به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ نشست نقد و بررسی کتاب «ایران صفوی، نوزایی امپراتوری ایران» نوشته اندرو جی. نیومن به همت کارگروه تاریخ و باستان‌شناسی خانه اندیشمندان علوم انسانی و با همکاری بنگاه ترجمه و نشر کتاب پارسه، چهارشنبه ۱۳ اسفندماه با حضور دکتر محمدکاظم رحمتی (استادیار بنیاد دایره‌المعارف اسلامی و متخصص عصر صفویه)، دکتر مجتبی خلیفه (استادیار گروه تاریخ دانشگاه بیرجند) و دکتر عیسی عبدی (مترجم کتاب) برگزار شد.
نیومن جاهل‌ترین محقق حوزه فقه و تشیع است
رحمتی با اشاره به ترجمه کتاب‌هایی مانند «ایران صفوی، نوزایی امپراتوری ایران» گفت: ترجمه کتاب‌هایی که کلیات مسائل مختلفی را بیان می‌کند، آسان نیست زیرا با دشواری زبان نویسنده همراه می‌شود و ترجمه این کتاب با توجه به کثرت اسامی به کار رفته مشکل بوده است.
استادیار بنیاد دایره‌المعارف اسلامی افزود: ما از دوران صفویه به علت بی‌مهری‌های صورت گرفته منابع مطالعاتی زیادی نداریم و امروز هم مطالعات پیرامون صفویه در میان پژوهشگران جدی گرفته نمی‌شود و شیفتگی تحقیق از دوران مشروطه به بعد وجود دارد. تنبلی محققان ایرانی درباره دوران صفویه باعث شده هنوز مسائل ساده آن دوران در اندازه تحقیقات پنجاه سال قبل باقی بماند.
این پژوهشگر دوران صفویه ادامه داد: نیومن سال‌ها در ایران و کانون زبان ایران و آمریکا تدریس کرده و ظاهرا هم با زبان فارسی مشکلی نداشته است. این کتاب برای خوانندگان انگلیسی زبان نوشته شده و پراکندگی در مباحث کتاب دیده می‌شود زیرا نیومن قصد دارد گزارشی از مطالب نوشته شده از دوران صفویه ارائه دهد.
رحمتی با بیان این‌که نیومن در فهم اولیه تشیع ناتوان است اما این به معنای ترجمه نشدن کتاب نیست، گفت: نویسنده مباحثی که از سوی «محقق کرکی» درباره صفویه بیان شده را به خوبی درک نکرده است و تصور می‌کند شاه اسماعیل باور دارد که امام مهدی، امام دوازدهم شیعیان است درحالی که این‌طور نیست. اما تصور نزدیکی ظهور حضرت مهدی با شکل‌گیری حکومت شیعه صفویه در آن روزگار در میان مردم تقویت شده بود.
وی آشفتگی در این کتاب را بسیار زیاد دانست و اضافه کرد: نیومن در حوزه فقه و تشیع کار می‌کند اما جاهل‌ترین محقق در این حوزه است. من در آخرین لحظات درصدد جلوگیری از برگزیده شدن این کتاب برای جایزه کتاب سال برآمدم اما نیومن برای این مراسم به ایران دعوت شده بود.
هر اثری ارزش ترجمه شدن ندارد
خلیفه در این نشست با اشاره به این‌که کتاب «ایران صفوی، نوزایی امپراتوری ایران» برنده جایزه کتاب سال جمهوری اسلامی در چند سال گذشته شده بود، گفت: من معیارهای انتخاب برای جایزه کتاب سال را نمی‌دانم اما این کتاب در حد و اندازه برگزیده‌شدن برای این جایزه کتاب نبود.
وی با بیان این‌که آثار زیادی قبل و بعد از کتاب نیومن به زبان‌های فارسی و انگلیسی درباره صفویه نوشته شده است، گفت: نیومن در مقدمه کتابش نوشته است کتاب من، کتابی عمومی برای انگلیسی زبان‌هاست و این حرف او هم شاید به دلیل فروتنی بیان نشده باشد. ۹۹ درصد ارجاعات کتاب به تحقیقات جدید است و این برای من جای سوال دارد که آیا نیومن تسلط به زبان فارسی داشته یا خیر؟
خلیفه به ترجمه کتاب هم اشاره کرد و افزود: ترجمه کتاب دارای نثر روانی است اما من معتقدم هر اثری ارزش ترجمه شدن ندارد. کتابی دارای ارزش ترجمه است که نکته جدیدی برای ارائه داشته باشد و اگر این ویژگی هم در آن نیست، موضوعاتی که در کتاب‌های فارسی وجود ندارند باید برای ترجمه انتخاب شوند.
این استادیار گروه تاریخ دانشگاه بیرجند بیان کرد: کتاب فاقد طرح کلی است و به همین دلیل در هر فصل موضوعات مختلفی آورده می‌شود. بیشتر مطالب کتاب در دیگر آثار نیومن هم آمده است و ما تحقیق منسجم و یکپارچه‌ای را در کتاب مذکور نمی‌بینیم. موضوعاتی همچون اقتصاد، هنر و سیاست و مذهب صفویه در کتاب آورده شده اما به اندازه کافی به آنها پرداخته نمی‌شود.
پادشاهان صفویه تقسیم‌بندی نادرستی دارند
خلیفه یادآور شد: کتاب تقسیم‌بندی نادرستی بر اساس پادشاهان صفویه انجام داده است درحالی که شاید بتوان تقسیم‌بندی را بر اساس دوران شاه عباس انجام داد اما این کار برای بقیه پادشاهان صفویه، تقسیم‌بندی درستی محسوب نمی‌شود. مقدمه کتاب، عالمانه نیست زیرا بعد از توضیحی درباره هخامنشیان به دوران صفویه ورود می‌کند و آشفتگی در مقدمه هم دیده می‌شود.
وی به محتوای کتاب اشاره کرد و گفت: نیومن در مقدمه کتاب به مقوله به حکومت رسیدن شاه اسماعیل اشاره می‌کند و کسانی را که قبل از او، درباره این موضوع کار کرده‌اند زیر سوال می‌برد و خودش در این‌باره نظری نمی‌دهد. مهدویت باوری است که در دوره صفویه و از دوران شاه اسماعیل آغاز شده و به جلو می‌رود اما نویسنده مصداق عینی درباره آن ارائه نمی‌دهد و تنها یک مورد مصداقی در دوره شاه طهماسب را بیان می‌کند. به نظر من نیومن دید کلی درباره مهدویت پیش گرفته اما نتوانسته آن را به سرانجام برساند.
این استادیار دانشگاه ادامه داد: نیومن در این کتاب زبان ترکی را به عنوان زبان دیوانی و رسمی در دوره شاه اسماعیل مطرح می‌کند اما من به این نظر او شک دارم. مطالب در تمام فصل‌ها به صورت پراکنده مطرح می‌شوند. همچنین در نتیجه‌گیری فصل‌ها مباحثی مطرح شده که در متن کتاب نیامده درحالی که نتیجه هر فصل برآمده از مطالب هر فصل است.
خلیفه تاکید کرد: ضعف عمده کتاب استفاده نکردن از متون دسته اول است. نیومن شاید به دلیل آشنا نبودن با منابع فارسی از آنها استفاده نکرده اما از متون لاتین هم در منابع دسته اول استفاده نشده است و او به تحقیقات جدید ارجاع می‌دهد. برای من جای سوال دارد که نویسنده بدون دیدن متن اصلی و تنها بر اساس یک جمله در کتاب نتیجه‌گیری می‌کند. من به همین علت کتاب را از نظر علمی ضعیف می‌دانم.
وی در پایان سخنانش گفت: اشتباهی که اغلب شرق‌شناسان انجام می‌دهند، کاربرد اصطلاحات جغرافیایی است که صحت و سقم واقعی ندارند به عنوان مثال در دوران صفویه در شرق ایران، کشور افغانستان وجود نداشت اما این واژه در کتاب آمده است.
شناخت نیومن تنها از یک کتاب حاصل نمی‌شود
عبدی سخنانش را این گونه آغاز کرد و گفت: من برای ترجمه این کتاب با نیومن تماس گرفتم و قصد خود را برای ترجمه کتاب به او اعلام کردم. نیومن پروژه‌های زیادی انجام می‌دهد و به همین علت کارهای او دارای آشفتگی‌های زیاد است اما با وجود این در حوزه شیعه‌پژوهی به آثار او استناد می‌شود.
وی اضافه کرد: نیومن، سوژه خارجی است و ابژه‌اش هم از ادبیات صفویه در غرب گرفته می‌شود. شناخت نیومن تنها از یک کتاب حاصل نمی‌شود و باید آثار او را درباره قرن چهارم به بعد بررسی کرد.
مترجم کتاب با معرفی اندرو جی. نیومن گفت: نویسنده کتاب از مستشرقان محسوب می‌شود و تخصص او مطالعات اسلامی دانشگاه ادینبورو اسکاتلند و دانش‌آموخته دکترای مطالعات اسلامی دانشگاه کالیفرنیاست. محور کار او تاریخ تشیع و صفوی‌شناسی است.
ترجمه متون تاریخی با ترجمه متون ادبی متفاوت است
عبدی ادامه داد: نیومن در ابتدای کتاب خود به مطالعات قبلی انجام گرفته در دوران صفویه وارد می‌شود و آنها را کلیشه‌ای می‌داند و معتقد است مطالعات انجام گرفته درباره صفویه بر اساس انحطاط بوده است. وی اصل گفتمان وحدت‌بخش در دوران صفویه و شاه اسماعیل را مطرح می‌کند و نقش مهمی در وحدت دوران صفویه ایفا کرده است.
وی همچنین ترجمه تاریخی را با ترجمه ادبی متفاوت دانست و افزود: ترجمه تاریخی زمینه‌محور است و مترجم باید به میدان تاریخی وارد می‌شود تا بداند شخصیت‌های کتاب چه کسانی هستند و خودش را به آنها نزدیک کند. ما در ترجمه کتاب خوانش متن داریم زیرا نویسنده در بعضی صفحات کتاب اسم فردی را بدون آوردن نام کوچک و پسوند و پیشوند آنها می‌آورد و باید این نام از میان اسامی مشابه تشخیص داده می‌شد.
عبدی با بیان این‌که ترجمه متون تاریخی نیاز به بومی‌سازی دارد، گفت: نویسنده‌ای که در خارج از کشور است، زیست‌بومی متفاوتی از ما دارد و نگاه ما را به تاریخ اسلام، ندارد به همین علت اسامی امامان معصوم را مانند افراد عادی عنوان کرده است. نیومن مستشرق است و مستشترقان از اسامی که دارای بار معنوی هستند، استفاده نمی‌کنند.
این مترجم یادآور شد: زبان خاص تاریخی در دوره صفوی شکل می‌گیرد زیرا تصوف به عرصه قدرت وارد می‌شود. نمادهای دوران صفویه منجر به اندیشه شده و آن عناصر در کتاب آمده است.