به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ این کتاب در سه بخش «بازرگان در اندیشه شاعران»، «مقالات، خاطرات، مراسم» و «خاطرات» گردآوری شده و عزت‌الله سحابی، ایرج جمشیدی، محمد بسته‌نگار، احمد نراقی، مقصود فراستخواه، مصطفی ملکیان، مرتضی کاظمیان، پرویز ورجاوند، محسن آرمین، مراد ثقفی، مسعود بهنود، مصطفی کتیرایی، محمود حکیمی، ابراهیم یزدی، محمدحسین بنی‌اسدی، زهرا بازرگان، فرشته بازرگان، فتانه بازرگان و خانم ملک طباطبایی و... یادهایی از بازرگان ارائه داده‌اند.
در بخش نخست این کتاب با عنوان «بازرگان در اندیشه شاعران» شاعرانی همچون حسن احمدی‌گیوی، عبدالعلی ادیب برومند، مصطفی فیض کاشانی، امیرخراسانی، سیدرضا آل یاسین، محمدمهدی تهرانچی، حسین احمدی و میر عبدالحمید ادبی چکامه‌هایی با نام‌های «ای نقطه وصل دانش و ایمان»، «گلبنی عطر افشان»، «به جنت شادمان بادا روانش»، «نور اهورایی»، «نادره مرد»، «آزاد و سرافراز»، «بازرگان آزادی» و «مرثیه‌ای در سوگ ابرمرد» درباره بازرگان سروده‌اند.
حسین هاتفی‌اردکانی(قمی) در چکامه «عالمی آزاده» درباره بازرگان این‌گونه می‌سراید:
اسطوره اسطوره‌های قرن ما بود چون قصه‌ای بی ابتدا بی‌انتها بود
او خواستار عدل و انصاف و مروت سرلوحه مهر و وفا صدق و صفا بود
عمری تلاش و کوشش و تحقیق بنمود عمری سخن گفت و سخن بهر خدا گفت
او راستی را می‌ستود و راست می‌گفت دور از دروغ و مکر و تزویر و ریا بود
نوری که در ظلمتگه تاریخ تابید برتر ز نور ماه و خورشید سماء بود
مهدی بازرگان به بازار حقیقت کالای او توحید و تسلیم و رضا بود
هم دوستن هم دشمنان در اعترافند
کو عالمی آزاده و دور از هوی بود
گروه پژوهش‌های تاریخی انتشارات قلم در مقدمه درباره کتاب «بازرگان در اندیشه فرهیختگان» می‌نویسند: «مهندس مهدی بازرگان از جمله مردان بزرگ میهن است که هر چه بیشتر می‌گذرد مقام و شخصیت او بیشتر نمایان می‌شود. زندگی وی که بر اساس ایمان به قرآن کریم و اسلام بنیان نهاده شده بود می‌تواند الگو و نمونه‌ای از زندگی یک مسلمان باشد. درباره زندگی وی سخن بسیار گفته شده است اما به نظر ما بهترین تعبیر از رضا خجسته رحیمی است که گفت: «بازرگان از نردبان سیاست بالا رفت اما لباس صداقت از تن درنیاورد، او صادق بود، چه آنگاهی که در حکومت بود و چه آنگاهی که خارج از حکومت.»
بازرگان برای رسیدن به مقام زبان را به دروغ نیالود
غلامرضا نجاتی در مصاحبه‌ای با عنوان «مهندس بازرگان و تدوین خاطرات» می‌گوید: «آنهایی که مهندس بازرگان را از نزدیک می‌شناختند و به جهات مختلف با ایشان همکاری داشتند، می‌دانند که آن مرحوم تا چه اندازه فعال و پرکار بودند. از آن تیپ آدم‌هایی بودند که همیشه وقت کم می‌آوردند. حتی در طول رفت و برگشت بین نارون و تهران، در داخل اتومبیل مطالعه می‌کردند و می‌نوشتند. من برای این که شور و شوقشان را به پیشرفت کارمان برانگیزم، کوشش می‌کردم مطالب ضبط شده را هر چه زودتر برای مطالعه ایشان و آماده چاپ کردن تنظیم کنم.» (صفحه ۱۰۳)
«یادگارهای مهندس مهدی بازرگان» عنوان مقاله مهدی چهل‌تنی است. وی می‌نویسد: «حجم عظیمی از کتاب‌ها، جزوه‌ها و سخنرانی‌هایی که از مهندس بازگان باقیمانده است و انجمن‌ها و موسسات خیریه‌ای که یا بنیانگذارش بود و یا نقش اساسی در تاسیس آنها داشت و تاریخ طولانی مبارزات پاک سیاسی و اجتماعی و شاگردان لایق و مومنی که تربیت کردن همگی از یادگارهای خیر آن مرحوم هستند و هر کدام نیز به نسبت برکات و توفیقات زیادی داشته‌اند اما مهندس یادگار دیگری نیز باقی گذاشت که در کتابی ثبت نکرد و در جایی ننوشت. یادگاری است نقش بسته در ذهن و خاطره همه کسانی که با او حشر و نشر داشتند. این یادگار، صداقت، خلوص، صفا، سادگی و انصاف آن مرد بود و نه برای رسیدن به آن مقام و نه در آن مقام زبان را به دروغ نیالود... بی‌مروتی‌ها، بی‌انصافی‌ها و تهمت‌هایی که این مرد آبرومند از رقیبان سیاسی حریص و در طول سال‌های پس از انقلاب شنید و نجیبانه تحمل کرد، الحق حوصله سوز و بهانه ظاهرا موجهی برای مقابله به مثل بود. اما هرگز ندیدم و نشنیدم که نسبت به رقبای سیاسی خود سخنی دور از انصاف بگوید، یا اگر خصال نیکویی دارند انکار کند، یا اگر خدمتی داشته‌اند نادیده گرفته و کتمان نماید.» (صفحه ۱۲۷)
بازرگان دین‌پژوهی باتقوا و دردآشنا
علی خوشگواری در مقاله «بازرگان، مبتکر گفتمان علمی در دین‌پژوهی» می‌گوید: «تمامی ایرانیان با نام مهندس مهدی بازرگان آشنایی دارند. او پدر روشنفکران دین‌دار است که با شخصیتی انسانی در سیاست و اقتصاد به میانه و اعتدال می‌ایستاد و با مبارزه پیگیر پارلمانی و سیاسی و حمایت از اقتصاد آزاد سال‌های طولانی برای رشد دموکراسی و پیشرفت منافع ملی در ایران تلاش و مجاهدت ورزید. اما در کنار این همه بازرگان دین‌پژوهی باتقوا و دردآشنا نیز بود که تلاش کرد گفتمان علمی را با دریای دین و ایمان خویش پیوند داده و سازگار نماید.» (صفحه ۲۲۳)
وی در ادامه می‌نویسد: «مهندس بازرگان در پژوهش‌های ارجمند و گرانبهایی به تفیسرهای موضوعی قرآن در ۷ مجلد پرداخته است. «شناخت اجمالی» قرآن، گزینش و آفرینش آدمیزاد و انسان‌بینی قرآن‌محور موضوعات را تشکیل می‌دهند. وی در این مجموعه به تفسیرها و پژوهش‌هایی موضوعی از قرآن همت می‌گمارد که بنا بر قول ایشان می‌تواند با روش علمی باشد.» (صفحه ۲۲۶)
خوشگواری می‌افزاید: «بازرگان پرتوی از قرآن آیت‌الله طالقانی، تفسیر المیزان علامه طباطبایی، قاموس قرآن... مفردات راغب... و بسیاری منابع و مراجع دیگر را مورد مطالعه، دقت و تامل قرار داده است و این سنت نکو را پایه و مبنا می‌گذارد که در ضمن آشنایی، استفاده و به کارگیری پژوهش‌های قرآنی پیشین، آنان را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد و اشکالاتی بر هر کدام وارد می‌آورد.» (صفحه ۲۳۱)
نمایان شدن کشفیات قرآنی بازرگان با گذشت زمان
ایرج جمشیدی نیز در مقاله‌ای با عنوان «رونمایی سیاستمداران از کتاب بازرگان» می‌نویسد: «کتابی که بازرگان نگارش آن را از سال ۱۳۴۴ آغاز کرد و آخرین متمم آن در سال ۱۳۶۲ به پایان رسید. بازرگان از سال ۱۳۴۴ یعنی وقتی که از زندان قصر در تهران به زندان برازجان در استان بوشهر تبعید شد به فکر تدوین این کتاب افتاد. رویکرد بازرگان در تدوین این کتاب تفسیر و تحلیل چگونگی شان نزول آیات قرآن بر پیامبر اسلام طی ۲۳ سال رسالتش بوده است. ۲۳ سالی که پیامبر در شرایط گوناگونی به سر برده است.
بازرگان در این کتاب با تحلیل‌های ریاضی و نمودارهای آماری اثبات می‌کند سیر نزول قرآن به پیامبر از اصول دقیق و حساب‌شده‌ای پیروی می‌کند که جز با عنصر معجره و وجود خدایی آگاه نمی‌توان دلیلی دیگر بر آن یافت. در واقع بازرگان در این کتاب که برای تدوین و تکمیل آن نزدیک به ۲۰ سال تلاش کرده است با کمک از علم ریاضی و آمار و در دورانی که روزهای سخت زندان را سپری می‌کرد به غور در آیات و کلمات قرآن پرداخته است و برای هر کلمه، آیه و سوره‌ای از کتاب خدا تفسیر و توضیح علمی ارائه داده است که اینک و با گذشت زمان کشفیات قرآنی بازرگان بیش از همیشه نمایان می‌شود.» (صفحه ۵۵۱)
ارمغان زندان برازجان، کتابی که قرآن را تحلیل می‌کند
پروین بختیارنژاد نیز در مقاله‌ای با عنوان «ارمغان زندان برازجان، کتابی که قرآن را تحلیل می‌کند» می‌گوید: «در سال ۱۳۴۴ به دنبال یک اعتراض و اعتصاب یک هفته‌ای در زندان به خاطر دفاع از محکومان دادگاه ترور منصور، مهندس بازرگان به همراه تنی چند از هم بندی‌هایش به رغم رسیدن به خواسته‌های خود، به زندان برازجان که یکی از بدترین زندان‌ها و بدآب و هواترین آنها بود، تبعید شدند. جلسه تفسیر قرآن که در زندان قصر توسط آیت‌الله طالقانی گفته می‌شد، توسط مهندس مهدی بازرگان در زندان برازجان ادامه یافت و این جلسات سرآغاز کتاب سیر تحول قرآن می‌شود. بازرگان، دانش‌آموخته مهندسی ترمودینامیک، در زندان برازجان با داشتن تنها و تنها یک جلد قرآن ترجمه شده، اقدام به کاری می‌کند که تا قبل از آن در ایران سابقه نداشت. او هنگام مطالعه و تفسیر قرآن به ابتکاری عجیب می‌رسد و برآن می‌شود که راجع به نسبت بین طول متوسط آیات و تعداد کلمات آن با سال نزول آن از علم آمار کمک بگیرد.» (صفحه ۵۵۳)
چاپ نخست کتاب «بازرگان در اندیشه فرهیختگان» به کوشش گروه پژوهش‌های تاریخی انتشارات قلم در ۷۰۶ صفحه، شمارگان یک‌هزار و ۵۰۰ نسخه و بهای ۳۳ هزار تومان از سوی شرکت انتشارات قلم منتشر شده است.