به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از کانون اندیشه جوان؛ این جلسه به موضوع «ضرورت حکمرانی اسلامی و حکمران شایسته» پرداخته شد.
جهان بین، در شروع، با اشاره به بحث کارکردهای حکمرانی اسلامی، حکومت را دارای دو سطح کارکرد دانست. وی در توضیح سطح اول کارکردها به کارکردهای عمومی اشاره کرد و در این مورد گفت: «کارکردهای عمومی، کارکردی است که همه ی حکومتها باید آنراداشته باشند». جهان بين در ادامه با توجه به نامه۵۳ حضرت امیرالمومنین(ع) در نهج البلاغه كه خطاب به مالک اشتر مي باشد ادامه داد: «آن هنگام که ایشان را به ولایت مصر منصوب کردند«آبادانی ورفاه»، «تامین امنیت» و «جمع اوری خراج و تدبیر مالی» سه وظیفه عمومی هستند که همه حکومتها باید بدان ملتزم باشند. کما اینکه علی(ع) خود فرمودند من به گونه ای عمل کردم که مردم کوفه از مسکن و آب شیرین و نان گندم بهره مند بودند. ”ما اصبح بالکوفة احد الا ناعما، ان ادناهم منزلة لیاکل البر و یجلس فی الظل و یشرب من ماء الفرات، تمام مردم کوفه دارای زندگی مرفهی هستند، کمترین آنها از گندم استفاده میکند توجه داشته باشید نان جو خوراک فقیران بود و خانه و سرپناهی دارد و از آب آشامیدنی گوارایی آب فرات استفاده میکند"(۱)».
جهان بين در ادامه ي همان نامه، وظيفه ي ديگري حكومت اسلامي را بيان مي كند كه اصلاح امور معنوي جامعه مي باشد. وي در اين مورد توضيح داد: «اما ایشان در همان نامه۵۳ وظیفه دیگری را مطرح می کنند که عبارت است از اصلاح امور معنوی و آبادانی آخرتی مردم.”استصلاح اهلها”». اين استاد دانشگاه در بیان کارکرد ویژه دیگر نظام اسلامی از عدالت سخن گفت که اگر اساسا تلاش برای اقامه حق و دفع باطل و نیز دادن هرحقی به ذی حق نبود حکومت از آب بینی بز کم ارزش تر بود.
جهان بین در توضیح این وظیفه نظام اسلامی بیان کرد از دل هستی شناسی، انسان شناسی و معرفت شناسی اسلامی نیز همین به دست نمی آید. وي در همين مورد توضيح داد: «بر این اساس نیز هست که حکمران شایسته در تراز چنین حکمرانی کسی خواهد بود که به تعبیر علی(ع) اعلم به امر خدا و قوی ترین در تحقق آن باشد».
این استاد دانشگاه، در ادامه به بحث مشروعیت حکومت و حاکم اسلامی اشاره کرد. جهان بین با اشاره به نامه ها و خطبه های متععد در نهج البلاغه در این خصوص بیان داشت که دو دیدگاه درباره مشروعیت وجود دارد.دیدگاه اول قائل به نص و مشروعیت الهی حکومت است و دیدگاه دوم قائل به منشاء مردمی مشروعیت.وی بیان کرد قائلین به دیدگاه دوم ضمن بیان اینکه در نهج البلاغه جملاتی دال بر منصوص بودن ولایت علی(ع) وجود ندارد به نامه ۶ استناد می کنند. در این نامه که حضرت علی (ع) خطاب به معاویه نوشته است، اشاره شده است که؛
“همانا کسانى با من بیعت کرده اند که با ابا بکر و عمر و عثمان، با همان شرایط بیعت کردند، پس آن که در بیعت حضور داشت نمى تواند خلیفه اى دیگر انتخاب کند، و آن کس که غایب بود نمى تواند بیعت مردم را نپذیرد. همانا شوراى مسلمین از آن مهاجرین و انصار است ، پس اگر بر امامت کسى گرد آمدند، و او را امام خود خواندند، خشنودى خدا هم در آن است، حال اگر کسى کار آنان را نکوهش کند یا بدعتى پدید آورد، او را به جایگاه بیعت قانونى باز مى گردانند، اگر سرباز زد با او پیکار مى کنند، زیرا که به راه مسلمانان در نیامده، خدا هم او را در گمراهى اش رها مى کند، به جانم سوگند اى معاویه اگر دور از هواى نفس، به دیده عقل بنگرى، خواهى دید که من نسبت به خون عثمان پاکترین افرادم، و مى دانى که من از آن ماجرا دور بوده ام، جز اینکه از راه خیانت مرا متّهم کنى، و حق آشکارى را بپوشانى. با درود.”
جهان بین در مورد مشروعيت حكومت، بیان داشت «اما در نهج البلاغه در مقابل این نامه به صورت مکرر مطالبی وجود دارد که علی(ع) منشاء مشروعیت را نص دانسته اند و بیان کرده اند که از همان ابتدا حق ایشان غصب گردیده است. به عنوان نمونه رجوع حق به اهلش و قرار گرفتن در جای خود آن هنگام که حکومت به علی(ع) رسید(خطبه ۲)،تاکید بر اینکه من از زمان رحلت رسول خدا از حقم دور مانده ام(خطبه۶)،تاکید بر اینکه هیچ کس با آل محمد قابل مقایسه نیست و وصیه و وراثت در باره آنهاست و حق ولایت منحصر در آنهاست(خطبه دوم)و آنها”موئل حکم” الهی (همان) و نیز غارت رفتن میراث (خطبه ۳)هستند از جمله مواردی است که علی(ع) بدانها اشاره کرده است. به عبارتی قبل از آنکه از حکمران شایسته و مشروع سخن بگوییم باید از حکمرانی شایسته و مشروع سخن بگوییم و آنگاه ببینیم چه کسی مسند نشستن در آن جایگاه را دارد. بر این اساس با توجه به این محکمات به وضوح به دست می آید که نامه ۶ از باب جدل و احتجاج با فرد مخاصم بر اساس آن چیزی است که وی ادعای قبول آن را دارد».
در پایان، وقت انتهای جلسه، به پرسش و پاسخ در مورد موضوعات جلسه پرداخته شد. این جلسه که از ساعت ۱۴ آغاز شده بود در ساعت ۱۶ به پایان رسید.
گفتنی است که سلسه از درسگفتارهای اندیشه سیاسی امام علی در نهج البلاغه با تدریس دکتر فرزاد جهان بین، روزهای چهارشنبه در محل همایشهای کانون اندیشه جوان،واقع در خیابان وصال شیرازی،کوچه بهنام برگزار می شود. در جلسه آتی به موضوع مفهوم و نقش مشارکت مردم در نظام سیاسی اسلام وساختارقدرت پرداخته خواهد شد.
علاقمندان می توانند جهت شرکت در این درسگفتار و کسب اطلاعات بیشتر با شماره تلفن ۸۸۹۷۰۸۴۰ و۴۱ داخلی ۱۰۷ واحد آموزش تماس برقرار کنند.
جهان بین، در شروع، با اشاره به بحث کارکردهای حکمرانی اسلامی، حکومت را دارای دو سطح کارکرد دانست. وی در توضیح سطح اول کارکردها به کارکردهای عمومی اشاره کرد و در این مورد گفت: «کارکردهای عمومی، کارکردی است که همه ی حکومتها باید آنراداشته باشند». جهان بين در ادامه با توجه به نامه۵۳ حضرت امیرالمومنین(ع) در نهج البلاغه كه خطاب به مالک اشتر مي باشد ادامه داد: «آن هنگام که ایشان را به ولایت مصر منصوب کردند«آبادانی ورفاه»، «تامین امنیت» و «جمع اوری خراج و تدبیر مالی» سه وظیفه عمومی هستند که همه حکومتها باید بدان ملتزم باشند. کما اینکه علی(ع) خود فرمودند من به گونه ای عمل کردم که مردم کوفه از مسکن و آب شیرین و نان گندم بهره مند بودند. ”ما اصبح بالکوفة احد الا ناعما، ان ادناهم منزلة لیاکل البر و یجلس فی الظل و یشرب من ماء الفرات، تمام مردم کوفه دارای زندگی مرفهی هستند، کمترین آنها از گندم استفاده میکند توجه داشته باشید نان جو خوراک فقیران بود و خانه و سرپناهی دارد و از آب آشامیدنی گوارایی آب فرات استفاده میکند"(۱)».
جهان بين در ادامه ي همان نامه، وظيفه ي ديگري حكومت اسلامي را بيان مي كند كه اصلاح امور معنوي جامعه مي باشد. وي در اين مورد توضيح داد: «اما ایشان در همان نامه۵۳ وظیفه دیگری را مطرح می کنند که عبارت است از اصلاح امور معنوی و آبادانی آخرتی مردم.”استصلاح اهلها”». اين استاد دانشگاه در بیان کارکرد ویژه دیگر نظام اسلامی از عدالت سخن گفت که اگر اساسا تلاش برای اقامه حق و دفع باطل و نیز دادن هرحقی به ذی حق نبود حکومت از آب بینی بز کم ارزش تر بود.
جهان بین در توضیح این وظیفه نظام اسلامی بیان کرد از دل هستی شناسی، انسان شناسی و معرفت شناسی اسلامی نیز همین به دست نمی آید. وي در همين مورد توضيح داد: «بر این اساس نیز هست که حکمران شایسته در تراز چنین حکمرانی کسی خواهد بود که به تعبیر علی(ع) اعلم به امر خدا و قوی ترین در تحقق آن باشد».
این استاد دانشگاه، در ادامه به بحث مشروعیت حکومت و حاکم اسلامی اشاره کرد. جهان بین با اشاره به نامه ها و خطبه های متععد در نهج البلاغه در این خصوص بیان داشت که دو دیدگاه درباره مشروعیت وجود دارد.دیدگاه اول قائل به نص و مشروعیت الهی حکومت است و دیدگاه دوم قائل به منشاء مردمی مشروعیت.وی بیان کرد قائلین به دیدگاه دوم ضمن بیان اینکه در نهج البلاغه جملاتی دال بر منصوص بودن ولایت علی(ع) وجود ندارد به نامه ۶ استناد می کنند. در این نامه که حضرت علی (ع) خطاب به معاویه نوشته است، اشاره شده است که؛
“همانا کسانى با من بیعت کرده اند که با ابا بکر و عمر و عثمان، با همان شرایط بیعت کردند، پس آن که در بیعت حضور داشت نمى تواند خلیفه اى دیگر انتخاب کند، و آن کس که غایب بود نمى تواند بیعت مردم را نپذیرد. همانا شوراى مسلمین از آن مهاجرین و انصار است ، پس اگر بر امامت کسى گرد آمدند، و او را امام خود خواندند، خشنودى خدا هم در آن است، حال اگر کسى کار آنان را نکوهش کند یا بدعتى پدید آورد، او را به جایگاه بیعت قانونى باز مى گردانند، اگر سرباز زد با او پیکار مى کنند، زیرا که به راه مسلمانان در نیامده، خدا هم او را در گمراهى اش رها مى کند، به جانم سوگند اى معاویه اگر دور از هواى نفس، به دیده عقل بنگرى، خواهى دید که من نسبت به خون عثمان پاکترین افرادم، و مى دانى که من از آن ماجرا دور بوده ام، جز اینکه از راه خیانت مرا متّهم کنى، و حق آشکارى را بپوشانى. با درود.”
جهان بین در مورد مشروعيت حكومت، بیان داشت «اما در نهج البلاغه در مقابل این نامه به صورت مکرر مطالبی وجود دارد که علی(ع) منشاء مشروعیت را نص دانسته اند و بیان کرده اند که از همان ابتدا حق ایشان غصب گردیده است. به عنوان نمونه رجوع حق به اهلش و قرار گرفتن در جای خود آن هنگام که حکومت به علی(ع) رسید(خطبه ۲)،تاکید بر اینکه من از زمان رحلت رسول خدا از حقم دور مانده ام(خطبه۶)،تاکید بر اینکه هیچ کس با آل محمد قابل مقایسه نیست و وصیه و وراثت در باره آنهاست و حق ولایت منحصر در آنهاست(خطبه دوم)و آنها”موئل حکم” الهی (همان) و نیز غارت رفتن میراث (خطبه ۳)هستند از جمله مواردی است که علی(ع) بدانها اشاره کرده است. به عبارتی قبل از آنکه از حکمران شایسته و مشروع سخن بگوییم باید از حکمرانی شایسته و مشروع سخن بگوییم و آنگاه ببینیم چه کسی مسند نشستن در آن جایگاه را دارد. بر این اساس با توجه به این محکمات به وضوح به دست می آید که نامه ۶ از باب جدل و احتجاج با فرد مخاصم بر اساس آن چیزی است که وی ادعای قبول آن را دارد».
در پایان، وقت انتهای جلسه، به پرسش و پاسخ در مورد موضوعات جلسه پرداخته شد. این جلسه که از ساعت ۱۴ آغاز شده بود در ساعت ۱۶ به پایان رسید.
گفتنی است که سلسه از درسگفتارهای اندیشه سیاسی امام علی در نهج البلاغه با تدریس دکتر فرزاد جهان بین، روزهای چهارشنبه در محل همایشهای کانون اندیشه جوان،واقع در خیابان وصال شیرازی،کوچه بهنام برگزار می شود. در جلسه آتی به موضوع مفهوم و نقش مشارکت مردم در نظام سیاسی اسلام وساختارقدرت پرداخته خواهد شد.
علاقمندان می توانند جهت شرکت در این درسگفتار و کسب اطلاعات بیشتر با شماره تلفن ۸۸۹۷۰۸۴۰ و۴۱ داخلی ۱۰۷ واحد آموزش تماس برقرار کنند.
علاقه مندان مي توانند فايل صوتي اين جلسه را از اينجا دانلود نمايند.