به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ مراسم بزرگداشت بدرالزمان قریب، زبان‌شناس و سُغدی‌پژوه برجسته، استاد دانشگاه تهران و عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی با حضور علما، استادان، فرهیختگان و دوستداران علم و دانش، شنبه (۸ آذرماه) در انجمن آثار و مفاخر فرهنگی برگزار شد.

در ابتدای این نشست مهدی محقق، رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی به ایراد سخنانی درباره بدرالزمان قریب و شخصیت علمی وی پرداخت و گفت: وی از خاندان برجسته علم در این سرزمین است. «شمس‌العلما قریب گرکانی»، جد بدالزمان قریب از علمای بزرگ این مملکت است که نه تنها به زبان فارسی بلکه عربی تسلط و اشراف کامل داشت؛ کسی‌ که تا به حال تنها به عنوان ادیب شناخته می‌شد و کسی گمان نمی‌کرد که به ادبیات عرب و اصول فقه هم تسلط داشته باشد و کتابی که با عنوان «منظومه فی‌الاصول‌الفقه» به همت خانم بدرالزمان قریب چاپ و منتشر شد، از تسلط وی در ادبیات عرب نیز پرده برداشت.

رئیس انجمن آثار و مفاخر فرهنگی ادامه داد: بدرالزمان قریب استاد دانشگاه تهران بود که تا سالیان دراز در محضر استادان بزرگ داخلی و خارجی تلمذ کرد و در آمریکا نیز در دانشگاه‌های مختلف، محضر استادان و  دانشمندان بزرگ زبانشناسی چون «هنینگ» را درک کرد.

تصور اشتباه ارتباط زبان پهلوی با خاندان پهلوی

محقق در ادامه سخنانش درباره اهمیت زبان پهلوی که بدرالزمان به آن اشراف کامل دارد، گفت: متاسفانه ما در طول سال‌های دراز به علت تصور اشتباه برخی مبنی بر این‌که این زبان به خاندان پهلوی ارتباط دارد، توجهی به آن نداشتیم! در حالی‌که این زبان یکی از زبان‌های قدیمی ایران است که از زمان ساسانیان با آن تکلم می‌شده و نوشتارهای مختلفی هم به این زبان از آن دوران برجای مانده است و قریب کسی بود که در زبان پارسی کهنه (قدیم و میانه) تخصص دارد و تاثیرات بزرگی را در این راه بر جای گذاشت.

وی گفت: بدیع‌الزمان فروزانفر، جلال‌الدین همایی، محمدتقی مدرس رضوی، دکتر صفا، خانلری، معین و کیا از جمله استادان و بزرگانی بودند که بدرالزمان در دانشگاه تهران از آنها آموخت و خود به استادی در این زمینه بدل شد.

باید کتابی برای معرفی خاندان قریب نوشته شود

غلامعلی حدادعادل، رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی از دیگر سخنران‌ان این مراسم بود که در توصیف شأن و منزلت بدرالزمان قریب گفت: وی تنها بانویی است که عضو پیوسته زبان و ادبیات فارسی است که ادای احترام و قدردانی از وی افتخاری بزرگ محسوب می‌شود.

وی در ادامه درباره آشنایی‌اش با دکتر قریب بیان کرد: آشنایی من با سرکار قریب به سال ۱۳۴۵ باز می‌گردد؛ زمانی که من دانشجوی فیزیک دانشگاه شیراز بودم و با منتقل‌شدن بخش فیزیک به ساختمان ادبیات فارسی دانشگاه شیراز، به سبب مدیریتی نمازخانه‌ای که از قضا اتاق کار بدرالزمان قریب هم در آن راهرو قرار داشت، با وی دورادور آشنا شدم. از همان زمان بود که بنده برای وی احترام زیادی قائل بودم تا این‌که در سال ۱۳۵۰ که وی به دانشکده ادبیات تهران آمد، توفیق آن که در فرهنگستان زبان و ادب فارسی در خدمت قریب باشیم، نایل شد.

رئیس فرهنگستان زبان و ادب فارسی ادامه داد: دکتر قریب به خاندان بزرگی تعلق دارد و پیشنهادم آن است که فردی همت کند تا بزرگان خاندان قریب را در یک کتاب معرفی کند. نه تنها خاندان قریب در «گرکان» بلکه برای بزرگان استان مرکزی که به درجات بزرگی از علم رسیدند افتخاری برای این سرزمین شدند.

وی در ادامه سخنانش گفت: بدرالزمان قریب افتخار کشور و فرهنگستان زبان و ادب فارسی‌ است که در رشته تخصصی خودش مرجعیت جهانی دارد و امروز هر فردی در هر جای جهان بخواهد زبان سغدی را بشناسد، بی‌تردید نمی‌تواند از کتابی که وی در این زمینه  با عنوان «فرهنگ سغدی» نوشت بی‌نیاز باشد.

کارنامه درخشان بدرالزمان قریب در زمینه سُغدی‌‌پژوهی

ژاله آموزگار، پژوهشگر و متخصص فرهنگ و زبان‌های باستانی  یکی دیگر از سخنران‌های این مراسم بود که سخنانش را این گونه آغاز کرد: تاکیدی که من همواره  داشته و دارم بر این است که دانش و خرد در فرهنگ کهن ما، جایگاه والایی را داراست که بزرگداشت خردمندانی چون بدرالزمان قریب را به دنبال دارد و با وجود گله‌های شاعران مبنی بر این‌که شأنی برای خردمندان و بزرگان در این سرزمین قائل نمی‌شوند، بر این باورم در سرزمین ما دانشمندان و خردمندان واقعی همیشه در دل مردم جای داشته و حتی اگر مورد جفا هم قرار گرفته‌اند، از قرب و مقام معنوی آنها در بین دوستانشان کم نشده است.

وی ادامه داد: در سنت نگارشی ایران، اوراق کتاب‌های ما مالامال از ستایش‌هایی است که از خرد شده و یکی از جلوه‌های آن نام «دادار» بزرگ با لقب سرور دانایی است.

آموزگار افزود: این احترام به خرد است که این مجلس بزرگداشت بر پایه آن بنا شده تا از پشتکار و مقام و منزلت سرکار قریب سخن و از وی قدرانی کنیم. موفقیتی که وی آسان به دست نیاورده و از هوش و استعداد ذاتی‌ او نشات می‌گیرد.

وی درباره مقام علمی بدرالزمان قریب توضیح داد: وی در دانشکده ادبیات تهران از محضر استادان بزرگی بهره برد و آموخت. با پشتوانه غنی خود به غرب رفت و در آنجا نیز راه درستی را انتخاب کرد و فرصت‌ها را هدر نداد و از محققان آنجا نیز بهره جست.

این پژوهشگر فرهنگ و زبان‌های باستانی گفت: او به نسلی تعلق دارد که پس از فراگیری‌های مفید با خلوص نیت به ایران بازگشت تا دین خود را به مردم سرزمینمان ادا کند. قریب خدمت دانشگاهی خود را از شیراز آغاز و در تهران ادامه داد و کارنامه درخشانی از خود در زمینه زبان سغدی بر جای گذاشت و امروز این دانش به واسطه زحمت‌های بی‌دریغ او چنان پای گرفته که زبان سغدی جزو واحد درسی در دانشگاه به شمار می‌آید.

آموزگار همچنین درباره کتاب «فرهنگ سغدی» نوشته بدرالزمان گفت: این کتاب اثری ماندنی و به عنوان کتاب سال برگزیده شد. با این کتاب بود که همه پژوهشگران زبان باستانی به خود بالیدند و خوشحالم که این بانوی دانشمند به راهنمایی خرد خود علم و دانش را سرلوحه زندگی خود قرار داد تا ما اکنون خوشه‌چین دانش او باشیم.

کتاب «فرهنگ سغدی» اعتبار جهانی دارد

دکتر زهره زرشناس از دیگر کسانی بود که درباره بدرالزمان قریب سخن گفت و جایگاه علمی وی را چنین توصیف کرد: ما در چنین مراسم بزرگداشتی هستیم تا خرد و دانش بانوی دانشمندی چون ایشان را ارج نهیم. کسی‌ که در تالیف کتاب «فرهنگ سغدی» اثر فراملی در پاسخ به نیازی جهانی داد. واژه‌نامه‌ای منحصربه فرد که گنجینه‌ای از واژه‌های سغدی است و  می‌توان آن را به مثابه ابزاری برای مطالعه زبان‌های ایرانی به کار برد.

این عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی گفت: این کتاب که با متدهای جدید و با نگرش به آخرین آراء ایرانشناسان جهان و آخرین مبادلات سغدی گردآوری شده، درباره زبانی است که تا اوائل سده بیستم میلادی تقریبا ناشناخته بوده و کمبود منابع درباره آن، نگارش این کتاب به دست بدالزمان قریب را ارزشمندتر می‌کند.

زرشناس درباره اهمیت این کتاب ادامه داد: «فرهنگ سغدی» دارای اعتبار جهانی است که خواننده می‌تواند به تلفظ واژه‌های سغدی دست یابد و نویسنده آن با پشتکار فراوان توانست بر مشکلات فنی و تخصصی بی‌شماری که در این زمینه وجود داشت، فائق آید.

وی ادامه داد: «سغد» محلی واقع بین دو رود سیحون و جیحون و از دیرباز ابزار ارتباط سرزمین‌های شرقی و غربی بوده است.  در حال حاضر بیشتر متون سغدی بررسی و به تمام زبان‌های مختلف ترجمه شده است و به راستی که جای چنین فرهنگی در زبان فارسی خالی بود که خوشبختانه با همت سرکار قریب انجام شد.

تاثیرگذاری در پژوهش‌های علمی کشور، تربیت دانشجویانی که اکنون خود در مقام استادان بزرگی هستند و داشتن سهمی ممتاز در قوت بخشیدن به کلمات سغدی و زبان‌های باستانی از دیگر نکاتی بود که زرشناس در تمجید از بدرالزمان قریب به آنها اشاره کرد.

دو پیشنهاد شاگرد بدرالزمان قریب خطاب به استادش

دکتر حسن رضایی‌باغ‌بیدی، استاد گروه فرهنگ و زبان‌های باستانی دانشگاه تهران آخرین سخنران این مراسم بود، وی گفت: من از کسانی هستم که افتخار شاگردی و آموختن از سرکار خانم قریب را داشتم و زبان‌های سغدی و باستانی را از وی آموختم؛ چراکه آموختن سغدی نزد او مانند برداشتن آب از سرچشمه بود نه برکه.

وی ادامه داد: قریب کارهای ارزنده‌ای در حوزه فارسی باستان و فارسی میانه علاوه بر زبان سغدی دارد. با این حال شاهکار وی در زبان سغدی، ایجاد کتابی با عنوان «فرهنگ سغدی» (سغدی به فارسی و سغدی به انگلیسی) محسوب می‌شود که نخستین و بهترین فرهنگی است که تاکنون به زبان سغدی فراهم آمده است. وی در مقاله‌های دیگری نیز به نظام آوایی زبان سغدی، صرف اسم و صرف فعل به زبان سغدی همت گمارده‌ که بسیار ارزشمند هستند.

این شاگرد بدرالزمان قریب در پایان سخنانش دو پیشنهاد و خواهش را خطاب به استادش عنوان کرد و گفت: با توجه به این‌که کتاب «فرهنگ سغدی» قریب تخصصی و در قطع بزرگ به چاپ رسیده، و استفاده از آن برای دانشجویان کمی مشکل است، پیشنهاد می‌کنم که ارجاعات تخصصی این کتاب را حذف و فقط مداخل و معانی آنها را در کتابی مجزا گردآورد تا فرهنگ کوچک زبان سغدی برای دانشجویان و علاقه‌مندان فراهم شود.

وی سپس به پیشنهاد دیگرش اشاره کرد و گفت: تالیف کتابی در زمینه دستور زبان سغدی از نیازهای دیگری است که به نظر می‌رسد با سرپرستی سرکار قریب چنین امر مهمی می‌تواند در کتابی فراهم آید؛ چرا که هنوز با وجود کتاب‌ها و مقالات مختلفی که در حوزه دستور زبان سغدی وجود دارد، کتابی مجزا در این باره وجود ندارد.