به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی؛ نشست تخصصی «تبیین و تحلیل اندیشه‌های علامه طباطبایی در المیزان» با حضور دکتر صادق آئینه‌وند رییس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی، حجت‌الاسلام محمود رجبی قائم مقام مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی و دبیر علمی همایش بین‌المللی اندیشه‌های علامه طباطبایی در المیزان، حجت‌الاسلام عبدالهادی مسعودی رییس پژوهشکده تفسیر اهل‌بیت(ع)، محمدعلی لسانی فشارکی مدیر گروه مطالعات قرآن و حدیث پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و جمعی از اصحاب اندیشه کشور در پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی برگزار شد. مشروح این نشست در ادامه میآید.
علامه بیش از هر مفسّری اهل حدیث بود
حجت‌الاسلام رجبی در ابتدای این نشست پس از خیر مقدم «صادق آئینه‌وند» به حضار طی سخنانی درباره برپایی همایش علامه طباطبایی سال آتی توضیح داد: اکنون گروه‌های علمی این همایش فعال شده و مقالات و مصاحبه‌های زیادی به دست ما رسیده است هفت یا هشت پیش نشست را تا سال آینده برای این همایش برپا می‌کنیم که همین جلسه یکی از آنها است.
وی درباره ضرورت برپایی همایشی درباره المیزان و علامه طباطبایی توضیح داد: آیت‌الله مصباح یزدی روزی می‌گفتند که علامه طباطبایی حتی در مسائل سیاسی نیز پیش از ورود امام به عرصه ولایت فقیه اظهار نظر کردند، بنابراین این شخصیت را از هر منظری بنگریم نیاز به کار بیشتری دارد، متأسفانه یا خوشبختانه شاگردان علامه در خارج از کشور بیش از داخل شناخته شده هستند افرادی چون آیت‌الله موسوی لاری و مرحوم شهید مطهری بنابراین مشخص می‌شود که ما در این زمینه و در شناساندن آنها کم کاری کرده‌ایم.
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به اینکه مرحوم مطهری بسیاری از سخنانشان حتی در کتاب‌ها نقل قول از علامه طباطبایی بود، افزود: نیاز است که دیگر مراکز علمی و پژوهشی بر ابعاد عرفانی، فقهی، اصولی و ... علامه کار کرده و ایشان را به جهان معرفی کنند. درست است که می‌گویند شأن و جایگاه هر اثری پس از صد سال مشخص می‌شود اما همین الان هم ما باید در معرفی المیزان و شخصیت علامه در داخل و خارج همت کنیم.
حجت‌الاسلام رجبی در این نشست درباره «تفسیر قرآن به قرآن از منظر علامه طباطبایی» نیز سخن گفت و یادآؤر شد: اخیراً تلاش‌هایی می‌شود که به نقد کل اندیشه‌های علامه طباطبایی به ویژه در همین بحث تفسیر قرآن به قرآن می‌انجامد افرادی با انگیزه‌های مختلف انتقادهایی بر روش علامه دارند، توصیه‌ای که دارم این است که برای مطالعه آثار علامه دقت نظر بیشتری داشته باشیم چرا که برداشت‌های نادرست درباره مباحث ایشان زیاد است.
وی درباره تفاوت علامه طباطبایی با دیگر افرادی که در زمینه تفسیر قرآن به قرآن کار کرده‌اند، گفت: ایشان در کارشان هم مستدل و روش‌مند عمل کردند و هم ادله مستحکم بر مدعی خود آوردند. یکی از انتقادهایی که بر ایشان شده این است که عده‌ای می‌گویند مرحوم علامه به بحث حدیث عنایتی نداشت، در حالیکه از آثار علامه مشخص است ایشان کتب تفسیری و روایی زیادی خواندند و حتی برخی از آنها را شرح کردند و می‌توانم ادعا کردم ایشان بیش از هر کسی به حدیث اهتمام داشتند.
دبیر همایش اندیشه‌های علامه طباطبایی در المیزان گفت: علامه طباطبایی در مقدمه المیزان بیان کردند که فیلسوفان آراء فلسفی و متکلمان آراء کلامی را بیان کردند و بنابراین به جای تفسیر گرفتار تطبیق شدند. ایشان همه تفاسیر را تفسیر به حساب نمی‌آورند از جمله برخی تفاسیر معاد، قصص گذشته که در روایات تاریخی آمده اینها به اعتقادشان خارج از تفسیر است.
وی در پایان سخنان خود اظهار داشت: مرحوم علامه طباطبایی در جایی می‌گویند که مفسر باید بین روایات غور کند تا مهارت فهم آیات را پیدا کند و اگر این فهم را پیدا نکرد، معنایش این است که دقت لازم را نداشته است.
استفاده علامه طباطبایی(ره) از منابع اهل تسنن در کنار احادیث شیعی
در ادامه این نشست حجت‌الاسلام عبدالهادی مسعودی با اشاره به اینکه از دوران کودکی علامه را می‌شناخته و همراه با پدر خویش خدمت این مفسر برجسته رسیده است، گفت: بسیار پیش می‌آمد که از همان کودکی در مسائلی پدر ما را به المیزان رجوع می‌دادند با اینکه کودک بودم اما بسیاری از مسائل و مباحث هنوز در خاطرم مانده است، بنابراین از آن دوران بسیار به علامه طباطبایی علاقه‌مند شدم.
وی در مباحثی تحت عنوان «جایگاه حدیث در تفسیر المیزان» گفت: به صراحت بگویم که کمتر مفسری را داریم که به این وسعت از حدیث استفاده کرده باشد، با اینکه المیزان کتاب حدیثی نیست و بسیاری اعتقاد دارند که بحث‌های تفسیری علامه روایی است اما به هر حال ایشان از حدیث بهره‌مند شده است چرا که در ۵۳۰ مبحث علامه بحث روایی را مشاهده می‌کنیم، متوسط ۲۶ بحث روایی در هر جلد المیزان دیده می‌شود، بنابراین هرچه المیزان جلوتر رفته استفاده از حدیث در آن بیشتر شده است.
حجت‌الاسلام مسعودی در ادامه افزود: علامه در المیزان حدود ۷۳۳ مورد از شیخ کلینی و کتاب کافی، ۹۱ مورد از شیخ صدوق و ۸۵ مورد از تهذیب الحکام، ۱۱۰۳ مورد را از «الدر المنثور» و ۷۰ مورد از دیگر منابع اهل سنت استفاده کرده است.
وی با تأکید بر اینکه متأسفانه در برخی مجامع حوزوی و دانشگاهی بعضاً نوعی روشنفکری یا ارائه علم جدید تلقی می‌شود که ما بر روایات اشکال کنیم و آنها را کنار بگذاریم به جای اینکه به آنها پاسخ داده و مسائل را حل کنیم، توضیح داد: در کتب علامه دیده می‌شود که گاهی سند روایتی هم ایراد داشته اما ایشان روایت را به نوعی توجیه کرده‌اند یعنی آن را کنار نگذاشته‌اند.
حجت‌الاسلام مسعودی با اشاره به اینکه یکی از فواید المیزان این است که مسائل روایی را مطرح کرده و ریشه بنیادین این کار علامه بحث تطبیق، تأویل و تفسیر است، توضیح داد: ارائه فهم درست و نو از احادیث تطبیقی و تأویلی، تعمیق و بهره‌گیری از احادیث تفسیری، جمع بین احادیث متعارض نما و نقد و پایش گزاره‌های ساختگی از دیگر فعالیت‌های علامه است.
وی در پایان توضیح داد: سراسر المیزان را اگر تورق کنیم جرأت علامه را مشاهده می‌کنیم ایشان به راحتی بیان کرده که کدام حدیث ساختگی است و کدام مستند، البته چشم بسته حرفی را نزده و برای تمام مباحثشان ادله ارائه کردند.
بیانات علامه طباطبایی(ره) نیاز به بازتولید دایرة‌المعارفی دارد
در بخش پایانی این مراسم محمدعلی لسانی فشارکی درباره «ضرورت بازتولید دائرة‌المعارف المیزان» سخن گفت و توضیح داد: حول قرآن کتاب زیاد نوشته می‌شود ولی گاهی کتابی آنچنان به قرآن نزدیک می‌شود که از یک جایگاه ویژه برخوردار شده و این به غیر از الهام برای صاحب اثر چیزی نیست، بنابراین اینکه کسی به ذهنش برسد اثری چون المیزان خلق کند برای هر کسی امکان پذیر نیست.
وی با بیان اینکه المیزان جایگاهی را در تفاسیر پیدا و خصوصیات قرآنی را اکتساب کرده و در واقع تکرار همان قرآن شده است، اظهار داشت: بنده سال‌هاست که در زمینه مقالات علمی و پژوهشی علامه داوری می‌کنم و در تمام این مدت بسیاری آثار اشتباه و تفاسیر گوناگون از آثار علامه طباطبایی را مشاهده کردم این مسائل پیامدهای خطرناکی دارد که حتی گاهی قابل جبران هم نیست این اشتباهات در کلاس‌های درس تدریس و به خورد دانشجویان داده می‌شود.
لسانی با اشاره به اینکه بیان علامه نیاز به بازتولید دایرة‌المعارفی دارد چرا که بیاناتشان سهل ممتنع است، توضیح داد: همین همایش پیش رو به نوعی بازتولید دایرة‌المعارفی است بنابراین ترجمه فارسی المیزان کارگشا نبوده کما اینکه در نگارش عربی آن نیز اهمال کردیم و هنوز هم نمی‌دانم که المیزان به عربی ترجمه شده یا خیر.
وی با بیان یک خاطره تلخ از دیدارش با علامه طباطبایی گفت: یک سال پیش از رحلت علامه توفیق یافتم که خدمت ایشان برسم هرگز این خاطره از یادم نمی‌رود که ایشان یک چای می‌خواستند بنوشند، چند دقیقه صدای استکان و نعلبکی می‌آمد. حتی از ایشان درخواست کردیم که حرف بزنند ایشان گفتند من توان بحث و استدلال ندارم اما به هرحال با اشتیاق ما را به حضور پذیرفتند اما ما پاسخ‌هایمان را نگرفتیم.
این استاد دانشگاه با اشاره به اینکه یکی از افتخارات علامه این بود که سال‌ها فرمانده گمنام عملیات انقلاب اسلامی بودند گفت: بنابراین ایشان شهید گمنام انقلاب هستند چرا که به اعتقاد من سلول‌های مغزی ایشان توسط پزشکان خارجی دچار مرگ تدریجی شد بنابراین ایشان به تدریج به شهادت رسیدند.
وی در ادامه افزود: بازتولید المیزان دو راه دارد نخست اینکه به مسیر علمای قدیم یعنی همان شرح و تهذیب باز گردیم و دوم هر کس هر چه که می‌خواهد بنویسد و چاشنی از المیزان بدان بیافزاید که این راه دوم ره به جایی نمی‌برد. همه محورهایی که برای همایش در نظر گرفته شده می‌تواند مدخل‌های دایرة‌المعارف المیزان باشد ما امروز نیاز به یک دایرة‌المعارف تفسیر المیزان داریم که علاوه بر پوشش مباحث علامه بسیاری از پرسش‌های ما را پاسخ دهد.