به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ دکتر داریوش رحمانیان، استادیار گروه تاریخ دانشکده تاریخ دانشگاه تهران، در نشست نقد و بررسی و رونمایی از جلد چهارم کتاب «خواب آشفته نفت (از قرارداد دارسی تا سقوط رضا شاه») گفت: استاد موحد تاریخ نفت ایران را روایت کرده است. کار مورخ این نیست که صرفا واقعیت گذشته را روایت و آن را بازسازی کند، بلکه کار مورخ این است که گذشته را روایت کند و گاهی ناچار است با روایت‌ها دست به گریبان شود و آن را نقد کند.
دکتر محمدعلی موحد، نویسنده این اثر تاریخی و سیاسی نیز در پاسخ به نظر رحمانیان گفت: دیدگاه‌ها مختلف است، دکتر رحمانیان اعتقاد دارند که برخی فصل‌ها لاغر است، خود بنده هم لاغر هستم، اگر لاغر نمی‌دیدند عجیب بود. اما امیدوارم دکتر رحمانیان مطالبی بنویسند و این لاغری را جبران کنند و به رشته قلم بیاورند. باید بگویم من اصلا مورخ نیستم، من آدمی هستم که مدتی در نفت کارکردم و کتابم حاوی یک پیام است.
رحمانیان: جای واکنش‌های مردم در کتاب خالی است
دکتر رحمانیان در ادامه سخنان خود به واکنش‌های قرارداد دارسی پرداخت و گفت: دکتر موحد در این کتاب به واکنش‌های مردم و دیگران که بعد از مجلس دوم به رهبری محمدتقی بهجت‌آبادی به قرارداد دارسی وجود داشته و همچنین روزنامه «جنوب» نیز به آن پرداخته و انگلیس و امریکا را روباه نامیده‌اند توجه نکرده است.
موحد: مستند بنویسیم نه شعارگونه
استاد موحد نیز در پاسخ به این اظهار نظر رحمانیان گفت: بازهم می‌گویم امیدوارم دکتر رحمانیان براساس مستندات این بخش را کامل کنند نه این‌که با تکیه بر شعار در روزنامه‌ها بخواهند بنویسند، زیرا به نظر من کسی در آن زمان نمی‌دانست موضوع «نفت» چیست و اظهار نظر به این صورت نیز پسندیده به نظر نمی‌آید.
وی ادامه داد: این «اوپک» بود که ایرانیان را با موضوع «نفت» آشنا کرد زیرا ما (ایرانیان) از نفت و قرارداد بین‌المللی و اقتضائات آن و قواعد بازی بی‌خبر بودیم، ظاهر قرادادهای نفتی را می‌خواندیم اما مفاد آن را نمی‌دانستیم و امضا می‌کردیم.
موحد: درس نفت را به دانشگاه‌ها بردم
این تاریخ‌نگار پیشکسوت گفت: من وظیفه خودم می‌دانستم بعد از سال‌ها کار در شرکت نفت، اندک آشنایی خودم از نفت را به مردم یاد بدهم. همین امر باعث شد که برای نخستین‌بار درس «حقوق نفت» را به دانشگاه‌ها ببرم و کتاب « نفت ما و مسائل حقوقی آن» را تالیف کنم تا در دانشگاه‌ها تدریس شود.
مشاور حقوقی وقت در شرکت نفت با اشاره به این‌که در جلد چهارم «خواب آشفته نفت» شروع به نقد واقعه قرن بیستم کرده است اظهار کرد: در ابتدای این کتاب نوشته‌ام که قرن بیستم با امتیاز‌نامه دارسی آغاز شد و حوادث و ماجراهای نفتی خواه ناخواه باعث شد که ما در مساله نفت و چالش آن فرو بچپیم، چنان‌که هنوز سرنوشت ما به نفت گره خورده است.
موحد ادامه داد: وقتی تصمیم به نوشتن این کتاب گرفتم، نفت بشکه‌ای ۱۴۰ دلار بود اما امروز قیمت آن به زیر ۴۶ دلار آمده است که این حرف من را ثابت می‌کند که ما هنوز در تقلای نفت هستیم.
این حقوق‌دان با اشاره به شعارزدگی در عرصه تاریخی و سیاسی گفت: تمام تلاشم این بود که در این کتاب از شعارزدگی بپرهیزم.
رجال روشنفکر مملکتی
موحد ادامه داد: در بین رجال مملکتی در ایران به چند تیپ روشنفکر می‌توان اشاره کرد که روشنفکر سیاست‌باره، روشنفکر متفکر مانند محمدعلی فروغی، روشنفکر روحانی مانند رئیس جمهور فعلی و روشنفکر دیوانی مانند قوام‌السطنه از آن دسته از روشنفکران هستند. وقتی لحن صحبت مصدق درباره فروغی و بالعکس را می‌خوانیم می‌توانیم به این نوع تیپ‌ها پی ببریم، البته یادمان نرود این روشنفکران با لحن و ادبیاتی مؤدبانه از یکدیگر انتقاد می‌کردند.
موحد در پایان سخنان خود به یادداشت دبیر سفارت آمریکا اشاره کرد و گفت: دبیر سفارت امریکا در گزارش خود برای دولت متبوعش درباره ایران شهریور ۱۳۲۰ نوشته است:« ایران به مرضی مبتلا است، من آن مرض را بیماری حاد ظاهرسازی می‌نامم، شیفتگی زیاد به ظاهر موجب سطحی‌نگری به سیاست و تخریب ارزش‌ها شده است.»
رحمانیان: بیدارگری سرشت مورخ
رحمانیان، در ادامه مراسم نقد و بررسی «خواب آشفته نفت» گفت: مورخ واقعی چه کسی است؟ مورخ با تاریخ‌نگار دارای تمایزاتی است، مورخ اسیر شایعه‌نیست، بلکه کارش فهم تاریخ زمان است و باید سرشت بیداری‌گری داشته باشد.
این استادیار گروه تاریخ دانشگاه تهران ادامه داد: ارزش کار استاد موحد در این است که به منطقی محکم و علمی به تاریخ معاصر تکیه کرده است، به همین دلیل می‌توان روایت او را منسجم و معتدل ارزیابی کرد.
رحمانیان گفت: «خواب آشفته نفت» به ما نشان می‌دهد که قرارداد دارسی ریشه‌دار است و امضا‌کنندگان حواسشان به این بند از قرارداد نبوده است که ۱۶ درصد از سود خالص شرکت محاسبه شده و به دولت ایران پرداخت شود.
وابستگی و داستان نفت
کاوه بیات، تاریخ‌نگار و پژوهشگر تاریخ دیگر سخنران این نشست هم گفت: در دوره‌ای از تاریخ ایران مباحث نفتی به مهمترین موضوع مملکت تبدیل شد و در مقطعی نیز اهمیت خود را از دست داد اما به علت وابستگی ما به نفت، همیشه بحث نفت باقی است.
بیات با اشاره به این‌که بعد از گذشت هشتاد سال از مباحث نفتی در ایران تاریخ‌نگاری دراین باره آغاز شده است اظهار کرد: استاد محمدعلی موحد یکی از تلاشگران حوزه تاریخ نگاری نفت هستند.
وی به پرده‌برداری استادانه موحد در کتاب حاضر پرداخت و گفت: موحد در این کتاب از تلاش حساب شده شرکت بریتانیایی برای سوق دادن ایران به مسائل کم‌اهمیت‌تر نفتی پرده برداشته است.
بیات به لغو امتیاز دارسی از سوی رضاشاه در تصمیمی ناگهانی اشاره کرد و افزود: این تصمیم از سوی رضا شاه تنها نشان از خودکامگی او داشت.
رونمایی و نشست نقد و بررسی کتاب «خواب آشفته نفت (از قرارداد دارسی تا سقوط رضا شاه)» عصر امروز با حضور علاقه‌مندان و دانشجویان در سالن باستانی پاریزی دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران برگزار شد.