به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از ایکنا؛ کتاب «دین و اخلاق (بررسی گونه‌های وابستگی اخلاق به دین)» که به قلم جواد دانش، عضو هیئت علمی پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی به رشته تحریر درآمده است، از سوی انتشارات این پژوهشگاه منتشر شده است.
نسبت میان دین و اخلاق، به عنوان دو حوزه ارجمند و سترگ زیست انسانی در طول تاریخ و دست کم از زمان افلاطون به این سو مورد اقبال متفکران بوده است؛ چه اینکه هر دو متکفل صلاح و فلاح انسان این جهانی بوده و بسته به میزان استغنا یا حاجتمندی به دیگری، نظم و نسق متفاوتی پِی می‌افکنند.
کتاب «دین و اخلاق» می‌کوشد تا از میان انحاء محتمل نسبت میان دین و اخلاق، یعنی بی‌اعتنایی، ابتناء و وابستگی یا تزاحم و نزاع میان دین و اخلاق به بررسی وابستگی و اتّکا اخلاق به دین در چهار قلمرو معناشناختی، وجودشناختی، معرفت‌شناختی و روانشناختی بپردازد.
نویسنده، فصل نخست کتاب را به کلیات این موضوع اختصاص داده و پس از بررسی جغرافیای بحث از ترابط میان دین و اخلاق، تاریخچه دقیق و کاملی از نظریات معطوف به آنها را در یونان، جهان مسیحیت و دنیای اسلام ذکر کرده است. در ادامه نیز تعاریف مختلفی از دین و اخلاق بیان شده و تعریف مختار نویسنده مشخص شده است. اما در بخش نهایی کلیات، هندسه‌ای از گونه‌های ارتباط منطقی میان دین و اخلاق با اتّکا به کتاب ارزشمند «اخلاق و دین» از بارتلی سوم تشریح شده و ضمن اشاره به کاستی‌های حالات محتمل مورد نظر بارتلی، دیدگاه فیلسوفان مختلف نیز در هر بخش ذکر شده است.
اما فصل دوم ابتناء معناشناشانه اخلاق به دین را در دو تقریر حداکثری و تعدیل شده بررسی کرده و در ادامه به ارزیابی و نقد هر دوی آنها پرداخته است.
فصل سوم کتاب به ارزیابی وابستگی وجودشناسانه و ثبوتی اخلاق به دین اختصاص یافته است. تقریری که از زمان طرح معمای اوثیفرون، فیلسوفان بسیاری چون اسکوتوس، آنسلم، اکام و نیز اشعریان مسلمان از آن دفاع کرده‌اند و به دلایل مختلفی چون حاکمیت و قدرت مطلق الهی، آزادی خداوند و مالکیت الهی، ثبوت اوصاف اخلاقی را امری دینی و الهی قلمداد نموده‌اند. نویسنده پس از بررسی دلایل مدافعان این تقریر به ارزیابی آن پرداخته و به جهت دلبخواهی شدن اخلاق، انکار خیریّت خداوند و فهم‌ناپذیری علیّت و ترتّب هر دو سنخ وابستگی ثبوتی را رَد می‌کند؛ یعنی خداوند نه خالق اوصاف اخلاقی است و نه قانونگذار قواعد اخلاقی.
فصل چهارم این کتاب نیز به بحث از وابستگی معرفت‌شناسانه اخلاق به دین در سه مقام صدق، توجیه و یقین پرداخته و پس از بررسی دلایل اشاعره و عدلیه برحُسن و قبح شرعی یا عقلی افعال به ارزیابی آنها پرداخته و حاجتمندی حداقلی اخلاق به دین را در مقام اثبات گریزناپذیر برشمرده است.
اما فصل پنجم این کتاب، توقف روانشناسانه و عملی اخلاق به دین را مورد توجه قرار داده و در پی پاسخ به این پرسش است که آیا آگاهی از گزاره‌های اخلاقی مرادف با عمل به مقتضای این گزاره‌هاست یا مطابق نظر برون‌گرایان عامل انگیزاننده دیگری چون آموزه‌های دینی نیز مورد نیاز است. در این فصل با ردّ تقریرهای بدبینانه از ابتناء کنش اخلاقی به دین که طبیعت انسان‌ها را کاملا آلوده و محبوس در قفس تمنیّات پست جسمانی برمی‌شمرد، الگوی دیگری از وابستگی انگیزشی اخلاق به دین با عنایت به مولفه‌هایی چون نظم اخلاقی، توحید خالص و مشابهت با خداوند مورد تاکید واقع میشود و به اشکالاتی چون تخریب نیّت و تضعیف اسقلال عامل اخلاقی که فیلسوفانی چون کانت و پاتریک ناول اسمیت بر آنها تاکید داشته‌اند، پاسخ داده میشود.
فصل ششم کتاب دین و اخلاق نیز به نتیجه‌گیری از مباحث پیشین و تنقیح سطوح توقف اخلاق به دین می‌پردازد.
این کتاب علاوه بر ارائهی تاریخچه‌ای دقیق از نسبت‌های متصور میان دین و اخلاق در طول تاریخ، مناسبات محتمل میان آنها را به دقت تبیین و به خصوص در چهار قلمرو مذکور مورد توجه قرار داده است و رویکرد تحلیلی کتاب از مهمترین ویژگی‌های آن به شمار می‌آید.
لازم به یادآوری است کتاب «دین و اخلاق (بررسی گونه‌های وابستگی اخلاق به دین)» توسط پژوهشکده فلسفه و کلام اسلامی پژوهشگاه علوم و فرهنگ اسلامی تهیه و در ۳۴۲ صفحه و با قیمت ۱۷۰ هزار ریال از سوی انتشارات این پژوهشگاه منتشر شده است.