به گزارش فرهنگ امروز به نقل از مهر، در میان کتاب‌هایی که به فلسفهٔ تحلیلی پرداخته‌اند کتاب «فلسفهٔ تحلیلی چیست؟»، نوشتهٔ ‌هانس یوهان گلوک، اهمیت بسیاری دارد. این کتاب شیوا و روشمند نگاشته شده و درباره نکاتی دقیق و ظریف در شناخت‌ِ تفاوت‌های فلسفه‌های قاره‌ای با فلسفهٔ تحلیلی بحث می‌کند. گلوک فلسفهٔ تحلیلی را صرفاً از جنبۀ تاریخی بررسی نکرده، بلکه به این موضوع از زوایای متفاوتی نگریسته است. او علاوه بر اینکه به پیدایش فلسفهٔ تحلیلی می‌پردازد، تفاوت‌های جغرافیایی‌ ـ‌ زبانی این فلسفه را با فلسفهٔ قاره‌ای کاویده است. ارتباط تاریخ فلسفه با فلسفهٔ تحلیلی و اینکه آیا فلسفهٔ تحلیلی از راه آموزه‌های خاص، عناوین پژوهش، یا روش‌شناسی متمایز می‌شود از دیگر موضوع‌های کتاب است.

گلوک به منظور بیان پیشینهٔ تاریخی فلسفهٔ تحلیلی از افلاطون و ارسطو شروع می‌کند؛ افلاطون آغازگر تحلیل مفهومی و استفاده از شهودهای حس مشترک است، و ارسطو بنیانگذار روش تحلیلی‌ ـ‌ منطقی محسوب می‌شود. پس از پرداختن به این دو فیلسوف، به اوایل دورهٔ مدرن نگاهی می‌اندازد و فهم فلسفهٔ کانت را برای فهم تحلیلی فلسفه ضروری می‌شمارد و پس از آن، نقش فرگه، راسل، ویتگنشتاین و دیگران را در تکوین فلسفهٔ تحلیلی توصیف می‌کند.

گلوک بر این باور است که نظریهٔ جغرافیایی‌ ـ‌ زبانی مربوط به جدایی فلسفهٔ تحلیلی از قاره‌ای تقریباً از هر لحاظ اشتباه است. او خاطرنشان می‌سازد که فلسفهٔ تحلیلی مغایرت زیادی با فلسفه‌های آلمانی یا فرانسوی مانند رمانتیسیسم و اگزیستانسیالیسم ندارد.

تاریخی نبودن و علمی بودن، از وجوه تمایز فلسفهٔ تحلیلی با فلسفهٔ قاره‌ای هستند. مشخصهٔ دیگر فلسفهٔ تحلیلی داشتن آموزه‌های ویژه‌ای است که طرفداران فلسفهٔ تحلیلی باید بدان‌ها متعهد باشند؛ فلسفهٔ زبان به منزلهٔ شالودهٔ این فلسفه، انکار پوزیتیویستی مابعدالطبیعه، حمایت از بررسی و تحلیل مفهومی چند نمونه از این آموزه‌ها هستند. گلوک هوشمندانه تمامی این آموزه‌ها را درنظر می‌گیرد و هر یک را شرح می‌دهد. از دیدگاه او فلاسفهٔ تحلیلی از روش خاصی در پژوهش یا نگارش پیروی نمی‌کنند و ویژگی‌هایی که برای تمایز فلسفهٔ تحلیلی از دیگر فلسفه‌ها ارائه می‌شود اکثراً نادرست است.

گلوک بخشی از این کتاب را به مخالفت با برخی طرفداران فلسفهٔ قاره‌ای و سنت گرایان اختصاص می‌دهد که فلاسفهٔ تحلیلی را به اخلاق و سیاست مدرن بی‌اعتنا می‌دانند و آن‌ها را محافظه کار می‌‌نامند. او راسل را، که فیلسوفی تحلیلی بود و فعالیت‌های سیاسی فراوانی داشت، شاهدی علیه مدعای این فیلسوفان می‌داند. با این حال، گلوک از فلاسفهٔ تحلیلی معاصر به دلیل عدم ارتباط و تعامل آن‌ها با مردم عادی انتقاد می‌کند.

در فصل پایانی کتاب، گلوک چند مطلب دربارهٔ فلسفۀ تحلیلی معاصر مطرح می‌‌کند که ازجملهٔ آن‌ها مخالفت با پست مدرنیسم است، البته حساب آن را از نسبی گرایی، که در دیدگاه او نظریه‌ای قابل احترام است، جدا می‌کند و می‌گوید «نفی پست مدرنیسم طرحی تحلیلی گراست، اما انکار نسبی گرایی اینگونه نیست».

بخش‌های کتاب عبارتند از:
دیباچه
الف: مقدمه
۱) دلیل اهمیت سوال
۲) نحوۀ مواجهه با سوال
۳) ساختار و محتوای کتاب

ب: بررسی تاریخی
۱) سابقۀ تاریخی
۲) نخستین بارقه‌ها: ریاضیات و منطق
۳) شورش علیه ایده آلیسم
۴) دگرگونی زبانی
۵) ساختارگرایی منطقی درمقابل تحلیل مفهومی
۶) فروپاشی پوزیتیویسم منطقی
۷) احیای مابعدالطبیعه
۸) از زبان تا ذهن
۹) مسائل مربوط به ارزش

ج: جغرافیا و زبان
۱) تیرگی بر فراز بریتانیا و جدایی قاره
۲) ریشه‌های آلمانی فلسفۀ تحلیلی
۳) تجربه گرایی انگلیسی درمقابل مکتب رمانتیک آلمانی
۴) محور انگلیسی-اتریشی
۵) ضعف‌های امروزی مفاهیم جغرافیایی-زبانی

د: تاریخ و تاریخ نگاری
۱) هراس از تاریخ در مقابل تاریخ گرایی حقیقی
۲) تاریخ گرایی ابزاری در مقابل تاریخ گرایی بی‌ثبات
۳) سهو تاریخی در مقابل باستان گرایی
۴) برابری تفاسیر

ه: آموزه‌ها و مباحث
۱) جنگ صلیبی علیه متافیزیک
۲) زبان، زمینه گرایی و ضد روانگرایی
۳) فلسفه و علم
۴) تعاریف موضوعی

و: اسلوب و روش
۱) مطرح کردن تجزیه و تحلیل و بازگشت به فلسفۀ تحلیلی
۲) روح علمی
۳) ساخت تدریجی آن
۴) «وضوح» کافی نیست
۵) ندای خرد

ز: اخلاق و سیاست
۱) آیا فلسفۀ تحلیلی از علم اخلاق و دیدگاه‌های سیاسی اجتناب می‌ورزد؟
۲) آیا فلسفۀ تحلیلی به لحاظ اخلاقی بی‌طرف و محافظه کار است؟
۳) آیا فلسفۀ تحلیلی پیشرو و رهایی بخش است؟
۴) ماجرای سراینده
۵) پادزهری برای ایدئولوژی؟

ح: مفاهیم بحث انگیز، سنت و تشابه خانوادگی
۱) مفهومی ضرورتاً بحث برانگیز؟
۲) فلسفۀ تحلیلی بمثابه مفهومی با تشابه خانوادگی
۳) فلسفۀ تحلیلی بمثابه مقولۀ ژنتیکی یا تاریخی
۴) خطوط سنت تحلیلی

ط: حال و آینده
۱) شیادان، خطاکاران و نسبی گرایان
۲) مشکل فلسفۀ تحلیلی چیست؟
۳) فلسفۀ تحلیلی به کجا می‌رود؟

اطلاعات کتاب‌شناختی:
فلسفه تحلیلی چیست؟، هانس یوهان گلوک، ۲۰۰۸، انتشارات دانشگاه کمبریج

Hans Johann Glock, What is Analytic Philosophy?,Cambridge University Press, ۲۰۰۸

یاسر خوشنویس این کتاب را برای انتشارات ترجمان علوم انسانی ترجمه کرده است و بزودی منتشر می شود.