به گزارش «فرهنگ امروز» به نقل از ایبنا کتاب «مبانی فلسفی نقد و نظریه در هنر» به قلم محمد ضیمران وارد بازار شد. در میان کتابهایی که به فارسی در زمینه فلسفه هنر منتشر شده‌اند، این اثر از معدود تالیفاتی است که با زبانی روشن و آکادمیک و همچنین با گستردگی و انسجامی نسبتا خوب در طرح موضوعات و شرح آنها می‌تواند به عنوان منبعی مناسب برای مطالعات اجمالی و در عین حال پایه‌ای فلسفه هنر مورد استفاده دانشجویان و هنرمندان قرار بگیرد.
محمد ضیمران پیش از انتشار این کتاب عنوان کرده بود: این کتاب را بر حسب ضرورت آکادمیک منتشر کردم؛ زیرا هیچ منبع تخصصی درباره نقد و بینش‌های معرفت‌شناسانه برای نقد وجود نداشت؛ در حالی که برای مطالعات نقادانه دانشجویان هنرهای تجسمی و علاقه‌مندان این حوزه، به سرفصل‌های این کتاب نیاز است.
این کتاب در روش طرح موضواعات خود ریشه‌شناسی‌های (اتیمولوژی) مختصر و دقیقی را از واژه‌هایی کلیدی مانند هنر، نظریه، تخنه (تکنیک)، اپیستمه (معرفت)، میمِسیس (تقلید) و مبانی ارائه می‌دهد و این کار برای حصول هدف اصلی کتاب که «ارائه مبانیِ فلسفی نقد و نظر در هنر» گفته شده یک ضرورت بوده است.
این کتاب دو مقوله نظریه و نقد را در کنار یکدیگر دنبال می‌کند. کتاب در ۲۱ فصل تدوین شده که ۱۴ فصل ابتدایی بر مفهوم نظریه هنری و ۷ فصل پایانی آن بر مفهوم نقد هنری تمرکز دارند.
نظریه‌هایی که در این کتاب بررسی می‌شوند عبارتند از: ۱- رهیافت کلاسیک و محاکاتی ۲- رهیافت رمانتیک ۳-رهیافت تاریخی، سرگذشت‌گرایانه ۴- رهیافت فرمالیست ۵- رهیافت مارکسیست ۶- رهیافت ساختارگرایانه و نشانه‌شناختی ۷- رهیافت روانشناختی ۸- رهیافت هرمنوتیک و ۹- رهیافت بنیان‌فکنانه (deconstructive).
چیستی هنر/ نسبت علم و هنر/ محاکات(تقلید)
در فصل اول کتاب؛ «چیستی هنر» بررسی می‌شود. نویسنده جستار را از طرح مفهوم صناعت (تخنه؛ تکنیک) نزد متفکران یونانی و مفهوم اسطوره و اسطوره‌های هنر یونان آغاز و به ارائه ریشه‌شناسی واژه هنر در فرهنگ ایرانی ختم می کند.
فصل دوم با عنوان «نظریه چیست و با نقد چه مناسبتی دارد»، واژه‌های «مبانی» و «تئوری» را ریشه‌شناسی کرده، حولِ «نظر افلاطون و ارسطو در مورد تئوریا»، «مدرنیته و نظریه خردباوری و تجربه‌گرایی»، «دیالکتیک نظر و عمل و مناسبت نظریه و نقد در هنر» مباحثی را مطرح می‌کند.
فصل سوم کتاب «مناسبت میان علم و هنر» نام دارد. در این جستار ارتباط میان این دو مفهوم در فرهنگ‌های یونان، روم و ایران بررسی می‌شوند. همچنین نویسنده دو مفهوم تخنه و اپیستمه را (که به ترتیب به هنر و علم باز می‌گردند) از نگاه گزنفون (از شاگردان سقراط)، افلاطون، ارسطو، فیلسوفان رواقی، اسکندر افریدوسی (مفسر یونانی آثار ارسطو) و فلوطین (فیلسوف قرن سوم میلادی) مورد مطالعه قرار می‌دهد.
فصل چهارم، مفهوم میمِسیس (تقلید) از نگاه افلاطون، ارسطو، فلوطین، پروکلوس(فیلسوف نوافلاطونی قرن پنجم میلادی)، یوحنای دمشقی(اندیشمند مسیحیِ قرن هشتم میلادی) و
همچنین از نگاه متفکران دوره رنسانس تا نظریات ژاک دریدا در قرن بیستم، شرح و تفسیر می شود.
ایدئولوژی و هنر/ احساس و هنر/ بازنمایی در هنر
فصل پنجم مناسبتِ میان «ایدئولوژی» و هنر را بررسی می‌کند و به شرح نظریات آنتوان دستوت دوتراسی (اندیشمند و فیلسوف قرن هجدهم) تا آراء جان برگر (پژوهشگر قرن بیستمی که کتاب «شیوه‌های دیدن» او معروفترین اثر اوست)، پیتر فولر و پیر بوردیو می‌پردازد.
فصل ششم مفهوم «ذات‌باوری» (essentialism) را در فلسفه هنر مطرح می‌کند و از سوی دیگر چالش هایی را که این مفهوم با ماهیت پویا و خلاقانه هنر دارد توصیف می‌کند.
فصل هفتم به طور مختصر به مفاهیم هنر، زیبایی، فرم و احساس در نظریههای دیروز و امروز می‌پردازد. در این جستار نظریات تولستوی، کالینگوود (فیلسوف انگلیسی قرن نوزدهم و بیستم)، سوزان لانگر، راجر فِرای، کلمنت گرینبرگ و بسیاری دیگر از متفکران قرون اخیر طرح و تفسیر می‌شوند.
در فصل هشتم نظریاتِ آرتور دانتو(فیلسوف معاصر آمریکایی) اولین فیلسوفی که از «نظریه نهادین هنر» (institutional theory of art) سخن گفت، مطرح و نیز واکنش‌هایی که این نظریه در پی داشت بررسی می‌شوند.
فصل نهم «تصویرشناسی» است و مفاهیم آیکونوگرافی و آیکونولوژی را با تمرکز بر آراء اروین پانوفسکی (پژوهشگر معاصر تاریخ هنر) مطالعه می‌کند.
فصل دهم «نشانهشناسی و هنر» نام دارد که بیش از همه نظریات زبانشناسان و ساختارگرایانی چون فردیناند دو سوسور، رومن یاکوبسن، پیِرس و رولان بارت را تبیین می‌کند.
در فصل یازدهم به مفهوم «بازنمایی» (representation) در تصویر پرداخته می‌شود و بر مبنای نظریات فلاسفه و تاریخ‌نگارانی چون نلسون گودمن، ارنست گامبریج، میخاییل باختین و والتر بنیامین، از جایگاهِ انواع بازنمایی‌های تصویری سخن به میان می‌آید.
تخیل، توهم و ذوق هنری
فصل دوازدهم با نام «دودمان بحث تخیل، خلاقیت و نبوغ»، از ریشه‌شناسی واژه فانتاسیا (فانتزی: تخیل) آغاز می‌کند و با ارائه شرحی مختصر از معنای واژه خیال در نزد فیلسوفان یونان و ایران، مفهوم تخیل را در اندیشه فلاسفه قرن بیستم پیگیری می‌کند.
«مدرنیسم در گستره هنر» عنوان فصل سیزدهم این کتاب است و در آن با ارائه تفسیری مختصر درباره مکاتب هنری، کوبیسم، فوتوریسم و اکسپرسیونیسم، تاثیرات مدرنیته بر هنر قرن نوزدهم و بیستم بررسی می‌شود.
فصل چهاردهم آخرین جستاری است که حول مفهوم «نظریه» در هنر ارائه می‌شود. از فصل پازدهم مفهوم نقد بررسی خواهد شد. در این فصل به خصوص مفهوم ذوق هنری (taste) از منظر فیلسوفانی چون کانت، هیوم، شفتسبری(Shaftesbury)، فرانسیس هاچسون، توماس راید، جوزف ادیسون، ادموند برک و الکساندر جرارد مطالعه می‌شود.
نقد مدرن و پست مدرن/ داوری اثر هنری
در فصول پانزدهم و شانزدهم مباحث زیبایی شناسی و نسبت آن با نقد پیشا‌مدرن، نقد مدرن و نقد پست مدرن بررسی و واشکافی می‌شوند.
در فصل هفدهم نظرات برخی از منتقدین معاصر مانند گریس گلوک، کولمن، لوسی لیپارد، هیلتون کرامر، آرلین ریون و موریس وایس، درباره چیستی نقد، مورد شرح و تفسیر قرار می‌گیرد. نویسنده در این فصل درباره اعتبار نقد می‌آورد: «منتقد به مخاطبان خود تامل و دقت می‌آموزد و آنها را به جنبه‌هایی از اثر هنری آگاه می‌سازد که اصلا توجه‌شان را جلب نکرده بود.»
فصل هجدهم اختصاصا درباره نقد مارکسیستی است. در آنجا آراءِ تِری ایگلتون، گئورک لوکاچ، برتولت برشت، مارکوزه و والتر بنیامین درباره نقد هنری تبیین می‌شود.
فصل نوزدهم «هدف‌ها و کارکردهای نقد هنری» نام دارد که در آن به طور کلی عمده‌ترین هدف‌های نقد را که به گفته نویسنده «شرح و توصیف اثر هنری»، «تفسیر و تاویل اثر و جنبه‌های استدلالی و توجیهی آن» و «مقایسه و ارزش‌گذاری اثر هنری» هستند، تعریف و تشریح می‌شوند.
فصل بیستم با عنوان «داوری و صدور حکم هنری»، معیارها و رویکردهای رئالیستی، اکسپرسیونیستی، فرمالیستی، ابزارگرایانه و دیگر معیارهای تجربه شده در داوری و ارزیابی آثار هنری را بررسی می‌کند.
فصل پایانی کتاب رهیافت‌هایی را در تفسیر و تاویل آثار هنری ارائه می‌دهد. نظریاتی در خصوص «جستجوی مقصود مولف»، «هدف راستین تفسیر»، «وحدت و کثرت تفسیر هنری»، «کشف معنای اثر»، «اصالت قصد مولف» و با اشاره‌ای کوتاه به مکتب پدیدارشناسی هوسرل، هایدگر و گادامر، «نظریه مخاطب محور» بیان و مطالعه می‌شوند.
این کتاب در ۳۰ صفحه پایانی خود، همچنین تصاویری رنگی را از برخی آثار کلاسیک و مدرن تاریخ هنر را که بحث‌شان در فصول مختلف آمده در برمی‌گیرد.
محمد ضیمران متولد ۱۳۲۶ و استاد فلسفه غرب است. وی تا کنون بیش از ۱۰ عنوان کتاب را در حوزه فلسفه ترجمه و تالیف کرده که سه عنوان آن با نام‌های «ج‍س‍ت‍اره‍ای‍ی پ‍دی‍دارش‍ن‍اس‍ان‍ه پ‍ی‍رام‍ون هنر و زیبایی»، «درآم‍دی بر نشانهشناسی هنر» و «فکر فلسفی در گستره هنر» در حوزه فلسفه هنر بوده‌اند.
چاپ اول کتاب «مبانی فلسفی نقد و نظر در هنر» در ۵۲۴ صفحه و شمارگان ۱۱۰۰ نسخه و بهای ۳۰ هزار تومان از سوی انتشارات نقش جهان به بازار عرضه شد.