به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایسنا؛ چهارمین برنامه از سلسله نشست‌های سازمان انتشارات جهاددانشگاهی در حوزه کتاب با موضوع «وضعیت توزیع کتاب و آسیب‌های آن» با حضور مسعود پایدار، مدیر نشر کتاب دانشگاهی و انتشارات فردا، و محمد حسین‌زادگان، مدیر پخش کتاب ققنوس، در ایسنا برگزار شد.
در این نشست مسعود پایدار ابتدا در تعریف توزیع کتاب، گفت: توزیع به معنی در دسترس قرار دادن کتاب در زمان، مکان و شکل و شیوه مناسب است.
او افزود: برای این‌که از زاویه آسیب‌شناسانه نگاهی کلی به موضوع توزیع کتاب داشته باشیم باید بپذیریم که مساله توزیع یک مساله فردی نیست، بلکه زاییده مشکلات اساسی صنعت نشر است؛ بنابراین نباید حوزه توزیع را از دیگر بخش‌های صنعت نشر جدا بدانیم و باید به آن نگاهی سیستمی داشته باشیم.
عضو هیات مدیره اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران اظهار کرد: اقتصاد کتاب با موانع اساسی روبه‌روست که اولین آن ساختار نامناسب تولید است. اشکال ساختاری عرضه و تقاضای کتاب و حمایت‌های متناقض ناشی از تصدی‌گری دولت از دیگر موانع حوزه اقتصاد کتاب است.
نشست «توزیع کتاب و آسیب‌های آن»
پایدار به نابسامانی‌های ساختار تولید و توزیع اشاره کرد و در این زمینه توضیح داد: در ایران تا پایان سال 1392 حدود 11 هزار بنگاه انتشاراتی پروانه نشر گرفته‌اند که از این تعداد تنها حدود چهارهزار ناشر فعال هستند. این تعداد هم شامل ناشرانی می‌شود که در طول سال فقط یک عنوان کتاب منتشر کرده‌اند. از این تعداد تنها حدود پنج درصد اقتصاد به‌صرفه دارند. همچنین 75 درصد این ناشران در تهران فعالیت دارند و حدود 80 درصد کتاب‌های تولیدی نیز تنها در تهران توزیع می‌شوند که در وهله اول نشان‌دهنده ساختار نامناسب حوزه اقتصاد نشر کتاب است. در مقابل این تعداد ناشر نیز ما تنها حدود 1500 کتاب‌فروشی در سراسر کشور داریم.
این ناشر در ادامه درباره معضلات توزیع کتاب در ایران اظهار کرد: معضل توزیع از زمان تولید کتاب آغاز می‌شود و مشکل اقتصاد کتاب تنها مساله توزیع آن نیست، بلکه به تولیدکنندگان برمی‌گردد. تولیدکنندگان هستند که امکان بازاریابی آثار را ندارند، بنابراین همه مشکلات روی دوش توزیع‌کننده قرار می‌گیرد.
او در ادامه درباره وضعیت توزیع کتاب در جهان گفت: در کشورهای پیشرفته دنیا توزیع‌کننده کتاب از تولیدکننده کتاب مجزا نیست، اما به دلیل مشکلات ساختاری که در کشور ما وجود دارد این‌گونه به نظر می‌رسد که باید توزیع کتاب را از چاپخانه به بعد ببینیم.
پایدار اظهار کرد: نباید به توزیع‌کننده کتاب تنها به عنوان یک حمل‌کننده کتاب نگاه شود، بلکه باید سازمان توزیع را به یک هماهنگ‌کننده بازار ارتقا داد. توزیع‌کننده باید در انتخاب اثر مشارکت کند و آن‌جاست که او می‌تواند تاثیراتی به جا بگذارد و بازخوردها را به ناشر منتقل کند.
او در ادامه به مشکلات بازار کتاب ایران اشاره کرد و گفت: این بازار رقابتی نیست، چون در مقابل حجم زیادی از ناشران تنها 1500 کتاب‌فروشی در کل کشور وجود دارد که خود باعث زایش مشکلات دیگری است.
پایدار سپس گفت: در جامعه ما مشکل اساسی این است که از دهک یک تا پنج جامعه به دلیل مشکلات اقتصادی فراوان، کتاب را کالای لوکس می‌دانند و بنابراین اصلا کتاب نمی‌خوانند. دهک‌های بالاتر جامعه هم تفریحات دیگری غیر از کتاب دارند. در این بین تنها دهک‌های میانی جامعه قشر کتاب‌خوان را تشکیل می‌دهند که معدودند.
عضو هیات مدیره اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان تهران درباره مشکلات توزیع‌کنندگان کتاب در ایران نیز گفت: به طور کلی در ایران توزیع‌کنندگان به خاطر حمایت نشدن از قدمت زیادی برخوردار نیستند، یعنی ما در کشور توزیع‌کننده‌ای نداریم که کارش را با توزیع کتاب شروع کرده باشد و همچنان در این حوزه باقی مانده باشد.
او افزود: بنابراین می‌بینیم که موفق‌ترین توزیع‌کنندگان کتاب در ایران در واقع ناشر موزعان هستند، یعنی ناشرانی که در کنار سازمان تولید کتاب خود یک سازمان توزیع نیز راه‌اندازی کرده‌اند. دلیل این‌که در کشور ما توزیع‌کنندگان باقدمتی وجود ندارند به حاشیه سود کار آنها برمی‌گردد، چون این کار در درازمدت برای آنها سود چندانی ندارد. این در حالی است که در کشورهای پیشرفته سهم سود بالایی برای توزیع‌کنندگان کتاب و کتاب‌فروشی‌ها درنظر گرفته شده است.
نشست «توزیع کتاب و آسیب‌های آن»
این ناشر دانشگاهی گفت: یکی از کارهای خوبی که مدتی است در حوزه فعالیت توزیع‌کنندگان کتاب انجام شده، ایجاد تشکلی از تعدادی از فعالان این حوزه است، اما آنها برای بهتر شدن فعالیت‌شان باید دارای شناسنامه قانونی توزیع شوند.
او سپس به روش‌های حمایت از توزیع‌کنندگان کتاب اشاره کرد و گفت: یکی از راه‌های حمایت این است که خواهان معافیت مالیاتی توزیع‌کنندگان باشیم، چون در صنعت نشر، تولید و توزیع کتاب یک زنجیره فرهنگی هستند که نباید آنها را از هم جدا درنظر گرفت. مجموع فعالیت این گروه‌هاست که می‌تواند کمک کند تا کتاب در سبد خانوار جامعه قرار بگیرد.
پایدار گفت: همچنین باید برای مکان فعالیت توزیع‌کنندگان کتاب نیز مانند ناشران کاربری فرهنگی درنظر گرفته شود تا از مالیات و یارانه‌های لازم برخوردار شوند. آنها باید در حوزه‌های دیگر نظیر مباحث آموزشی و یا برگزاری همایش‌ها شرکت داشته باشند تا به این طریق وضعیت نابهنجار تقاضا، تولید و توزیع کتاب در جامعه کاهش یابد.
این ناشر در ادامه درباره مقایسه وضعیت توزیع کتاب در ایران و جهان گفت: در کشورهای رشدیافته تولیدکنندگان کتاب خیلی به مصرف‌کنندگان نزدیک هستند، به همین خاطر آنها در کنار تولید کتاب خدمات حاشیه‌یی نیز انجام می‌دهند که بخشی از درآمد فعالان حوزه نشر از این طریق است. به طور مثال آنها مخاطبان خود را در گروه‌های مختلف بخش‌بندی کرده‌اند و خدمات آموزشی بسیاری در کنار تولید کتاب به آنها ارائه می‌دهند.
این فعال حوزه نشر در ادامه گفت: در کشور ما توزیع‌کننده و کتاب‌فروش متحد راهبردی ناشر هستند. در این ساختار بدون کتاب‌فروش و توزیع‌کننده، تولیدکننده نمی‌تواند موفق باشد، حتی تولیدکنندگانی هم که به واسطه حضور در نمایشگاه‌های استانی سعی می‌کنند سیستم توزیع را دور بزنند، کار نادرستی می‌کنند.
او افزود: سال‌هاست در ایران برگزاری نمایشگاه‌های استانی کتاب باعث شده است به کتاب‌فروشان شهرستانی توجه نشود و در واقع فرهنگ مراجعه و رفتن به کتاب‌فروشی‌ها توسط عموم جامعه لطمه بخورد. قطعا ما باید از توزیع‌کننده و کتاب‌فروش حمایت کنیم تا از این فاجعه کتاب‌نخوانی بیرون بیاییم و دیگر کتاب‌فروشی‌ها به فست‌فودفروشی تبدیل نشوند.
او در ادامه به دورنمای موضوع توزیع کتاب در ایران اشاره کرد و گفت: مهم‌ترین کار برای این‌که چشم‌انداز بهتری برای موضوع توزیع کتاب داشته باشیم این است که یک تشکل قانونی توزیع‌کنندگان کتاب تشکیل شود و حضور فعالی در اتحادیه ناشران و کتاب‌فروشان داشته باشد.
پایدار همچنین گفت: باید حضور نمادین در برنامه‌ها و همایش‌های هفته کتاب و مناسبت‌های این‌چنینی به حضور بنیادین تبدیل شود و نه نمایشی.
محمد حسین‌زادگان، مدیر پخش کتاب ققنوس، نیز درباره وضعیت و مشکلات توزیع کتاب در ایران گفت: با توجه به شرایط فعلی و واقعیت‌های حوزه کتاب در جامعه می‌توان به این نتیجه رسید که سیستم توزیع مشکل و مساله جدی حوزه کتاب نیست. در واقع شرایط فعلی توزیع کتاب به اوضاع تولید و کتاب‌فروشی‌های ما می‌آید. الآن در جامعه ما این‌گونه نیست که تولید کتاب به‌سامان باشد و ما فقط در حوزه توزیع دچار مشکل باشیم.
او اظهار کرد: واقعیت این است که عملکرد ما به عنوان توزیع‌کنندگان کتاب در مقایسه با ناشران و کتاب‌فروشان نمره قابل قبولی می‌گیرد. ما خود را خیلی عقب‌تر و ناآگاه‌تر از دیگر اجزای صنف حوزه نشر نمی‌بینیم، چون مشکلات اصلی این صنف عمومی است و همه اجزا با آن دست به گریبان هستند.
حسین‌زادگان در واکنش به این سخن که گفته می‌شود برخی از توزیع‌کنندگان کتاب‌های خاصی را توزیع نمی‌کنند واکنش نشان داد و گفت: این موضوع اساسا درست نیست، زیرا مراکز توزیع به خاطر بحث اقتصادی این کار هم که شده است مایل‌اند کتاب‌های بیش‌تری توزیع کنند.
این فعال حوزه توزیع کتاب در ادامه اظهار کرد: نشر موفق حتما باید یک همکار توزیع در کنار خود داشته باشد، زیرا در ایران ناشرانی موفق هستند که در جامعه نیازسنجی انجام دهند، اما در این‌جا ما به عنوان توزیع‌کننده کتاب بعد از تولید کتاب در جریان قرار می‌گیریم، در صورتی که قبل از تولید کتاب ما می‌توانیم اطلاعات فروش کتاب‌های قبلی نشر را در موضوعات مختلف به ناشر بدهیم.
حسین‌زادگان اظهار کرد: در حال حاضر سیستم توزیع کتاب به خودی خود مشکل خاصی ندارد. چیزی که ما در حوزه نشر از آن رنج می‌بریم کمبود تقاضاست. ما کتاب‌های‌مان را به کتاب‌فروشی‌ها می‌فروشیم، اما برخی از شهرها حتی یک کتاب‌فروشی هم ندارند، بنابراین حمایت‌ها می‌تواند به گونه‌ای تنظیم شود تا تقاضا را در مردم افزایش دهد.
او تاکید کرد: مهم‌ترین مشکل این حوزه نبود تقاضاست. یعنی مردم با حوزه کتاب آشنا نیستند و اساسا نیازی به کتاب‌خوانی نمی‌بینند. بنابراین از دولت توقع داریم حمایت‌هایش را از صنف‌های مختلف حوزه نشر یکپارچه کند. اما در حال حاضر توزیع‌کنندگان کتاب موانعی مثل بحث مالیات، بیمه و دیگر مشکلات را دارند. همچنین بسیاری از کتاب‌فروشی‌ها در شهرهای مختلف در حال تغییر کاربری هستند.
حسین‌زادگان سپس درباره شیوه‌های مدرن حوزه کتاب نیز گفت: در حال حاضر توزیع کتاب در دنیا در حال فروش‌های اینترنتی است که ما هم باید به این سمت برویم و اگر نتوانیم خود را با سیستم‌های مدرن و الکترونیکی تطبیق دهیم محکوم به از بین رفتن هستیم.
او همچنین از مسؤولان وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی خواست تا در حوزه‌های مشورتی از گروه‌های مختلف صنف ناشران، تولیدکنندگان و توزیع‌کنندگان کتاب استفاده شود. همچنین تولید کنندگان کتاب در صحبت‌های‌شان منافع جمعی را درنظر بگیرند.
نشست «توزیع کتاب و آسیب‌های آن»
نشست «توزیع کتاب و آسیب‌های آن»
محمد حسین‌زادگان و مسعود پایدار