به گزارش فرهنگ امروز به نقل از ایبنا؛ دکتر محمد رجبی درباره دوران ریاست خود در کتابخانه مجلس اظهار کرد: اوایل دی ماه سال91 برای قبول این مسئولیت دعوت شدم و این درحالی بود که رئیس قبلی، حجت الاسلام رسول جعفریان به علت خستگی برای سومین بار استعفا کرده و چهار ماه بود که در محل کار حاضر نمی‌شد و عملا کتابخانه در یک دوران فترت به سر می بُرد. بنده با مشورت ایشان و دوستانی دیگر، این مسئولیت را قبول کردم.
تقبل مسئولیت در دوران خشکسالی
محمد رجبی با اشاره به زمینه و شرایط قبول این مسئولیت در کتابخانه مجلس گفت: آقای دکتر لاریجانی در مراسم معارفه بنده و تودیع رئیس قبلی کتابخانه مجلس آقای رسول جعفریان نکته‌ای را بیان کرد که در آن زمان بازتاب وسیعی در خبرگزاری‌ها داشت؛ وی با بیان اینکه «آقای رجبی در زمان خشکسالی به اینجا رسیدند» اظهار امیدواری کرد که با این حال، فعالیت‌های گذشته ادامه یابد و فعالیت‌های جدید به ویژه در حوزه بین‌المللی آغاز شود. بنده هم که 26 سال پیش معاون همین کتابخانه در زمان ریاست استاد حائری بودم، ضمن برشمردن خدمات یکایک رؤسای محترم گذشته و ستایش از آنها و به‌ویژه آقای جعفریان، قول دادم بتوانم به یاری حق تعالی در چنین موقعیت سختی که به واسطه تحریم پدید آمده است، از عهده این مهم برآیم.
رئیس کتابخانه مجلس افزود: «خشکسالی» مورد نظر دکتر لاریجانی هم به این معنا بود که از اعتباراتی که در اختیار ایشان بود و در زمان رئیس سابق به فعالیت‌های کتابخانه هم اختصاص می‌یافت، دیگر خبری نیست و این درحالی بود که بودجه کتابخانه هم مانند تمام دستگاه‌های کشور به دلیل تحریم تا 49 درصد کاهش یافته بود.
وی یادآور شد: البته بنده قبل از قبول پیشنهاد آقای دکتر لاریجانی مشاور علمی رئیس کتابخانه ملی بودم که خودم پیش از آقای خاتمی ریاست آنجا را داشتم و پس از 18 سال دوری و مأموریت در شورای عالی انقلاب فرهنگی و سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی و مؤسسه فرهنگی اکو، دوباره بازگشته بودم و قصد کار مدیریتی و اجرایی دیگری نداشتم و به همین دلیل پیشنهاد آقای اشعری، رئیس محترم وقت کتابخانه ملی را مبنی بر معرفی بنده به جای خودشان به رئیس جمهوری را نپذیرفتم و همان عنوان و وظیفه مشاور علمی را بر هر کار دیگری ترجیح دادم که تا زمان رئیس محترم وقت سابق و آمدن به کتابخانه مجلس ادامه داشت.
رجبی درباره چگونگی قبول مسئولیت ریاست کتابخانه مجلس گفت: وقتی پیشنهاد آقای دکتر لاریجانی به بنده برای تصدی ریاست کتابخانه مجلس پیشاپیش توسط رئیس دفتر ایشان اطلاع داده شد تا قرار ملاقات تنظیم شود، فرصتی خواستم تا با خود آقای جعفریان که دوست قدیمی برادر و پدر، و مورد احترام خودم بود، مشورت کنم. ایشان با اظهار خوشحالی از این جایگزینی، گفت که به علت بیماری ناشی از خستگی و سه وظیفه توأمان ریاست کتابخانه مجلس، عضو هیأت علمی گروه تاریخ دانشگاه تهران و ریاست کتابخانه تخصصی شیعه در قم، تا کنون چندبار استعفا کرده‌اند و اینک نیز چهار ماه است به کتابخانه مجلس نمی روند.
وی ادامه داد: بنده هم برای تداوم فعالیت‌های ایشان که از دور و نزدیک مطلع بودم، پس از ملاقات با رئیس مجلس با وجود عهدی که با خود کرده بودم این مسئولیت را پذیرفتم تا آنچه در دوسال و اندی که از خدمتم باقی مانده است، برای کتابخانه ای که 26 سال قبل معاون آنجا بوده‌ام، انجام دهم. شاید در باطن امر، نوعی رجوع به دوران جوانی و شور سال‌های آغازین انقلاب هم ناخودآگاه عامل عهدشکنی با خودم بود.
مواجهه با کمبود بودجه، نبود اختصاص اعتبارات و وفور طلبکاران!
رجبی سپس به برخی مشکلات مالی کتابخانه مجلس در ابتدای قبول مسئولیت خود اشاره کرد و گفت: پس از تقبل مسئولیت ریاست کتابخانه مجلس، با ورود به این کتابخانه، ناباورانه متوجه شدم که علاوه بر مضایق گفته شده، مبلغ یک میلیارد و 350 میلیون تومان هم بدهی داریم، که مطالبات پرسنل و طرف قراردادهای خارجی است و تا مدتها باید پاسخگوی طلبکارانی باشم که از پنج میلیون تومان یک محقق گرفته تا 150 میلیون تومان یک صحاف مطالبه می‌کردند!
وی ادامه داد: همچنین در حوزه اداری حدود39 نفر از کارکنان، چهار یا پنج سال بود که با عنوان کار پروژه ای، بدون بیمه و هیچ گونه امکانات رفاهی مشغول به کار بودند و رسمی‌ها و قراردادی‌هایی هم بودند که به وضعیت حقوقی خود به دلایل مختلفی اعتراض داشتند و تداوم همین امور، یکی از علل فرسایش و خستگی مدیریت قبلی شده بود. از این‌رو رسیدگی به این دو موضوع را در اولویت قرار دادیم و با وجود تنگناها و به ویژه بی‌مهری‌ها و کارشکنی‌هایی که دور از انتظار بود و شاید روزی مناسب به آنها نیز بپردازم، در ظرف یک سال پر مشغله و دردسر داخل و خارج محل کار، به لطف خداوند بزرگ بر تمام آنها فائق آمدیم.
رئیس کتابخانه مجلس در ادامه به دو مورد از مزاحمت‌های ایجاد شده در این مسیر اشاره کرد و گفت: برخی از ارادتمندان به آقای جعفریان با این احساس که انگار بنده جای ایشان را به زور غصب کرده ام، به هتاکی وقیحانه‌ای پرداختند که نمونه نخستین آنها از شخصی کهنسال و ساکن آمریکا بود که بدون هیچ پرسشی، ناتوانی خود در استفاده درست از کامپیوتر و اطلاعات سایت کتابخانه را، تعطیل کردن تمام خدمات کامپیوتری کتابخانه توسط اینجانب دانست و در مقاله‌ای سراسر توهین به رئیس جدید کتابخانه در روزنامه اطلاعات، از اینکه چه کسی به جای جعفریان نشسته است، از جفای روزگار نالید!
وی افزود: جالب است زمانی که پاسخ ایشان را روابط عمومی کتابخانه داد و در همان روزنامه درج شد، در شماره بعد به اشتباه خود در استفاده از سایت کتابخانه صریحاً اعتراف کرد و از «پرسنل کتابخانه» عذرخواهی کرد، و ناسزاهایی را که نثار بنده کرده بود، نیاز به پوزش ندانست! چه باید کرد؟ در آن دیار دور که پیران جفا کنند/ از کودکان خرد چه جای شکایت است؟
رجبی در تشریح نمونه دیگر، گفت: دائما پیغام‌هایی به معاونان و مدیران کتابخانه می‌رسید که « پشت به پشت یکدیگر دهید و در مقابل هر اقدام جدید فلانی بایستید!» ستادی هم در داخل تشکیل شد که در ارتباط با خارج از کتابخانه و افراد بیماری که جز تخریب هرچیز، هنری ندارند، هم در سایت‌های جنجالی و هم در مجلس شایعه پراکنی کنند؛ که تا کنون هم مذبوحانه تلاش می‌کنند و ما نیز با بی‌اعتنایی و توکل به حق‌تعالی کار خودمان ادامه داده‌ایم و بحمدالله توفیقات مهمی داشته‌ایم که برای آنها که عادت ندارند چشمان خود را ببندند و گوش خود را برای شنیدن هر گوینده نزدیک باز بگذارند، امری محرز است.
سیاست صرفه جویی، ادغام و حذف هزینه‌های غیر ضروری
رئیس کتابخانه مجلس درباره سیاست‌های به کار گرفته شده در سال اول حضور خود برای عبور از مشکلات یاد شده گفت: دریافت بخشی از بودجه با عنایت رئیس مجلس از معاونت راهبردی ریاست جمهوری در آخرین دقایق سال 91، صرفه جویی و حذف هزینه های غیر ضروری مانند خرید همه روزه جراید کثیرالانتشار برای مدیران و خرید مجموعه‌های ناشران برای اهدا به متقاضیان مختلف، به مشارکت طلبیدن بسیاری از مراکز علمی و فرهنگی کشور نظیر کتابخانه ملی و وزارت ارشاد اسلامی، جذب اسپانسر برای انتشارات مانند فرهنگستان هنر، حذف فعالیت های موازی و تجمیع واحدها و امور پراکنده بخش‌های اجرائی و تخصصی، احیای برخی بخش‌های تعطیل شده نظیر صحافی و مواردی دیگر، از جمله اقدامات ضروری سال نخست برای ایجاد زمینه مناسب برای ادامه و توسعه کارهای گذشته و آغاز فعالیت‌های جدید بود.
رجبی در ادامه با اشاره به برخی اقدامات صورت گرفته در پی سیاست صرفه جویی، گفت: زمانی که من به این مجموعه آمدم، دو کتابخانه مشابه یکدیگر، به نام کتابخانه شماره یک و شماره دو مجلس در چند متری هم قرار داشتند که هرکدام مستقل از دیگری به کار موازی فراهم‌آوری، سازمان‌دهی و خدمات در مورد کتاب‌های مشابه می‌پرداختند. این کار باورنکردنی با ایجاد دو کتابخانه دیگر به نام انقلاب اسلامی و زنان، سبب خرید چهار نسخه از کتاب‌هایی می‌شد که موضوع آنها به هر چهار واحد مذکور مربوط می‌شد.
وی افزود: البته شماره گذاری 1 و 2، مربوط به زمان پیش از انتقال مجلس به مکان فعلی بود. در آن زمان مجلس شورای اسلامی از بهارستان به مجلس سنای سابق در خیابان امام خمینی منتقل شده و کتابخانه سنا هم نام جدید کتابخانه شماره 2 مجلس شورای اسلامی گرفته بود. اما با انتقال مجدد مجلس شورا و کتابخانه جدیدش به بهارستان، دیگر دلیلی نداشت که دو کتابخانه مستقل با موضوع تقریباً مشابه در کنار یکدیگر قرار گیرند و برای فعالیت‌های موازی آنها، هزینه مضاعف پرداخت شود. از این‌رو در اقدامی تجمیعی، نام کتابخانه شماره 2 را برداشتیم و آن را «کتابخانه تخصصی ایرانشناسی» نامیدیم؛ زیرا از آغاز تأسیس درسنا به آثار ایرانشناسی اختصاص داشت، و ورود به موضوعات دیگر را که ایجاد تداخل با کتابخانه شماره یک می‌کرد، محدود ساختیم.
رئیس کتابخانه مجلس ادامه داد: همین رویه را در مورد کتابخانه انقلاب اسلامی در پیش گرفتیم و آن را با تغییر مکان به جایگاهی بهتر و نزدیک کتابخانه شماره یک، عمدتاً به کتاب‌های ویژه‌ای که فقط قابل ارائه به پژوهشگران آن مسائل است، اختصاص دادیم. کتابخانه تخصصی زنان هم که جز چند قفسه نبود، به همان کتابخانه شماره یک سپردیم.
وی عنوان کرد: البته همان طور که پیش بینی می‌کردم، اقدامات جدید همواره با مقاومت‌ها و مخالفت‌ها و شایعه پراکنی‌ها و هجمه‌هایی از داخل و خارج همراه می شود، که شد؛ و از آن جمله موضوع انتقال موزه چاپ از تالار مطالعه سابق کتابخانه به محل سابق کتابخانه ملی در خیابان سی تیر و احیای مجدد تالار مطالعه برای پژوهشگران و ایجاد موزه‌ای واقعی و آبرومند به جای انباری از ماشین‌های قدیمی چاپ آن‌هم در فضای محدود مطالعه بود؛ که تازه بخشی از آنها به علت کمبود جا در محوطه حیاط کتاخانه زیر گرد و خاک و باران قرار داشت و مابقی با ماهی 500هزار تومان به انباری در جاده کرج سپرده شده بود، و شخصی هم با دریافت همین مبلغ موظف شده بود که گه‌گاه سری به چنین مجموعه بزند که نه بازدیدکننده‌ای داشت و نه در آن باز بود.
رئیس کتابخانه مجلس به حل مشکلات این مرکز از طریق مشارکت با نهادهای دیگر اشاره کرد و ادامه داد: باید از رئیس محترم سابق کتابخانه ملی آقای دکتر صلاحی و وزیر محترم فرهنگ و ارشاد اسلامی آقای جنتی و معاون فرهنگی محترم‌شان آقای برازش تشکر کنم که با همکاری صمیمانه آنها بود که این مجموعه از تالار مطالعه و محوطه حیاط کتابخانه بیرون رفت و در منطقه ویژه موزههای تهران و در ساختمان سال‌ها خالی کتابخانه ملی، شکل واقعی موزه گرفت.
اصلاح ساختار فیزیکی کتابخانه مجلس
رئیس کتابخانه مجلس پراکندگی بخش های این کتابخانه و تبعات آن را یکی از مشکلات اساسی این مرکز عنوان کرد و گفت: به عنوان مثال، واحد مالی ما در یک طرف ساختمان و واحد اداری‌مان در طرف دیگر قرار داشت که با جابه‌جایی‌هایی که کردیم، این واحدها را در کنار هم قرار دادیم و برخی ناهماهنگی های فی‌مابین را از میان بردیم. همین طور بخش روابط عمومی ما در جایی دور از دسترس مستقر شده بود که آن را هم به نزدیک در ورودی منتقل کردیم تا نخستین محل برخورد مراجعان باشد.
وی همچنین تغییر کاربری سالنی که ابتدا به موزه و سپس به انبار دستگاه‌های چاپی قدیمی تبدیل شده بود، اشاره کرد و ادامه داد: این سالن نزدیک هفت متر ارتفاع داشت و ما با افزودن سقفی در میانه آن ، محیط قابل استفاده آن را به دو برابر افزایش دادیم. در همکف آن نیز تالاری با ظرفیت 51 نفر ویژه پژوهشگران ایجاد کردیم تا علاوه بر دسترسی مجدد استادان و محققانی که توان بالارفتن از پله‌های سه طبقه برای رسیدن به تالار مطالعه را ندارند، بیش از شش هزار کتاب چاپی گزیده را که در ساختمانی مربوط به این کتابخانه نزدیک میدان انقلاب برای استفاده چند همکار تعبیه شده بود به همراه کتاب‌های خارجی که در تالار اصلی جایی برای آنها نبود به آنجا منتقل کنند و نیز چندین هزار کتاب های چاپ سنگی را نیز که در شرایط نامناسب در کارتون و در زیرزمین قرار داشت، به مخزن جدید مجاور آن انتقال دهند.
رجبی افزود: در طبقه فوقانی که روی سقف جدید ایجاد شده بود، نیز دو فضای جدید به وجود آودیم که یکی به بخش کاوش اختصاص یافت و آن را از جای کوچک و نامناسب سابق با 14 رایانه، به فضایی چند برابر با 51 رایانه ارتقاء موقعیت داد و بخش دیگر هم به مدیریت مرکز اسناد تحویل شد تا با انتقال به آنجا بتواند سه واحد دور از خود را در کنار داشته باشد و از اسناد آنها بهتر مراقبت کند.
وی ساماندهی انتشارات کتابخانه مجلس را از دیگر موارد اصلاح ساختار فیزیکی عنوان کرد و گفت: با این که انتشارات کتابخانه مجلس نزدیک به 400 جلد کتاب منتشر کرده بود، که قسمت اعظم آن مربوط به دوران رئیس سابق می‌شد؛ اما محلی برای فروش نداشت. از این‌رو برای نخستین بار فروشگاهی برای انتشارات کتابخانه در نزدیکی مجلس راه اندازی و در طبقات بالایی آن قسمت‌های آماده سازی، چاپ و حسابداری انتشارات را مستقر کردیم تا همجواری این بخش ها باعث جلوگیری از اتلاف بودجه، وقت و مشکلات گذشته شود.
رئیس کتابخانه مجلس ادامه داد: خوشبختانه گزارش مالی انتشارات و مبلغ دریافتی در سال گذشته و جاری به شهادت آمار و ارقام، رکورد بسیار قابل تحسین و بی سابقه‌ای را برجای گذاشته است. علاوه بر این، با اخطار برخی مؤلفان برای عقد قرارداد تجدید چاپ کتاب آنها یا سپردن به ناشر دیگر، دریافتیم که سنت سنواتی مجلس در عقد قرارداد با مؤلفان و مترجمان و مصححان، عملاً ما را ناشر چاپ نخست هر کتاب ساخته و با قایل شدن 15 درصد حق‌التألیف برای چاپ اول و دوازده درصد برای چاپ‌های بعدی که امری غیر متعارف است، صاحب اثر را در صورت احتمال داشتن ناشری جدید، وادار به دادن اولتیماتوم به کتابخانه برای تجدید چاپ یا واگذاری به ناشر دیگر می‌کند.
وی در این باره با ذکر مثالی گفت: مؤلف کتابی چند جلدی هم اکنون اعلام کرده است که در صورت عدم تجدید چاپ متن ویراسته کتابش و عقد قرارداد جدید، آن را به ناشر دیگری واگذار خواهد کرد. از این‌رو برای آن‌که ما فقط ناشر چاپ اول و نظاره‌گر چاپ‌های بعدی توسط ناشران دیگر نباشیم، تصمیم گرفتیم که با «خرید اثر» از پدیدآورنده آن، کتابخانه را به جای ناشر چاپ اول، به مالک اثر تبدیل کنیم و بدین وسیله بر سرمایه معنوی و مادی آن بیفزاییم. خوشبختانه از رهگذر چنین اقدامی، اینک علاوه بر مالکیت کتاب‌های خطی خریداری شده، مالک آثار چاپی معتبری شده‌ایم که اسامی آنها را می‌توانید در سایت کتابخانه ملاحظه کنید.
رجبی همچنین به جابه‌جایی واحد مدیریت و مجموعه ΙΤ اشاره کرد و گفت: این دو واحد را که قبلاً در دو اتاق مستقر بودند، به محل سابق نمازخانه که در طبقه سوم با 80 متر مربع ایجاد شده بود و به دلیل خطر ریزش سقف در اثر ازدحام جمعیت، مورد اخطار رسمی واحد مهندسی مجلس قرار داشت، با فضا سازی جدید در اطاق های متعدد و کافی جای دادیم و با انتقال تقریباً بی هزینه واحد دیجیتال که زیر مجموعه IT بود، از طبقه همکف به طبقه سوم کتابخانه در کنار IT، تمام واحدهای همکار را در کنار بخش مدیریتی خود قرار دادیم.
وی عنوان کرد: این‌همه، تنها بخشی از ساماندهی فیزیکی برای جریان بهتر امور و گسترش فضای مفید کتابخانه است که جناب جعفریان رئیس محترم سابق در یادداشت‌های دوران مدیریت خود که اخیراً چاپ شده است، بارها از تنگنای جا برای جریان امور اساسی کتابخانه نالیده بود و ما با انتقال آنچه موزه چاپ نام داشت و چنین تمهیداتی که عرض شد، و به خصوص با طرح توسعه دیگری در همین ساختمان فعلی برای ایجاد مخزن و تالار مطالعه آبرومندی برای مطبوعات و همچنین تالار اجتماع مناسب و رستوران و فضاهای مدیریتی و اداری جدید برای انتقال و تجمیع مجموعه معاونت پژوهشی و سردبیری‌های مجلات که در نزدیکی میدان انقلاب قرار دارند، انشاءالله تا چند سال دیگر که ساختمان جدید در حال ساخت تحویل می‌شود، مشکلی نخواهیم داشت.
اصلاح ساختار تشکیلاتی در کتابخانه مجلس
رجبی با بیان این که اصلاح گسترده ساختار فیزیکی، خود به خود اصلاح ساختار تشکیلاتی گذشته را اقتضا می‌کند، اظهار کرد: ما پس از ماه‌ها مذاکره با خبرگان کتابداری و با تأیید کارشناس ارشد معاونت ساختارهای ریاست جمهوری که طراح تشکیلات مرکز پژوهش‌های مجلس و تشکیلات مجلس و همین کتابخانه بود، طرح تشکیلات جدیدی را به همت آقای دکترنورالله مرادی مشاور برنامه‌ریزی کتابخانه در سال گذشته برای تصویب در جلسه آتی هیأت امنا ارائه کردیم که متأسفانه تا به حال، آن جلسه تشکیل نشده و آن طرح و بسیاری طرح‌های دیگر در انتظار بررسی و تصویب مانده است. در صورتی که اگر با تشکیل جلسه هیأت امنا این تشکیلات مطرح و تصویب می‌شد، در تمام کارهای‌مان بسیار پیش از آنچه اتفاق افتاده است، جلو بودیم.
رئیس کتابخانه مجلس درباره تشکیلات پیشنهادی خود گفت: ما این تشکیلات را «فرایند محور» پیش بینی کرده‌ایم؛ به طور مثال فهرست نویسی هرکدام از سه بخش کتابخانه، موزه و مرکز اسناد به صورت یکپارچه و یکدست در مدیریت واحدی با کارشناسان ذیربط با این امور اجرایی می‌شود؛ و همین طور فراهم آوری کتب، اقلام موزه‌ای و اسناد و عکس و اسلاید، ذیل یک مدیریت همماهنگ قرار می‌گیرد و قس علی‌هذا.
رجبی اظهار امیدواری کرد که هرچه زودتر این طرح به ثمر بنشیند؛ چرا که برآیند بررسی‌ها و مذاکرات کارشناسانه با مدیران داخل و صاحب‌نظران خارج از کتابخانه است و موضوعی سلیقه‌ای و شخصی نیست و به پیشرفت و سلامت کتابخانه بستگی دارد.
بازگشت درآمد انتشارات کتابخانه مجلس به خودش
رئیس کتابخانه مجلس درباره فعالیت انتشارات کتابخانه گفت: یکی از تأسف‌های ما این است که با وجود حضور در نمایشگاه‌های استانی و بین المللی و احداث فروشگاه کتاب و شکستن رکورد فروش، هرچه را کسب درآمد می‌کنیم باید به حساب خزانه بریزیم و این موضوع دیگر انگیزه چندانی برای ادامه فعالیت همکاران در انتشارات باقی نمی‌گذارد.
رجبی تداوم این روند را نامناسب خواند و ادامه داد: در صدد اقداماتی بودیم تا انتشارات کتابخانه مجلس نیز مانند انتشارات سروش که متعلق به صداو سیما است، درآمدش به خود انتشارات بازگردد تا به‌ویژه با وضع کسری مداوم بودجه، بتوانیم از کاهش یا توقف انتشارات در آینده جلوگیری کنیم.. به همین منظور، طی نامه ای این موضوع را به آقای دکتر لاریجانی اعلام کردیم و ایشان هم با نظر موافق مراتب را به دیوان محاسبات ارجاع داد و دیوان هم به ما اعلام کرد که این کار به شرطی امکان پذیر است؛ که انتشارات را به صورت یک شرکت به ثبت برسانیم تا درآمد آن به خودش بازگردد.
وی با انتقاد از تأثیرگذاری برخی افراد ناوارد و بعضاً ناصالح عنوان کرد: برخی شایعه‌سازان که درهمه جا به وفور وجود دارند، بدون توجه به نظر رئیس مجلس و توصیه دیوان محاسبات کشور، به عده‌ای ساده‌لوح گفتند اگر انتشارات به صورت شرکت ثبت شود، حتماً خصوصی و شخصی و حتی مادام‌العمر آنها می‌شود! در این مورد نیز نظیر موضوع تشکیلات، باز هم منتظر تشکیل دومین جلسه هیأت امنا پس از انتصاب دوسال پیش خود، و رویارویی با چند گوش شنوا و چشم بینا هستم.
کیفی سازی فعالیت‌های کتابخانه مجلس
از دیگر اقدامات دوره جدید مدیریتی کتابخانه مجلس، کیفی سازی نشریات تخصصی بود که رجبی در این باره گفت: نشریات ما در گذشته با سردبیری برخی همکاران کتابخانه مجلس اداره می شد و یکی هم توسط فردی قراردادی راه‌اندازی و اداره می شد که روند انتشار نامنظمی داشت و غالباً پس از یک سال به صورت دو شماره در قالب یک مجله، منتشر می‌شد ولی جملگی از اعتبار خوبی برخوردار بودند. ما برای ارتقاء کیفی هرچه بیشتر نشریات به سطوح علمی ترویجی و علمی پژوهشی، از استادان معتبری برای سردبیری دعوت به همکاری کردیم. خوشبختانه تمام سردبیران ارجمند سابق این نشریات به جز همان مورد قراردادی، از حضور استادان شناخته شده برای سردبیری مجلات خود استقبال کردند و اغلب خودشان معرفی سردبیران جدید را عهده‌دار شدند.
رجبی ادامه داد: از این‌رو آقایان دکترسعیدعریان (محقق و رئیس سابق پژوهشکده گویش‌های میراث فرهنگی و معاون پژوهشی اسبق کتابخانه ملی و استاد دانشگاه) سردبیر «نامه بهارستان»، دکتررضاشعبانی ( محقق و مورخ و استاد و رئیس اسبق گروه تاریخ دانشگاه تهران) سردبیر «اسناد بهارستان»، دکترنورالله مرادی (مترجم و نویسنده و استاد کتابداری و آرشیو و مدیرکل اسبق آرشیو صداوسیما) سردبیر «پیام بهارستان»، جمشید کیانفر (محقق در تاریخ قاجار و مدیر اسبق بخش کتب خطی کتابخانه ملی و سردبیر سابق مجله میراث) سردبیر «مطبوعات بهارستان» و خانم دکترمنصوره اتحادیه (استاد دانشگاه و محقق و مورخ) سردبیر «سند پژوهی» شدند و سردبیران سابق نیز جز فرد مورد اشاره، با ایشان باجدیت تحسین برانگیزی به همکاری پرداختند. حاصل این همکاری تا کنون علمی ترویجی شدن فصلنامه «اسناد بهارستان» و در آستانه علمی پژوهشی شدن «سند پژوهی» و تقدیر ویژه معاونت مطبوعاتی و سرای اهل قلم از «نامه بهارستان» بوده است.
رئیس کتابخانه مجلس به راه اندازی چهار نشریه جدید در دوره مدیریتی خود اشاره کرد و گفت: بر اساس بخش‌های تخصصی موجود در کتابخانه، دو فصلنامه جدید را نیز راه اندازی کردیم؛ برای کتابخانه ایرانشناسی که شاید غنی ترین منبع ایرانشناسی کشور با 78 هزار جلد کتاب به زبان‌های غیرفارسی و غیرعربی باشد، فصلنامه «بهارستان ایران» را به سردبیری آقای دکترسعیدعریان و برای موزه کتابخانه مجلس هم « بهارستان هنر» را به سردبیری آقای دکتر حکمت الله ملاصالحی (محقق و استاد تاریخ هنر و باستانشناسی دانشگاه تهران) را تأسیس کردیم.
وی در ادامه به مجله انگلیسی زبان دوماهانه‌ی The Parliament,s Library اشاره کرد و گفت: همچنین برای آغاز فعالیت‌های بین‌المللی، این مجله را را با سردبیری آقای سبزعلیان (سردبیر مجلات انگلیسی زبان اکو و رئیس اسبق دفتر حفاظت منافع کشورمان در واشنگتن) و ذیل نظارت اداره جدیدالتأسیس روابط بین‌الملل، با مدیریت آقای فرازی که سابقه سه دوره سفارت کشورمان را داشتند و اینک معاون بین‌الملل اتاق بازرگانی ایران هستند، با بهترین کیفیت منتشر کردیم که بدون هیچ گونه دریافت کمک ویژه‌ای، شش شماره آن به مدت یکسال انتشار یافت و در خارج از کشور در نمایشگاه‌ها و همایش‌های بین‌المللی درخشید و بسیار مورد توجه قرار گرفت.
رجبی افزود: این نشریه با وجود معرفی و انعکاس گزارش فعالیت کتابخانه‌ها و مراکز بزرگ علمی و پژوهشی کشور و مجلس شورای اسلامی، از یاری هیچکدام از آنها برخوردار نشد و از این‌رو در آغاز سال دوم خود به علت فقدان اعتبار لازم با احتمال تعطیل مواجه شده است. مجله چهارم نیز به نام «کتاب بهارستان» با سردبیری دکتر محمدحیدری مدیر روابط عومی به عنوان ماهنامه داخلی کتابخانه، یک سالی است که به صورت الکترونیک منتشر می شود.
احیای معاونت پژوهشی، راه‌اندازی پژوهشکده کتابخانه مجلس، و آثار و خدمات پژوهشی
محمد رجبی یکی از مهمترین موضوعات در دست پیگیری کتابخانه مجلس را احیای معاونت پژوهشی و آموزشی و تشکیل گروه‌های پژوهشی و دوره‌های آموزشی و اقدام برای تأسیس پژوهشکده کتابخانه مجلس عنوان کرد و توضیح داد: با کارنامه درخشانی که آقای دکترسعیدعریان در مدیریت‌های پژوهشی کتابخانه ملی و میراث فرهنگی داشتند و با وجود تمام مشکلاتی که انتشار نشریه بین‌المللی «نامه بهارستان» آن‌هم به صورت فصلنامه به جای «دوفصلنامه» قبلی داشت، ایشان را برای پذیرش سرپرستی معاونت پژوهشی و آموزشی که مدتها بلامتصدی مانده بود و راه‌اندازی تشکیلات آن و تأسیس گروه‌های پژوهشی ذیربط با وظایف کتابخانه، موزه و مرکز اسناد مجلس دعوت کردیم که خوشبختانه آن را پذیرا شدند.
رئیس کتابخانه مجلس افزود: ایشان هم برای نخستین بار به تشکیل گروه‌های پژوهشی کتابخانه مانند نسخه شناسی، مطبوعات، کتابداری و آرشیو، مرمت، تاریخ معاصر، و ایران شناسی اقدام کرد و همکاران پژوهشگر متفرق در بخش‌های مختلف را با توجه به سیاست اصولی تجمیع، در معاونت پژوهشی متمرکز ساخت و همچنین دوره‌های آموزشی موفقی را دایر کرد. وقتی دیدیم گروه‌های پژوهشی ذیل این معاونت درحال شکل گیری است، برای گرفتن مجوز پژوهشکده از وزارت علوم اقدام کردیم تا بتوانیم مانند کتابخانه ملی و کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، هیئت علمی و بخش تئوریک داشته باشیم. خوشبختانه وزارت علوم هم با این موضوع موافقت کرد و صدور مجوز را به موافقت معاونت راهبردی ریاست جمهوری موکول نمود که این موضوع در حال پیگیری است.
وی یادآور شد: البته شایان ذکر است که فعالیت پژوهشی کتابخانه در مرکز اسناد و بخش خطی کتابخانه، هم به صورت مستقل و هم با واسپاری پژوهشی و فهرستنویسی نسخ خطی به خارج از کتابخانه، در جریان بود که از آثار آن انتشار پژوهش‌های اسنادی و فهرست‌های نسخ خطی معتبر است؛ به طوری‌که مثلاً در ظرف دوسال گذشته فقط مرکز اسناد با همت آقای دکتر ططری رئیس آن مرکز 12 مجموعه پژوهشی را مهیا ساخته که پنج جلد آن منتشر شده و هفت جلد دیگر در دست انتشار قرار گرفته است. این گذشته از پروژه بزرگ «تاریخچه پارلمان‌های دنیا» است که با مشارکت قریب 70 تن از پژوهشگران و مترجمان در حال انجام است و شامل تاریخچه و قانون اساسی 32 کشور جهان خواهد بود.
رجبی درباره خدمات پژوهشی به پژوهشگران نیز گفت: به همت معاون فنی خانم عبداللهی پایگاه‌های اطلاع رسانی معتبری از دوران گذشته ایجاد شده که خوشبختانه توسعه و تکمیل آنها در دوسال گذشته، سبب انتخاب اینجانب به ریاست «کنسرسیوم محتوای ملی کشور» شد که فراگیر بزرگترین واحدهای اطلاع رسانی ایران است. از جمله این پایگاه‌ها بایستی به پایگاه کتب فارسی، عربی و لاتین؛ پایگاه نسخ خطی؛ و پایگاه کتب چاپ سنگی اشاره کرد.
وی در ادامه با اشاره به فعالیت‌های بخش ایرانشناسی گفت: در طول این مدت با تأمین کسری‌های کتب و نشریات تخصصی خود توانسته است به نحو شایسته‌ای در ارائه خدمات به پژوهشگران کوشا باشد و آغاز چکیده نویسی کتب و نشریات آن نیز در نیمه سال گذشته که همچنان تداوم دارد نویدی برای اطلاع رسانی کیفی و گسترده‌تر آن در آینده است.
اقتصاد مقاومتی و فراهم آوری بی‌سابقه منابع چاپی و خطی کتابخانه‌ای
رئیس کتابخانه مجلس درباره فراهم آوری منابع در کتابخانه مجلس گفت: به همت بخش فراهم آوری معاونت فنی کتابخانه، نه تنها کسری کتاب‌های چندجلدی و نشریات را تا میزان زیادی جبران کردیم؛ بلکه کتاب های جدیدی را هم از نمایشگاه کتاب تهران خریداری کردیم که چه به لحاظ قیمت و چه به لحاظ تعداد، در تمام سنوات قبل از خشکسالی مالی بی‌سابقه بود.
رجبی افزود: به طوری‌که فراهم آوری منابع کتابخانه در 2 سال گذشته، با ثبت بیش از 34 هزار و 511 جلد کتاب فارسی، عربی و لاتین ادامه پیدا کرد که از این تعداد حدود 22 هزار و 351 جلد کتاب عربی و فارسی و حدود چهار هزار و 351 جلد لاتین بوده است. همچنین در این دوره بیش از 711 جلد کتاب قدیمی چاپ سنگی و سُربی به مجموعه کتابخانه افزوده شد. همچنین افزایش نسخه‌های خطی هم رکورد 403 جلد را نشان می دهد که 31 جلد آن اهدایی بوده و بقیه خریداری شده است.
وی با بیان این که براساس قانون واسپاری، کتابخانه مجلس کتب ناشران با شمارگان بیش از دو هزار و 411 جلد را دریافت می کند، ادامه داد: در دو سال گذشته بیش از 43 هزار و 111 جلد کتاب از وزارت ارشاد دریافت شده که از این تعداد حدود 12 هزار و 111 جلد ثبت و مابقی که مکرر و نامربوط به کتابخانه مجلس است، برای اهداء به مراکز فرهنگی تحویل روابط عمومی شده است.
رجبی افزود: علاوه بر اینها، سه‌مجموعه ارزشمند هم به صورت اهدایی جذب شد؛ به طوری‌که بیش از هفت هزار و 611جلد کتاب از مجموعه کتابخانه های شخصی افرادی همچون آقای حسن زمانی نماینده دوره پنجم و هفتم شهرستان ملایر، مجموعه کتب حقوقی، سیاسی مرحومه ربابه پرهیزگار، کتب درسی قدیمی متعلق به مرحوم اکبر کبیری بر داشته‌های کتابخانه افزوده شده است. علاوه براینها، کل کتابخانه شخصی آقای شاکر کسرائی مؤلف و پژوهشگر، و نیز کتب قدیمی و نایاب مرحوم آیت الله صدرالدین غروی، از جمله کتابخانه های شخصی اهدائی به کتابخانه مجلس در این دوره بوده است.
رجبی یادآور شد: البته سابقا خریدهای عمده ای از ناشران می شد که این کار به نوعی کمک به ناشران بود و به زمانی مربوط می شد که کتابخانه با کمک‌های دریافتی از ریاست مجلس می توانست چنین هزینه‌هایی را تقبل کند، اما با توجه به شرایط سختی که در آن قرار داشتیم، با در نظر گرفتن توانایی مالی خویش، تصمیم گرفتیم به جای خرید موجودی ناشران، خریداری کتابخانه‌های اساتید را در دستور کار قرار دهیم؛ چراکه هم کاهش هزینه‌ها را در پی داشت و هم به انبوهی از کتاب های نایاب چاپی و چاپ سنگی و چاپ سربی و خطی فاخری که اساتید در کتابخانه خود داشتند، دست می یافتیم.
رئیس کتابخانه مجلس همچنین یکی از مهمترین خریدهای مدیریت اسناد در طی دو سال گذشته را افزایش مجموعه اسناد با اهمیت تاریخ معاصر کشورمان عنوان کرد و گفت: این مجموعه اسناد از40 مجموعه بزرگ را در بر می گیرد و با ایجاد اعتماد میان مجموعه داران و خانواده‌های سرشناس و محترمی که اسناد آباء و اجدادی در اختیار دارند، پنج مجموعه مفصل اسناد ارزشمند نیز به کتابخانه اهدا شده است که از آن جمله اسناد خانواده‌های فرمانفرمائیان و شاهرخ فیروز قابل توجه است.
تکمیل روند دیجیتال‌سازی منابع کتابخانه، و دیجیتال‌سازی مشروح مذاکرت سنا
وی دیجیتال‌سازی مجلات و روزنامه‌ها و سایر منابع مورد نیاز محققان را یکی از اقدامات مثبت و مهم دوره گذشته عنوان کرد و ادامه داد: فقط اشکال این بود که هیچ کدام از این نشریات دیجیتال‌سازی شده، قابل جستجو و بازیابی نبودند. از این‌رو معاونت پژوهشی و آموزشی کلاسه کردن این منابع را بر اساس تاریخ انتشار، تیتر مقالات، شمارگان آنها و نام نویسنده و مترجم آغاز کرده است تا بر اساس این شاخصه‌ها قابل جستجو و بازیابی شوند و به شکل مؤثری مورد استفاده قرار گیرند.
رجبی همچنین آماری از منابع اسکن شده در دوره ریاست خود ارائه داد و گفت: تعداد منابع اسکن شده در 2 سال اخیر به تفکیک منابع در بخش نشریات 1522525 فریم، در بخش اسناد 423117 ، بخش کتاب های سنگی سُربی و خطی 614143، کتاب چاپی 452533 و میکروفیلم 236411 فریم بوده است و همین طور تعداد 315214 نفر، از این منابع استفاده کرده اند.
رئیس کتابخانه مجلس، یکی از مهمترین اقدامات گذشته و حال را اسکن و دیجیتالی کردن مشروح مذاکرات مجلس شورای ملی دانست و گفت: معاونت فنی دست به کار ویرایش آنچه قبلاً ارائه شده بود، گردید و اغلاط و مشکلاتی را که در جستجو پیش آمده بود اصلاح کرد که هم در سایت کتابخانه مجلس و هم در قالب لوح فشرده در محیط Word با 221 هزار صفحه و قابلیت جست وجوی متنی منتشر شد.
رجبی تأکید کرد: با توجه به تلاش و همت مدیریت گذشته کتابخانه، به حق نام ریاست سابق را بر لوح ویراسته مشروح مذاکرات که محصول نهایی آن در زمان اینجانب انجام شد، درج کردیم تا بدون چشمداشت به اینکه چه عکس العملی وی و یا دیگران خواهند داشت، به سهم خود دستکم حدّ نازلی از اخلاق و انصاف را جدا از آنچه با ما می‌کنند و می‌بینیم و می‌شنویم، بجا آورده باشیم.
همچنین باعث شکرگزاری است که در ظرف دوسال خدمت اینجانب یرای نخستین بار تایپ، چک و کنترل مشروح مذاکرات مجلس سنا آغاز شد و اینک افزون بر 80 هزار صفحه در محیطWord آماده ارائه شده است.
ترمیم، تجهیز، ارائه خدمات ویژه، موزههای جدید و گسترش ارتباطات داخلی و خارجی
رئیس کتابخانه مجلس در ادامه این گفت وگو در توضیح اهداف برنامه های اجرا شده در دو سال گذشته گفت: برنامه ما درسال نخست این بود که با عدم توقف فعالیت‌های جاری، به توسعه کمی و کیفی آنها بپردازیم؛ مشکلات مالی و اداری را حل کنیم؛ نواقص ساختاری را رفع کنیم و همچنین به نوعی از «خشکسالی» تحریم و تبعات آن نجات پیدا کنیم بطوری که امروز خوشبختانه می‌توانیم ادعا کنیم که آن مرحله حاد را پشت سر گذاشته‌ایم.
رجبی ادامه داد: در سال دوم، بخش‌های مرمت، IT ، مرجع، پژوهش و آموزش، موزه، نشریات تخصصی، انتشارات، همکاری‌های داخلی و بین‌المللی و فضای فیزیکی کتابخانه را توسعه کمی و کیفی دادیم که با توسعه قریب الوقوع فضای جدیدتری، انشاءالله شاهد تجمیع نهایی تمامی واحدهای پراکنده کتابخانه و جهشی بی سابقه خواهیم بود. توضیحاً عرض کنم که با استفاده از استاد حسین نجارزاده مرمت‌کار مشهور بین المللی کشورمان که از ایتالیا به ایران بازگشته‌اند، مرمت تابلوهای نقاشی موجود در انبار را آغاز کردیم که پس از اتمام، با جابجایی‌هایی که خواهیم داشت سومین موزه کتابخانه را با استفاده از این مجموعه محبوس در انبار دایر خواهیم کرد.
همچنین با امضای تفاهمنامه همکاری ما با مدیریت محترم ساختمان«مسعودیه» در میدان بهارستان، قرار شده است که مرکز اسناد ما چهارمین موزه را به نام «موزه عکس و اسناد مجلس» در آنجا دایر کند. به این ترتیب، موزه کنونی در بهارستان به عنوان «موزه تاریخ مجلس»، موزه دایر شده در خیابان سی تیر به نام «موزه کتابت و چاپ»، و موزه جدید قریب الاحداث در مجلس با نام «موزه هنر»، به علاوه مجموعه مستقر در مسعودیه با نام «موزه عکس و اسناد مجلس»، منظومه‌ای خواهد بود که نماینده گنجینه غنی کتابخانه مجلس است و در معرض استفاده هموطنان قرار می‌گیرد. کوشش‌های موفق در امور موزه‌ای با کوشش مدیریت آن سبب شد تا کتابخانه مجلس به عنوان یکی از اعضای شورای سیاستگذاری موزههای کشور تعیین شود که در این موارد باید از تلاش مدیریت موزه کتابخانه در پیگیری امور تشکر کنم.
ادامه حرکت و برنامه‌های کتابخانه مجلس در سال جدید
محمد رجبی همچنین درباره برنامه های کتابخانه مجلس در سال جدید نیز گفت: بر اساس اهداف مندرج در اساسنامه کتابخانه مجلس، در سال جدید، ارائه خدمات ویژه به نمایندگان مجلس، مجمع تشخیص مصلحت و شورای نگهبان و مجلس خبرگان و دولتمردان اولویت خواهد داشت؛ همچنین انتشارات به صورت یک شرکت وابسته به نام «نشر بهارستان» خواهد بود تا حتی‌الامکان از وابستگی به بودجه کاهش یافته کتابخانه رها شود؛ و بالاخره پژوهشکده راه اندازی خواهد شد که ابتدا با پژوهشکده اسناد آغاز به کار خواهد کرد.
وی افزود: همچنین ادامه اسکن کردن و دیجیتال سازی همه منابع کتابخانه مجلس و مشارکت و تعاون با تمام کتابخانه ها را در این کار در مدّ نظر داریم. نهایتآً ارتباطات وسیع بین المللی را که از سال نخست از داخل و خارج کشور آغاز شده است، بنابر توافقات انجام یافته، با سفرا و رایزنان فرهنگی آنها در داخل کشور و نیز در خارج از کشور با کتابخانه‌های پارلمانی طرف همکاری، توسعه خواهد یافت و به همکاری‌های مؤثرتر خواهد انجامید.
رئیس کتابخانه مجلس با ابراز تأسف از محدودیت‌های موجود در محل این کتابخانه گفت: در همان اوان حضور اینجانب در کتابخانه، سلسله سخنرانی‌ها‌یی با شرکت استادان خارجی و داخلی در تالار مدرس (مجلس مشروطه) آغاز شد که با استقبال مواجه گردید؛ ولی به دلیل مقررات ویژه حفاظت مجلس برای ورود به آنجا، نظیر ممنوعیت بردن کیف و موبایل به داخل ساختمان و عدم جواز برای پارک اتومبیل‌ها و فقدان پارکینگ در اطراف مجلس، و اعتراض و گلایه شرکت کنندگان بویژه خارجی، کار را متوقف کردیم.
رجبی در ادامه به برخی برنامه‌های برگزارشده در تالار مدرس مجلس ظرف دو سال اخیر اشاره کرد و گفت: سخنرانی‌های پروفسور فراگنر ایران شناس اتریشی و رئیس سابق کنگره شرق شناسان اروپا، دکتررضا داوری اردکانی رئیس فرهنگستان علوم، دکترسعیدعریان، گروه اساتید اسلام شناس آلمانی، سفیران بولیوی و مکزیک در افتتاح نمایشگاه فرهنگ کشورهای البا در موزه کتابخانه، رئیس پارلمان و سفیر ترکیه در افتتاح نمایشگاه اسناد عثمانی در ارتباط با ایران، نمایشگاه آثار خوشنویسان آلمانی، برگزاری چهارمین و پنجمین همایش بزرگ تاریخ مشروطه، نشست تخصصی یکصدمین سال شهادت ستارخان، بزرگداشت استاد عبدالحسین حائری محقق و کتابشناس نامی و رئیس محترم اسبق کتاخانه مجلس، وآیین نودمین سال تأسیس کتابخانه مجلس از جمله برنامه‌های برگزار شده بوده‌اند.
وی افزود: ضمناً تفاهمنامه‌های متعددی با کتابخانه‌ها و مرکز علمی داخلی و خارجی منعقد شده است که علاوه بر تفاهمنامه با کتابخانه ملی، بایستی به تفاهمنامه با کتابخانه مرکزی دانشگاه تهران، آستان قدس رضوی (ع)، آیت‌الله مرعشی، حوزه علمیه قم، پژوهشگاه علوم انسانی، سازمان فرهنگ و ارتباطات اسلامی، کتابخانه ملی عمان، کتابخانه ملی امارات، کتابخانه ملی ارمنستان و کتابخانه های معتبر کشور عراق اشاره کرد.
رئیس کتابخانه مجلس در پایان این بخش از گفت‌وگو، درباره ثمره این تفاهمنامه‌ها گفت: بازخورد این تفاهمنامه‌ها، همکاری‌های در زمینه‌های مختلفی بوده که به برخی موارد آن ضمن گفت‌وگو اشاره کردم، ولی عمومی‌ترین وجه همکاری، تبادل کتاب و اطلاعات و تجربیاتی است که طرفین مقابل کسب کرده‌اند. روابط عمومی کتابخانه نیز با توسعه ارتباطات خود، از کتاب‌های مکرر قبلاً خریداری شده و موجود در انبار، و نیز آنچه از وزارت ارشاد اسلامی مستمراً تحویل می شود و موارد تکراری دارد، بیش از 100هزار نسخه به کتابخانه های نیازمند و خواستار کشور اهدا کرده است.