسلمانان صورت گرفت، ازجمله اینکه مناره‌هایی به سبک مساجد مسلمانان برای آن ساخته شد. مشهورترین مرمت آن به دستور سلیم دوم توسط خواجه معمار سنان آغا، نابغه معماری دوران عثمانی صورت گرفته است. در این مرمت، نمادهای عصر اسلامی به این بنای تاریخی افزوده شد البته در دوره عبدالمجید اول نیز زیرنظر دو برادر آرشیتکت سوییسی به نام برادران فوزاتی گاسپر و جوسپه و با کمک هشتصد کارگر بین سال‌های ۱۸۴۷ و ۱۸۴۹ تعمیراتی در این مسجد صورت گرفت. این دو برادر، گنبد و هلال طاق را مستحکم کرده، ستون‌ها را راست و تزیینات داخلی و خارجی ساختمان را ترمیم و اصلاح کردند. پس از انقراض امپراتوری عثمانی و تولد ترکیه جدید به رهبری مصطفی کمال آتاتورک، از سال 1935 میلادی مسجد-کلیسای ایاصوفیه نیز به موزه بدل شد. فرش‌های آن برداشته و گچ‌های روی موزاییک‌ها با زحمت بسیار کنده شدند. از آن زمان تا به امروز ایاصوفیه به بنایی تاریخی بدل شده که گردشگران و بازدیدکنندگان ترکیه و استانبول در آن می‌توانند تاریخ پر فراز و نشیب تقاطع تمدن‌های شرق و غرب را در یک بنای 1500 ساله از نزدیک ببینند و شاهد تحولات شگفت‌انگیز آن باشند. امروزه ایاصوفیه به نمادی برای تساهل و تسامح مذهبی و همزیستی انسان‌ها با مذاهب و اندیشه‌های گوناگون بدل شده است، اما باید دید پس از تصمیم اخیر رجب طیب اردوغان مبنی بر تبدیل موزه ایاصوفیه به مسجد ایاصوفیه، چه بر سر سرنوشت این بنا خواهد آمد.