به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ نشست نقد و بررسی کتاب «یادداشت‌های محرمانه کنسولگری انگلستان در سیستان و قاینات» با حضور محمود فاضل‌بیرجندی، مترجم کتاب، کاوه بیات، پژوهشگر تاریخ، مجید تفرشی، سندپژوه و کارشناس تاریخ معاصر ایران و حبیب‌الله اسماعیلی، سردبیر فصلنامه نقد تاریخ چهارشنبه (۱۲ آذر) در سرای اهل قلم موسسه خانه کتاب برگزار شد.
تفرشی، سندپژوه در این نشست درباره امتیازات ویژه کتاب گفت: این کتاب، اثر ارزشمندی است که می‌تواند شروعی برای این‌گونه تالیفات در انتشارات ایرانی براساس یادداشت‌های ماموران رسمی غربی در ایران باشد. تالیف این آثار به سبب اطلاعاتی که ارائه می‌دهند و زاویه دید ویژه‌ای که دارند به نوشتن تواریخ محلی و ملی ایران کمک بسیاری می‌کند.
انتشار کتاب همزمان با آغاز یکصدمین سالگرد جنگ جهانی اول است
وی در ادامه گفت: کتاب از چند منظر قابل بررسی و ارزیابی است؛ در سراسر دنیا یک پروژه پنج ساله داریم که بیشتر مطالعات تحقیقاتی برای بررسی و تحقیق پیرامون جنگ جهانی اول به مناسبت یکصدمین سال آغاز این جنگ تعریف شده است. در همین راستا کارهای بسیاری درباره جوانب مختلف سیاسی، علمی و تاریخی این جنگ انجام شده است. انتشار کتاب «یادداشت‌های کنسولگری انگلستان در سیستان و قاینات» اگر چه مناسبتی در آن ذکر نشده اما همزمان با این رویداد تاریخی است.
تفرشی با بیان اینکه از قرن نوزدهم اعزام نیروهای بریتانیایی به ایران سرعت بیشتری می‌گیرد، اظهار کرد: در قرن نوزدهم به دلیل رشد و اوج‌گیری امپراطوری بریتانیا، آنها شروع به تاسیس و افزایش کنسولگری‌ها و ماموریت‌های محلی کردند. در این راستا در بسیاری از نقاط ایران شروع به اعزام نیروهای سیاسی، ایجاد مناسبات با مقامات ایرانی و تهیه گزارش از تحولات منطقه کرد.
این سندپژوه افزود: منطقه سیستان و قاینات نه تنها از این امر مستثنی نبودند، بلکه از اهمیت بیشتری نیز برخوردار بود. منطقه سیستان گاه دارای یک کنسولگری مجزا و گاه با کنسولگری خراسان مشترک بوده است. این منطقه با توجه به اهمیت استراتژیکی ویژه‌ای که به دلیل هم‌جوار بودن با مستعمرات بریتانیا داشت، از ارزش و جایگاه بالایی برای مقامات انگلیسی برخوردار بود.
نگارش بیوگرافی مختصر از بریتانیایی‌ها کتاب را پربارتر می‌کرد
وی با اشاره به اسناد و گزارش‌های ماموران بریتانیایی مقیم سیستان گفت: این کتاب تنها ترجمه بخشی از این یادداشت‌ها و گزارش‌ها است که در یک دوره دوساله فراهم آمده است اما براساس مطالعات من گزارش‌های پراکنده و اسناد محرمانه بسیاری مربوط به این منطقه قبل و بعد از این دوره هم وجود دارد که باید بر روی آنها نیز کار کرد.
تفرشی گفت: یکی از نکات جالب‌توجه کتاب «یادداشت‌های کنسولگری انگلستان در سیستان و قاینات» تلفظ صد در صد صحیح اسامی انگلیسی است، نکته‌ای که در بیشتر منابع فارسی رعایت نمی‌شود. نکته دیگری که درباره این کتاب باید بیان کنم این است که نگارش بیوگرافی مختصر و کوتاهی از بریتانیایی‌های حاضر در منطقه به پربارتر شدن کتاب کمک می‌کرد.
این کارشناس تاریخ معاصر درباره اهمیت اسناد بریتانیا در رابطه با جنگ جهانی اول عنوان کرد: صرف‌نظر از اسناد وزارت خارجه و وزارت جنگ آن دوره بریتانیا، اسناد دیگری نیز چون اسناد وزارت تجارت و اسناد امنیتی بریتانیا که اخیرا آزادسازی شده، دارای اهمیت بسیاری است. البته چند آرشیو دیگر نیز در دست است که اطلاعات بسیار باارزشی دراین‌باره ارائه می‌دهند؛ برای مثال وزارت مستعمرات به دلیل همجواری با هند اسناد زیادی درباره سیستان دارد و یا اسناد بانک شاهی و گزارش‌ها و اسناد خانوادگی مانند اسنادی که در بخش خاورمیانه دانشگاه آکسفورد و کمبریج نگهداری می‌شود.
وی افزود: در آرشیو ملی بریتانیا در فاصله سال‌های (۱۹۱۴ تا ۱۹۱۸) ۲۷۱۶ پرونده درباره ایران موجود است که اگر این دوره را به تبعات پس از جنگ نیز امتداد دهیم حجم آن به ۳۵۹۰ پرونده می‌رسد.
مردمی که برای ارضای حس کنجکاوی و یافتن ریشه‌ها سراغ اسناد می‌روند
تفرشی با اشاره به نقش پزشکان بریتانیایی در مناطق مختلف ایران از جمله سیستان و قاینات گفت: پزشکان بریتانیایی جدای از نقشی که در حفظ سلامت کارکنان اعزامی بریتانیا داشتند، دارای سه کارکرد دیگر نیز بودند؛ از این گروه مدارک و اسناد مهمی برجای مانده که به اشراف بهتر نسبت به مسائل ایران کمک قابل توجهی می‌کند. این پزشکان در منطقه به مداوای مردم محلی نیز می‌پرداختند که صرف‌نظر از جنبه خیرخواهانه، به ایجاد یک نوع مودت بین نیروهای بریتانیایی و ایرانی کمک می‌کرد و در پیشبرد اهداف بریتانیا در ایران بسیار موثر بود.
وی ادامه داد: فعالیت‌های فرهنگی و جمعی، نوشتن خاطرات و سفرنامه، کارکرد دیگر آنها بود. از جمله آنها آرتور سین ملیگان، پزشک فارت بریتانیا در ایرانِ اواخر قاجار است. این فرد نخستین کتاب راهنمای توریست ایران را نوشت. این پزشکان در برخی موارد نیز به فعالیت‌های دیپلماتیک روی می‌آوردند و این کارکرد سوم آنها بود.
این سندپژوه با بیان اینکه در ایران به تاریخ‌نگاری محلی و خانوادگی توجه نمی‌شود، اظهار کرد: این دو نحله از تاریخ‌نگاری در ایران با بی‌مهری روبه‌روست. این در حالی است که اگر به آرشیوهای اروپایی مراجعه کنیم، متوجه خواهیم شد بیشتر مراجعه‌کنندگان به اسناد تواریخ محلی و خانواده‌ها، مردم عادی هستند و نه مورخان حرفه‌ای. مردمی که یا برای ارضای حس کنجکاوی یا برای یافتن ریشه‌ها و تبار خود سراغ این دسته از اسناد می‌آیند.