به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ مباهله به معنای نفرین متقابل دو نفر یا دو گروه نسبت به یکدیگر در برابر مقام الهی است و از سنت‌های پیش از اسلام در میان ساسانیان بوده است. روز مباهله روزی است که پیامبر اسلام (ص) به همراه حضرت امیر (ع)، فاطمه (س) و حسنین (ع) به مباهله با رهبران مسیحیت ساکن در شبه جزیره عربستان رفتند. مجادله آنها بر سر ماهیت الهی یا غیرالهی حضرت عیسی (ع) بود. این ماجرا در آخرین سال حیات پیامبر (ص) به وقوع پیوست.
این داستان از نظر اعتقادی و سیاسی، نه تنها در همان دوران، بلکه در تاریخ سیاسی آینده اسلام، به‌ویژه در تکوین اعتقادات شیعی، نقشی اساس داشته است. همین نقش باعث شده تا روایات مربوط به آن در آثار راویان شیعه و سنی، به گونه‌های متفاوت نقل شود. آیات 59 ــ 63 سوره آل‌عمران (3) در قرآن کریم اشاره به این ماجرا دارد.
امروز ــ 24 ذی‌الحجه ــ سالروز حرکت پیامبر (ص) به مکان مباهله با رهبران مسیحی حجاز است؛ مباهله‌ای که البته با انصراف مسیحیان، برگزار نشد. به همین مناسبت، به برخی آثاری اشاره‌ای گذرا می‌کنیم که در این موضوع به رشته تحریر در آمده‌اند.
اولین تالیف درباره مباهله
پس از قرآن کریم، نخستین کتابی که ماجرای مباهله را در خود ثبت کرده «کتاب سلیم بن قیس الهلالی» است. این کتاب که در سال‌های اولیه بعد از رحلت پیامبر (ص) تالیف شده، در موارد مختلف کتاب خود، مساله مباهله را آورده است. این یادگار هزار و چهارصد ساله هم اکنون موجود است و به فارسی، اردو و انگلیسی ترجمه و بارها چاپ شده است.
مباهله در مدینه
لویی‌ماسینیون، مستشرق پرآوازه فرانسوی، تحقیقی کرده و ماجرای مباهله را به تصویر کشیده است. این تحقیق، کم‌حجم است اما به شیوه تخصصی نوشته شده است. مقاله کوتاه و محققانه ماسینیون دارای چند فصل است. فصل اول مربوط به کیفیت اجرای مباهله است. فصل دوم به ریشه قرآنی و اسناد مباهله اختصاص دارد. در فصل سوم با تکیه بر روایت ابن‌اسحاق، خلاصه این روایت را می‌آورد و سپس به اختلافاتی که در نام‌ها‌ی افراد وجود دارد می‌پردازد. فصل چهارم مقاله وی به نقش اقتصادی نجران و تحول سیاسی بنی‌الحارث پس از رحلت پیامبر (ص) اختصاص دارد.
در فصل پنجم، وی به سمبولیسم دینی ماجرا در میان فرق اسلامی اشاره می‌کند. نظر وی در این فصل بیشتر بر عقاید غالیان شیعه متمرکز است. در فصل ششم، وی به تحلیل کتاب المباهله شلمغانی می‌پردازد و رئوس مطالب کتاب وی را یادآور می‌شود. فصل هفتم نوشته وی، به تحلیل فصل مخصوص به مباهله در آیین نُصیریه ــ از فرقه‌های غالی شیعه ــ اختصاص دارد.
این اثر را محمودرضا افتخار زاده ترجمه کرده و بر آن مقدمه نوشته است. انتشارات رسالت قلم در بهار سال 1378 در سه‌هزار و 300 جلد به قیمت 450 تومان آن را منتشر ساخته است.
از مباهله تا عاشورا
محمد امینی گلستانی کتاب «از مباهله تا عاشورا» را نوشته است. وی در مقدمه این اثر می‌گوید: «در یکی از شبهای طولانی زمستان، تاریخ زندگانی رسول خدا (ص) را از کتاب پربرکت بحارالانوار علامه مجلسی مطالعه می‌کردم. به واقعه تاریخی بحث و گفت‌وگوهای پنجروزه دانشمندان نصارای نجران و آمدن آنان به مدینه منوره و ملاقاتشان با رسول خدا (ص) و قرارداد و پیشنهاد "مباهله" و کیفیت حضور و در نهایت انصراف آنها در روز موعود رسیدم. ناگهان واقعه جانگداز کربلا و میدان خونین و تنها ایستادن حضرت سیدالشهداء در نظرم مجسم شد. به فکر فرو رفتم که چقدر فاصله میان انسان‌ها یا انسان‌نماهای این دو واقعه، در عین حال عظمت و بزرگواری قهرمانانه آنها (پنج تن آل عبا) وجود دارد.»
نویسنده در هفت بخش، کتاب را تنظیم کرده است. وی ابتدا ماجرای مباهله را به تصویر می‌کشد و سپس سرگذشت پنج تن آل عبا را مرور می‌کند. در ادامه به مقایسه میان جریان مباهله و رفتار مسلمان‌ها با هر یک از این شخصیت‌ها می‌پردازد. این کتاب را انتشارات سپهر آذین در سال 1385 با شمارگان هزار نسخه به بهای چهار هزار و 500 تومان منتشر کرده است.
آیة المباهله
آیت‌الله علی حسینی میلانی، جزوه‌ای محدود در موضوع مباهله نوشته است. این جزوه 38 صفحه‌ای، آیة المباهله نام دارد. مولف در این کتاب بر آن است تا با اقامه دلایل عقلی و نقلی، افضلیت و شایستگی امام علی (ع) را در خلافت پس از رسول خدا (ص) به اثبات برساند. وی آیه مباهله را یکی از مستنداتی می‌داند که می‌تواند افضلیت امام علی (ع) را نسبت به دیگران نشان دهد. این کتاب را مرکز الابحاث العقاعدیه منتشر کرده است.
کتاب المباهله
این کتاب را ابوجعفر محمد بن علی الشلمغانی، معروف به ابن ابی‌العزاقر نگاشته است. وی صاحب کتاب التکلیف است. نجاشی از این کتاب یاد کرده است. متن این کتاب در بحار الانوار موجود است. بر این کتاب، شرح و نقد بسیاری شده است.
المباهله
عبدالله حسینی کتابی به نام المباهله نوشته و سید شرف‌الدین موسوی هم بر این کتاب مقدمه‌ای نهاده است. این اثر اولین بار در تهران به سال 1366 و بار دوم در بغداد در سال 1402 ق چاپ شد. محتوای کتاب به نوعی بازنویسی کتاب المباهله شلمغانی است. این اثر اما با گستردگی بیشتری نوشته شده است و به زبان امروزی در آمده است. نویسنده این کتاب، مطالب شلمغانی را بدون هیچ نقدی پذیرفته و بازگو کرده است.
مباهله (داستان رویارویی فرهنگی پیامبر اکرم(ص) با مسیحیت)
دکتر نادر فاضلی، اثری نوشته است و ماجرای مباهله را در آن به تصویر کشیده است. وی در این اثر، ماجرای مباهله را در قالب داستان بیان می‌کند. وی با استفاده از روایاتی که در ماجرای مباهله نقل شده است، زوایای مختلف این واقعه را به تصویر می‌کشد. انتشارات مهرآوران در سال 1378 این اثر را در 10 هزار نسخه به بهای 480 تومان منتشر کرده است.
بررسی تطبیقی مباهله پیامبر(ص) با مسیحیان نجران
این اثر را کمال‌الدین غراب به رشته تحریر در آورده است. وی طی شش فصل به پیشینه تاریخی ماجرای مباهله، همچنین بررسی روایات مباهله در منابع اهل سنت و شیعه، نقش مباهله در مجادلات عقیدتی شیعه، چگونگی انجام مباهله و نمونه‌های تاریخی آن و معرفی و نقد چند اثر درباره مباهله می‌پردازد. این کتاب را انتشارات بصیرت به سال 1390 در هزار و 200 نسخه با بهای سه هزار و 400 تومان انتشار داده است.
حل الاعضاء
این کتاب شرح حدیث مناظره مامون با امام رضا (ع) درباره آیه مباهله است. این کتاب به صورت سوال و جواب به بحث مباهله می‌پردازد. نویسنده کتاب، شیخ علی بن علی‌رضا خویی متولد 1292 و متوفای 9 رمضان 1350 است. نویسنده در سال 1348 ق از تالیف آن فراغت یافته است. این نوشته را اردوبادی به خط مولف، دیده است. اردوبادی در کتاب الحدیقه المبهجه این ادعا را بیان کرده است. آقابزرگ تهرانی نیز در کتاب الذریعه از این کتاب نام می‌برد.
رساله فی المباهله مع المخالفین للحق
مولی محمد کاظم بن المولی محمدشفیع الهزار جریبی، این رساله را جزء تصانیف خود در مجموعه رسائلش به خط خود ــ که در کتابخانه شیخ عبدالحسین طهرانی در کربلاست ــ برشمرده است.
المباهلات علی الفرقه السلیمانیه
این کتاب چنان که از نامش پیداست در مورد فرقه سلیمانیه است. این کتاب را آقابزرگ تهرانی در کتاب الذریعه، نام برده است. اما آن گونه که از نوشتار آقابزرگ استنباط می‌شود، وی به این کتاب دسترسی نداشته و فقط نامی از آن به میان آورده است.
موعظه المباهله
در موسوعه طبقات الفقها، از کتابی به نام موعظه‌المباهله نام برده شده است. این کتاب را علی بن ابوالقاسم بن حسین النقی الرضوی اللاهوری، معروف به حائری نوشته است.
آفتاب درخشان در مباهله نصارای نجران
این کتاب را محمد احمدآبادی طبیب‌زاده اصفهانی نگاشته است. وی داستان مباهله را در کتاب بحارالانوار ترجمه کرده و شرح و مقدمه‌ای بر آن نگاشته است. نام دیگر این کتاب «تاریخ نجران» است. این کتاب را بنگاه مطبوعاتی فروزان در سال 1366 ق با قطع رقعی در 128 صفحه منتشر کرده است.
آن روز، روز مباهله
نویسندگان مباهله، از کودکان نیز غافل نمانده‌اند و این داستان را برای آنها نیز به تصویر کشیده‌اند. نویسنده کتاب «آن روز، روز مباهله»، کوشیده است تا این داستان را به صورت کتاب کودک، همراه با تصاویر به طور مختصر شرح دهد. این کتاب را میرابوالفتح دعوتی نگاشته است و انتشارات شناخت معارف اسلام، در سال 1355 ش در 32 صفحه به قطع وزیری به چاپ رسانده است.
گزارش لحظه به لحظه از ماجرای مباهله
محمدرضا انصاری در این کتاب، از ابتدای شکل‌گیری نزاع میان نجرانیان و پیامبر (ص) را به تصویر کشیده است. او از ماجرای دعوت نجرانیان به اسلام شروع می‌کند و مناظره علمای مسیحی با پیامبر (ص) را بازگو می‌کند و سپس مراسم مباهله را نیز به نحوی مبسوط توضیح می‌دهد. وی در انتها از ماجرای ندامت نجرانیان نیز سخن به میان آورده است. این کتاب را انتشارات دلیل ما با شمارگان پنج‌هزار نسخه به قیمت 350 تومان در سال 1382 منتشر کرده است.
امامت و عصمت امامان در قرآن
رضا کاردان کتاب‌هایی را در زمینه عصمت امامان به رشته تحریر در آورده و در یکی از این مجموعه‌ها به بحث از آیه مباهله نیز پرداخته است. وی در این اثر ابتدا آیه کریمه را مورد تحقیق و بررسی قرار می‌دهد. آنگاه احادیثی را که درباره اهل بیت در آیه مباهله وارد شده یاد آور می‌شود. سپس سؤالات مربوط به آیه مطرح و پاسخ داده می‌شود. این کتاب را انتشارات دلیل ما، سال 1379 در 2000 نسخه به بهای 300 تومان در 64 صفحه منتشر کرده است.
اسرار مباهله
محمدرضا انصاری این کتاب را به رشته تحریر در آورده است. وی در این اثر، ابتدا آشنایی با کلیات مباهله را بیان می‌کند و سپس داستان این روز را به‌تفصیل توضیح می‌دهد. داستان‌هایی که در حاشیه مباهله شکل گرفته است نیز مورد بررسی نویسنده قرار می‌گیرد. این کتاب را انتشارات دلیل ما، سال 1382 ش در 320 صفحه با شمارگان سه‌هزار نسخه به بهای هزار و 500 تومان منتشر کرده است.
اهل بیت و آیه مباهله
قوام‌الدین وشنوی در این کتاب به ترسیم واقعه مباهله و سپس روایات مربوط به آن از منابع اهل سنت پرداخته است. این کتاب به فارسی نیز توسط سید ابوالفضل رضوی شیرازی ترجمه شده و سال 1351 ش در قم با 112 صفحه به چاپ رسیده است.
برهان مجادله فی تفسیر آیه مباهله
اسباب نزول آیه مباهله و فضیلت اهل بیت (ع) در این کتاب مورد بررسی قرار گرفته است. محمد اعجاز حسین محمدی بدایونی این کتاب را به رشته تحریر درآورده است.
کتاب المباهله
آیت‌الله مرعشی نجفی در یکی از تذییلات خود بر کتاب «احقاق الحق و ازهاق الباطل» اثر قاضی نورالله شوشتری، (ج 3، ص 64) می‌گوید: به خاطر دارم که به کتابی از تالیفات اهل سنت درباره مباهله دست یافتم که به طور مفصل و کامل در این باره بحث کرده بود. آیت‌الله مرعشی سپس در جلد دوم و سوم و بیست و پنجم از کتاب احقاق الحق از روایات آن نقل می‌کند. نویسنده این کتاب مشخص نیست.
المباهله
محمد خالصی این کتاب را به رشته تحریر در آورده است. در این اثر، داستان مفصل مباهله آورده شده و شش قرینه مهم بر صدق آن ذکر شده است. این کتاب در کاظمین به چاپ رسیده و جامعه مدینه العلم آن را در 140 صفحه منتشر کرده است.